«بیژن» در روایت‌های حماسی ایران و نکته‌هایی درباره‌ی منظومه‌ی «بیژن‌نامه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر

چکیده

«بیژن» در روایت‌های حماسی ایران و نکته‌هایی درباره‌ی منظومه‌ی «بیژن‌نامه»


چکیده
بیژن پسر گیو و فرزند زاده‌ی رستم دستان، یکی از پهلوانان نامدار ایران است. گذشته از شاه‌نامه‌ی فردوسی، در بسیاری از منظومه‌های حماسی دیگر نیز، به هنرنمایی‌های بیژن اشاره شده است؛ آن‌چنان‌که می‌توان گفت بیژن یکی از چهره‌های بی‌باک و متهوّر روایت‌های حماسی ایران است. اهمّیت بیژن در منظومه‌های حماسی ایران آن چنان است که در یکی از منظومه‌ها، اژدهاکشی نیز بدو نسبت داده‌اند و این دلاوری بیژن سبب می‌شود تا او را در شمار پهلوانان اژدرکش قرار دهیم. با این‌حال منظومه‌ی مستقلی درباره‌ی پهلوانی‌های بیژن بر جای نمانده است. تنها منظومه‌ی «بیژن‌نامه» به دست ما رسیده که آن نیز بنابر باور برخی پژوهشگران، انتحالی از داستان بیژن و منیژه‌ی شاه‌نامه‌ی فردوسی است و نوآوری ندارد.
این مقاله شامل دو بخش است: در بخش نخست، عمده‌ترین پهلوانی‌های بیژن را در روایت‌های حماسی ایران نشان می‌دهیم و چهره و شخصیت او را در این روایت‌ها بررسی می‌کنیم. در بخش دوم، به بخش‌های برافزوده‌ی منظومه‌ی «بیژن‌نامه» نگاهی می‌اندازیم، سپس درباره‌ی گوینده‌ی بیژن‌نامه و زمان سرایش این منظومه، نکاتی را یادآور می‌شویم.

واژه‌های کلیدی: برزونامه‌ی جدید، بیژن، بیژن‌نامه، عطایی

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Bijan in Iranian epic narrations and some points about Bijanname

چکیده [English]

Bijan in Iranian epic narrations and some points about Bijanname

Abstract
Bijan, Giw's son Rostsm'grandson is one of the famous champions of Iran. In addition to Shahname (written by Ferdowsi), In many different epic poems it's talked about Bijan and his performance That we can say he is the fearless and bold character of Iranian epic narratives. In Iranian epic poems, Bijan is so important that he's entitled " dragon killer" . And his braveness and audacity cause he's considered as an Azhdarkosh(torpedo killer) champion. However, there's no any separate and independent epics about Bijan's championship.We just have "Bijan nameh" epic which is also analyzed from the Bijan and Manijeh" story. "Bijan and Manijeh" story is written by Ferdowsi. So this epic(Bijan name) doesn't have creativity.
This article has two parts. First part is about the main championship of Bijan in epic narratives and analysis of his personality and characteristic. The second part is about some parts of "Bijannameh" epic and then we talk about the narrator of Bijan Nameh and the era that it was written.

Key words
New Burzoo name, Bijan , Bijan name, Ataee

کلیدواژه‌ها [English]

  • "New Burzoo name"
  • "Bijan"
  • " Bijan name"
  • "Ataee"

مراجع

آموزگار، ژاله.(1389). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.         
آیدنلو، سجاد. (1386). «بررسی سه بیت از داستان رستم و اسفندیار». پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 18، صص 9- 32
ــــــــــــ. (1390). «ویژگی روایات و طومارهای نقّالی». بوستان ادب، سال 3، شماره‌ی 1، صص 1- 28.
ابن‌اثیر، عزّالدین.(1383). تاریخ کامل. ترجمه‌ی سیّدمحمّدحسین روحانی، تهران: اساطیر.
ابن‌خلدون. (1383). العبر. ترجمه‌ی عبدالمحمّد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اکبری مفاخر، آرش. (1390). «کریمان کیست؟». جستارهای ادبی، سال 44، شماره 174، صص 15- 37.
انجوی شیرازی، سیّدابوالقاسم. (1369). فردوسی نامه. 3 جلد، تهران: علمی.
ایرانشان بن ابیالخیر. (1370). بهمننامه. تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
بانوگشسب‌نامه. (1382). تصحیح روح‌انگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بَرزونامه، شاه‌نامه‌ی کردی. (1391). ترجمه‌ی منصور یاقوتی، تهران: ققنوس.
بلعمی، ابوعلی. (1386). تاریخ بلعمی. تصحیح محمّد تقی بهار- محمّد پروین گنابادی، تهران: هرمس.
بهار، مهرداد. (1381). پژوهشی در اساطیرایران. تهران: آگه.
بیژن‌نامه. نسخه‌ی کتابخانه بادلیان، به شماره MS.pers.e.14.
بیژن‌نامه. نسخه‌ی موزه‌ی‌ بریتانیا، به شماره‌یor.2946 .
جیحونی، مصطفی. (1380الف). شاه‌نامه‌ی فردوسی، کتاب صفر. اصفهان:شاه‌نامه‌پژوهی.
ـــــــــــــــــ. (1380ب). حماسهآفرینان شاهنامه. اصفهان: شاهنامه‌پژوهی.
حماسه‌ی برزونامه. ( 1384). تصحیح علی محمّدی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی براندیشه و هنر فردوسی. تهران: مرکز.
خالقی‌مطلق، جلال. (1386). «بیژن و منیژه». دانش‌نامه‌ی زبان و ادبیات فارسی، ج2، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
ـــــــــــــــــ. (1386).« اهمّیت و خطر مآخذ جنبی در تصحیح شاه‌نامه». سخن‌های دیرینه، به‌کوشش علی دهباشی، تهران: افکار.
ـــــــــــــــــــ. (1391). «درفش پهلوانان و شاهان». دانش‌نامه‌ی زبان و ادبیات فارسی، ج3، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران:فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
ـــــــــــــــــ. (1361). «فرامرزنامه». ایران‌نامه، آمریکا، سال1، صص 22- 45.
ـــــــــــــــــ. (1389). یادداشت‌های شاه‌نامه. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
خطیبی، ابوالفضل. (1383).«بیژن و منیژه». دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج13، تهران: مرکز دایره‌المعارف اسلامی.
خواندمیر، غیاث‌الدین حسینی. (1362). تاریخ حبیب السیر. تهران: کتابفروشی خیام.
داستان بیژن و منیژه از شاه‌نامه‌ی فردوسی. (1376). تصحیح مهدی قریب، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دانش‌پژوه، محمدتقی. (1348). فهرست میکرو‌فیلم‌های دانشگاه تهران. ج1، تهران: دانشگاه تهران.
رستگارفسایی، منصور. (1388)، فرهنگ نام‌های شاه‌نامه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ریاحی، محمّدامین. (1387). فردوسی. تهران: طرح نو.
سرامی، قدم‌علی. (1388). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی.
سلمی، عباس. (1374). «بیژن‌نامه». فرهنگ، شماره 16، صص 221- 238.
سودآور، ابوالعلاء. (1374). «ظفرنامه و شاه‌نامه‌ی مستوفی». ایران‌شناسی، سال 7، شماره 4، صص 752- 761.
شاه‌نامه‌ی کردی. (1389). تصحیح ایرج بهرامی، تهران: آنّا.
شایست ناشایست. (1369). ترجمه‌ی کتایون مزداپور، تهران: موسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شبرنگ‌نامه. مندرج در نسخه‌ی‌خطی شاه‌نامه موزه‌ی بریتانیا، به شماره 2926  .
شکوهی، فریبا. (1384). «برزونامه». دانش‌نامه‌ی زبان و ادب فارسی، ج1، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
شیرویه‌ی نامدار. (1384). ویراستار علی‌رضا سیف‌الدینی، تهران: ققنوس.
صفا، ذبیح الله. (1352). حماسه‎سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
طبری، ابوجعفرمحمّدبن جریر. (1384). تاریخ الرسل و الملوک. ترجمه‌ی صادق نشات، تهران: علمی و فرهنگی.
طومار شاه‌نامه‌ی فردوسی. (1381). به کوشش احمد هاشمی- سیدمصطفی سعیدی، تهران: خوش‌نگار.
طومار کهن جهانگیرنامه. (1375). به‌کوشش جمشید صداقت نژاد، تهران: نیما.
طومار کهن شاه‌نامه‎ی فردوسی. (1390).به‌کوشش جمشید صداقت‌نژاد،تهران: دنیای کتاب.
طومار نقّالی شاه‌نامه. (1391). ویرایش سجّاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
عطایی،  برزونامهی‌جدید. دست‎نویس ‌کتابخانه‌ی‌پاریس، به شماره 1189.
ــــــ. برزونامه‌ی جدید، نسخه‌ی آنکتیل دوپرون، به شماره R.9 .804
فان دن برخ، گابریله. (1390). «شبرنگ‌نامه». ترجمه‌ی ابوالفضل خطیبی. دانش‌نامه‎ی زبان و ادبیات فارسی، به‌کوشش اسماعیل سعادت، ج4، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
فرامرزنامه‌.(1382). تصحیح مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقیمطلق، تهران: مرکزدایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
ــــــــــــــــــــ. (1384). شاه‌نامه‌ی فردوسی. چاپ عکسی از روی نسخه‌ی خطی کتابخانه بریتانیا به شماره  Add.21.103، تهران: طلایه.
ـــــــــــــــــــ. (1386). شاهنامه‎ی فردوسی، چاپ بروخیم، تصحیح عباس اقبال، مجتبی  مینوی، سعید نفیسی، به‌کوشش بهمن خلیفه، تهران: طلایه.
ـــــــــــــــــــ. (1380). شاه‌نامه‎ی فردوسی. تصحیح و توضیح ملک‎الشّعراء بهار، به کوشش علی میرانصاری، تهران: اشتاد.
ـــــــــــــــــــ. (1386). شاه‌نامه فردوسی. تصحیح ژول مول، تهران: الهام.
ـــــــــــــــــــ. (1382). شاه‌نامه فردوسی. چاپ مسکو، بهکوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ــــــــــــــــ. (1379). شاه‌نامه‌ی فردوسی همراه با خمسه‌ی نظامی. [نسخه‌ی‌سعدلو]، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ دادگی. (1380). بندهش. گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
قصّه‌ی حسین‌کردشبستری. (1388). به‌کوشش ایرج افشار و مهران افشاری، تهران: چشمه.
کوسج، شمسالدین. (1387). برزونامهیکهن. تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی. (1384). زین الاخبار. به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گریمال، پیر.(1378). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه‌ی احمد بهمنش، تهران: امیرکبیر.
گورانی، مصطفی بن محمود. (1389). «بیژن و منیجه»، شاه‌نامه‌ی کردی. تصحیح ایرج بهرامی، تهران: آنا.
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. بهکوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک گیل.
متینی، جلال. (1360). «درباره‌ی بیژن‌نامه». آینده، سال 7، شماره4. صص32-36.
مجمل التواریخ والقصص. (1383). تصحیح محمّدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
مختاری، عثمان. (1377). شهریارنامه. بهکوشش غلامحسین بیگدلی، تهران: پیک فرهنگ.
مرتضوی، منوچهر. (1385). فردوسی و شاه‌نامه. تهران: توس.
مستوفی، حمدالله (1377). ظفرنامه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مسعودی، علی بن حسین. (1381). التنبیه والاشراف. ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مشکین‌نامه. (1386). طومارنقّالی حسین بابا مشکین، به اهتمام داوود فتح‌علی بیگی، تهران: نمایش.
معین، محمّد. (1367). «روزشماری در ایران باستان و آثار آن در ادبیات فارسی». مجموعه مقالات محمّد معین، به کوشش مهدخت معین، تهران: معین.
مقدسی، مطهربن طاهر. (1386). آفرینش و تاریخ. ترجمه‌ی محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
منصوری، یدالله. (1386).«بیژن‌نامه». دانش‌نامه‌ی زبان و ادبیات فارسی، جلد 2، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
منوچهرخان حکیم. (1384). اسکندرنامه. به کوشش علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: میراث مکتوب.
ــــــــــــــــــ. (1388). اسکندرنامه.به‌کوشش علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو،تهران: سخن.
مول، ژول. (1345). دیباچه‌ی شاه‌نامه. ترجمه‌ی جهانگیر افکاری، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
میرخواند. (1338). تاریخ روضه‌الصّفا. تهران: خیام.
نثر نقّالی شاه‌نامه. دست‎نویس کتابخانه مجلس شورای اسلامی، به شماره 90069 .
نحوی، اکبر. (1391). «فرامرزنامه». دانش‌نامه‌ی زبان و ادب فارسی، ج 4، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ــــــــــــــ. (1380). «ناگفتههایی درباره‌یبرزونامه». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه  فردوسی مشهد، سال 34، شماره‌های 1و 2، صص 371-388.
نلدکه، تئودور. (1384). حماسه‌ی ملّی ایران. ترجمه بزرگ علوی، تهران: نگاه.
واحددوست، مهوش. (1379). «بیژن». دانش‌نامه‌ی جهان اسلام، جلد5، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
هفت لشکر.( 1377). تصحیح مهران افشاری- مهدیمداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هنوی، ویلیام. (1376). «برزونامه». دانش‌نامه‌ی‌ جهان اسلام، ج3، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
KhaleghiMotlagh, Jalal .(1989). “Bîžan”. Encyclopedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, New York: vol IV,pp 309-310.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار