نقد و بررسی مسمّط دهخدا (بر اساس رویکرد ترامتنی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه اراک

چکیده

مسمط «یادآر ز شمع مرده یادآر» اثر طبع دهخدا یکی از اشعار مدرن فارسی است که مورد توجه پژوهشگران حوزه ادبیات معاصر واقع شده است. این مقاله بر آن است تا با بهره‌گیری از رویکرد ترامتنی که از جمله رویکردهای جدید نقد ادبی به شمار می‌رود، به نقد و خوانش نوینی از مسمط دهخدا بپردازد. پرسش‌های پژوهش حاضر آن است که چرا این مسمط از اشعار مدرن به شمار آمده است؟ پیوندهای شعر دهخدا با شعر گذشته و حال فارسی چگونه نمود یافته است؟ یادداشت‌های دهخدا در پیرامون این شعر چه تأثیری در نقد و خوانش آن داشته است؟ آیا تنها منبع الهام دهخدا در سرودن مسمط مورد بحث، شعر اکرم رجایی‌زاده است یا وی در سرودن این مسمط تحت تأثیر منابع دیگری نیز بوده است؟ به منظور دستیابی به پاسخ، مسمط دهخدا بر اساس رویکرد ترامتنی و به شیوة توصیفی ـ تحلیلی در پنج محور مورد بررسی قرار گرفت. حاصل پژوهش بیانگر آن است که شعر دهخدا بینامتنی است که از شعر گویندگان پیشین مایه گرفته، در اشعار گویندگان معاصر و پس از خویش تأثیر گذاشته است و جستجوی منبع الهام واحد برای شعر دهخدا، راه به جایی نمی‌برد. منابع الهام مسمط دهخدا بیشتر شعر و ادبیات کلاسیک فارسی است، او اندیشة نو و تجددخواه خویش را در قالب مسمط و در زیر مجموعة نوع ادبی مرثیه عرضه کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Criticism of a Multiple - Poem from Dehkhoda on the basis of Transtextual Approach

چکیده [English]

Multiple - Poem "yad ar ze sham' e morde yad ar" one of composed poems of Dehkhoda is one of Persian modern poems that got attention of researchers in contemporary literature. This essay is on to use of approach of Transtextuality that is one of new approaches in literature critics wants to criticize and new reading of Multiple – Poem.
The new question of this essay is why the Multiple – Poem counts within modern poem? How connection of dehkhoda's poem with old and present's poems associates? What was dehkhoda's notes effect on criticizing and reading of the poem? Was the only source of dehkhoda's on composing this poem, poem of Rajai zadeh or he was under impression of the other sources?
In order to find the answer, dehkhoda's Multiple – Poem was studied in five different angles from Transtextuality point.
Result of research shows that dehkhoda's poem is intertextual which comes from past poets, had effect on contemporary poets and after him and search for the single inspiration source is useless. inspiration source for dehkhoda's Multiple – Poem is classic poems. He represented his new and modern minde view of his inform of Multiple – Poem and in branch to elegy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transtextuality
  • Dehkhoda
  • Genette
  • Multiple -Poem of Dehkhoda
  • Intertextuality Relationships
کلام‌الله مجید. (1384). ترجمه‌ی ابوالفضل بهرام‌پور، قم: آوای قرآن.
آجودانی، ماشاءالله.(1382).یا مرگ یاتجدّد «دفتری در شعر و ادب مشروطه».تهران: اختران.
آرین پور، یحیی. (1375).  از صبا تا نیما. 2جلد، تهران: زوار.
ـــــــــــــــ . (1376). از نیما تا روزگار ما. تهران: زوار.
آژند، یعقوب. (1363). ادبیات نوین ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــ .  (1364). ادبیات نوین ترکیه. تهران: امیر کبیر.
آلن، گراهام. (1385). بینامتنیت. ترجمه‌ی پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
احمدی، بابک. (1388). ساختار و تاویل متن. تهران: نشر مرکز.
اخوان ثالث، مهدی. «م.امید». (1384). حریم سایه‌های سبز: مقالات. ج1، تهران:  زمستان.
اشمیتس، توماس. (1389). درآمدی بر نظریه‌ی ادبی جدید و ادبیات کلاسیک. ترجمه‌ی حسین صبوری و صمد علیون خواجه دیزج، تبریز: دانشگاه تبریز.
اصیل، حجت‌الله. (1381). «مرثیه». فرهنگنامه‌ی ادبی فارسی (دانشنامه‌ی ادب فارسی). ج2، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1242 ـ 1244.
افشار، ایرج. (1358).  نامه‌های سیاسی دهخدا. تهران: روزبهان.
امامی، نصرالله.(1369). مرثیه‌سرایی در ادبیات فارسی. تهران:دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
انوری، محمد بن محمد. (1376). دیوان انوری. جلد2، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
براون، ادوارد. (1386). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره‌ی مشروطیت. ترجمه‌ی محمد عباسی، تهران: علم.
برقعی، سید محمدباقر. (1373). سخنوران نامی معاصر ایران. ج4 و 5، قم: خرّم.
تودوروف، تزوتان. (1377). منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین. ترجمه‌ی داریوش کریمی، تهران: مرکز.
جعفری، مسعود. (1386). سیر رمانتیسم در ایران از مشروطه تا نیما. تهران: مرکز.
جوادی، حسن. ( 1389). «نگاهی تطبیقی به شعر ای مرغ سحر دهخدا و به یادآر آلفرد دو موسه».  ادبیات تطبیقی، سال 1، شماره 1، صص 106 ـ 117.
چندلر، دانیل. (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه‌ی مهدی پارسا، تهران: سوره‌ی مهر.
حقوقی، محمد. (1379). مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران.2جلد، تهران: قطره.
خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی نجار. (1378). دیوان خاقانی شروانی. به کوشش ضیاء‌الدین سجادی، تهران: زوار.
خسروشاهی، جلال. (1383). پیشگامان شعر معاصر ترک. با همکاری رضا سیدحسینی و عمران صلاحی، تهران: مروارید.
درودیان، ولی‌الله. (1383). دهخدا مرغ سحر در شب تار «گزیده‌ی مقاله­ها درباره‌ی علامه علی‌اکبر دهخدا». تهران: اختران.
ـــــــــــــــ . (1385). سرچشمه­های مضامین شعر امروز ایران. تهران: نشر نی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1366). دیوان دهخدا. به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: تیراژه.
دهخدا، میرزا علی اکبر خان. (1327 ق.). صور اسرافیل. سال 2، شماره‌ی 3، ص 15.
رابینو، هـ . ل. (1380). روزنامه­های ایران (از آغاز تا سال 1329 هـ .ق.). ترجمه و تدوین جعفر خمامی‌زاده، تهران: اطلاعات.
رضازاده ملک، رحیم. (1357). هوپ هوپ (زبان برّای انقلاب). بی‌جا: سحر.
رضایی دشت ارژنه، محمود. (1387). «نقد و تحلیل قصه­ای از مرزبان‌نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت». نقد ادبی، سال 1، شماره 4، صص 31 ـ 51.
زرقانی، سید مهدی. (1388). «طرحی برای طبقه‌بندی انواع ادبی در دوره‌ی کلاسیک». پ‍ژوهش‌های ادبی، سال 6، شماره 24، صص 81 ـ 106.
زهری، محمد. (1381). برای هر ستاره (مجموعه اشعار محمد زهری). تهران: توس.
سلیمانی، بلقیس. (1379). همنوا با مرغ سحر؛ زندگی و شعر دهخدا. تهران: ثالث.
شمس قیس، محمد بن قیس. (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تصحیح مجدد سیروس شمیسا، تهران: نشر علم.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1390). با چراغ و آینه در جست‌وجوی ریشه­های تحول شعر معاصر ایران. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــــ .  (1381). موسیقی شعر. تهران: آگه.
صابر، میرزا علی‌اکبر. (بی­تا). هوپ‌ هوپ‌نامه. بی­جا: فرزانه.
مؤمنی، باقر. (1357). صور اسرافیل. بی‌جا: بی‌نا.
نامور مطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت، مطالعه‌ی روابط یک متن با دیگر متن­ها». پژوهشنامه‌ی علوم انسانی، شماره‌ی 56، صص83 ـ 98.
نظامی گنجوی. (1369). لیلی و مجنون. تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
همایی، جلال‌الدین. (1370). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: مؤسسه‌ی هما.