تحلیل ژرف‌ساخت گونه ی عشق و پیوند در حماسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه یزد

چکیده

فرضیّه ی اصلی این جستار، اثبات تمایز و تفاوت موجود میان گونه ی عشق حماسی و غنایی بوده، موضوعی که تا کنون نه در ایران پژوهشی پیرامون آن انجام یافته و نه حتّی پژوهندگان چنین تمایزی را در تحقیقات خود مدّ نظر داشته اند. اکثر قریب به اتّفاق تحقیقات هم، پیوسته با دریافتی که از گونه ی عشق مطرح در متون غنایی داشته، بنمایه ی عشق و پیوند را در متون حماسی بررسیده اند. به دلیل فقر پژوهشی موجود در همین بستر، گاه حتّی با تکیه بر همین نگرشها، نوع ادبی یک یا چند متن حماسی نیز به نادرستی مشخّص شده است. این پژوهش سعی دارد تا با تشریح ابعادی ناگفته از ژرف‌ساخت گزاره ی عشق و پیوند در متون حماسی، ضمن نمایاندن ویژگی های خاص گونه ی عشق مطرح در متون حماسی، دریافتهای نادرست از نوع ادبی برخی از همین متون را نیز آشکار سازد. لذا در روش پژوهش، پس از در نظر داشتن تعریف جدیدی که از نوع حماسی به‌دست داده شده، نوزده روایت منظوم و منثور حماسی مورد بازخوانی قرار گرفته و برآیندهای آن به شکل توصیفی و تحلیلی در چهار بخشِ ارتباط مستقیم عشق با نام و ننگ و نقش این تعامل در آفرینش حماسه، دگردیسی قهرمان حماسه در چهره ی عاشق، پیوند با شاه‌دخت بیگانه و روایت‌شناسی گونه‌ی عشق حماسی ارایه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of love and marriage’s deep structure in epic

نویسندگان [English]

  • mohamad kazem kahdouei
  • mohamad reza najarian
چکیده [English]

The main theory of this study is to point out the existing difference between lyric and epic love. On the one hand, this Issue has not been done in Iran and the other hand the Iranian researchers didn’t pay attention to this subject in their studies. Most of papers study epic love by realization that created from lyric love. Because of this existing deficiency research some surveys relying on these attitudes and incorrectly identified genre of some epic texts. This paper tries to describe some unspoken aspects of love and marriage motif deep structure in epic texts and shows Special features of the Love in epic genre and reveal false realization of some literary genre of these texts as well. Therefore in research Method, after considering a new definition of the epic genre, studied nineteen epic narratives in prose and verse Form and conclusions has been released in four part: direct correlation of love and Validity and Stigma (called in Persian Name Va Nang) and The role of this interaction in the creation of the epic; the epic Hero Transformation in the face of love; Marriage with a foreign princess and epic love Narratology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • kind of epic love
  • epic Hero Transformation
  • love’s Name Va Nang
  • foreign princess
  • epic love Narratology
  • Underlying factors
آیدنلو، سجّاد. (1387). «چند بن­مایه و آیین مهم ازدواج در ادب حماسی ایران (با ذکر و بررسی برخی نمونه­های تطبیقی)». فصلنامه­ی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال 41، شماره‌ی 1 (پیاپی160)، صص 1-23.
ــــــــــــ.. (1383). «فرضیّه­ی درباره­ی مادر سیاوش». نامه­ی فرهنگستان، سال 7، شماره‌ی 3 (پیاپی27)، صص 27-46.
ابن­ بلخی. (1385). فارس­نامه. تصحیح رینولد اَلن نیکلسون و گای لیسترانج، تهران: اساطیر.
ابی­البرکات، عبدالکافی. (1389). اسکندرنامه (روایت فارسی از کالیستنس دروغین). تصحیح ایرج افشار، چ2، تهران: چشمه.
اتّحادیه، منصوره. (1344). «زن از نظر فردوسی»، پیام نوین، ش11، صص39-48.
اتونی، بهروز و شریفیان، مهدی. (1392). «تحلیل جایگاه زن و شاه به عنوان نمادهایی از کهن‌نمونه‌ی مرکز».  فصل‌نامه‌ی ادب‌پژوهی دانشگاه گیلان، سال 7، شماره‌ی 23، صص 149-174.
أرّجانی، فرامرز بن­ خداداد بن عبداللّه. (1362). سمک عیّار. تصحیح پرویز ناتل خانلری، 5 ج، تهران: آگاه.
اسدی طوسی، احمدبن­علی. (1389). گرشاسپ­نامه. تصحیح حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب.
اشرف­زاده، رضا و رضایی، رقیّه. (1390). «عشق و همسرگزینی در خمسه­ی نظامی». فصلنامه­ی تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، سال 7، شماره‌ی 29، صص 39-64.
اکبری، منوچهر. (1380). «شایست و ناشایست زنان در شاهنامه». فصل­نامه­ی ادب فارسی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره‌ی 160، شماره‌ی 158-159، صص 61-81.
ابی­الخیر، ایرانشان. (1377). کوش­نامه. تصحیح جلال متینی، تهران: علمی.
ابی­الخیر، ایرانشاه­. (1370). بهمن­نامه. تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی­وفرهنگی.
بانوگشسپ­نامه. (1382). تصحیح روح­انگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی­ و مطالعات فرهنگی.
برزگر خالقی، محمّدرضا و نیساری تبریزی، رقیّه. (1390). «سیمای زن و عشق در شاهکارهای حماسی دده­قورقود و ایلیاد و ادیسه». دوفصلنامه­ی ادبیّات تطبیقی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 3، شماره‌ی 5، صص 25-43.
بسّاک، حسن و توکّلی، ناهید. (1390). «افول قدرت زن در حماسه­ی گرشاسپ­نامه». فصلنامه­ی تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، سال 7، شماره‌ی 31، صص 115-140.
بصاری، طلعت. (1350). زنان شاهنامه. تهران: دانشسرای عالی.
بیغمی، محمّد بن­ علی. (1381). داراب­نامه. تصحیح ذبیح­اللّه صفا، 2ج، تهران: علمی‌­و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــ (1388). فیروزشاه­نامه. به ­کوشش ایرج افشار و مهران افشاری،  تهران: چشمه.
پاک­نیا، محبوبه. (1385). «خوانشی از زن در شاهنامه». فصلنامه­ی مطالعات زنان، سال 4، شماره‌ی 2، صص 111-141.
تسکین شیرازی، یعقوب­بن­مسعود. (1382). فلک­نازنامه. تصحیح سیّد علی آل داوود، تهران: توس.
جعفرپور، میلاد. (1389). «سبک­های ازدواج در سمک عیّار (بررسی برخی گزاره­ها با رویکردهای فمینیستی)». فصلنامه­ی نقد ادبی مرکز تحقیقات زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، سال 3، شماره‌ی 11 و 12، صص 143-170.
ــــــــــــــ (1392). «رویکردی انتقادی به ­نوع حماسی در ادبیّات فارسی». فصلنامه­ی شعرپژوهی بوستان ادب دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، سال 5، شماره‌ی 4 پیاپی (18)، صص 41-66.
جعفری، اسداللّه. (1389). نامه­ی باستان در بوته­ی داستان (تحلیل و طبقه­بندی ساختاری شاهنامه­ی فردوسی). تهران: علمی­ و فرهنگی.
حسینی، مریم. (1388). ریشه­های زن­ستیزی در ادبیّات کلاسیک فارسی. تهران: چشمه.
حماسه­ی دده­قورقود. (2535). ترجمه­ی ابراهیم دارابی، بی­جا: نوپا.
حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.
خالقی مطلق، جلال. (1386). حماسه (پدیده­شناسی تطبیقی شعر پهلوانی). تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
خواجوی کرمانی، محمود ­بن­ علی. (1386). سام­نامه. تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
دوتروی، کرتین. (1390). شهسوار ارّابه. ترجمه­ی میرجلال­الدّین کزّازی، تهران: معین.
دهقانی، محمّد. (1390). وسوسه­ی عاشقی (بررسی تحوّل مفهوم عشق در فرهنگ و ادبیّات ایران). جوانه­ی رشد.
ذوالفقاری، حسن. (1391). «طبقه­بندی منظومه­های عاشقانه­ی فارسی». دوفصلنامه­ی تاریخ ادبیّات پژوهشنامه­ی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره‌ی 3/71، صص 77-90.
ساجدی راد، محسن و کهندل، کیهان. (1391). «مقایسه جایگاه زن در ایلیاد و سام­نامه». فصلنامه­ی مطالعات ادبیّات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، سال 6، شماره‌ی 22، صص 125-146.
ستّاری، جلال. (1390). سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز.
ـــــــــــــ (1388). اسطوره­ی عشق و عاشقی در چند عشق­نامه­ی فارسی. تهران: میترا.
سرّامی، قدمعلی. (1383). از رنگ گل تا رنج خار (شکل­شناسی داستان­های شاهنامه). تهران: علمی­ و فرهنگی.
فرامرزنامه. (1382). تصحیح مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شکرایی، محمّد. (1392). «تقدیر قهرمان شدن با تولّد نمادین در اسطوره و افسانه». فصل‌نامه‌ی ادب‌پژوهی دانشگاه گیلان، سال 7، شماره‌ی 26، صص 95-117.
شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی. (ویراست 4)، تهران: میترا.
شیرویه نامدار. (1384). ویراسته­ی علیرضا سیف­الدّینی، تهران: ققنوس.
صفا، ذبیح­اللّه. (1384). حماسه­سرایی در ایران از قدیمی­ترین عهد تا قرن چهاردهم هجری. تهران: امیرکبیر.
طباطبایی، سیّد مهدی. (1387). «بررسی جایگاه و شخصیّت زنان در شاهنامه». فصلنامه زبان و ادب پارسی دانشکده­ی زبان و ادبیّات دانشگاه علّامه طباطبایی، سال 4، شماره‌ی 38، صص 29-53.
طرطوسی، ابوطاهربن­حسن. (1380). ابومسلم­نامه. تصحیح حسین اسماعیلی، 4ج، تهران: معین، قطره و انجمن ایران­شناسی فرانسه.
طرسوسی، ابوطاهر بن ­حسن. (1389). داراب­نامه. تصحیح ذبیح­اللّه صفا، 2ج، تهران: علمی­وفرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (قرن 6). قران حبشی. به کوشش میلاد جعفرپور، زیر چاپ.
طغیانی، اسحاق و حیدری، مریم. (1391). «تحلیل شخصیّت­های برجسته در حماسه­ی عاشقانه­ی زال و رودابه». فصلنامه­ی متن­شناسی ادب فارسی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال 48، شماره‌ی 4 (پیاپی16)، صص1-16.
عبّاسی، حجّت و قبادی، حسینعلی. (1389). «مقایسه جایگاه زن در شاهنامه و ایلیاد و ادیسه». فصلنامه­ی ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، سال 5، شماره‌ی 19، صص9-29.
عطایی رازی، عطاء بن ­یعقوب. (1382). برزونامه و کک کوهزاد. تصحیح محمّد دبیرسیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
علّامی، ذوالفقار و عظیمی، هاجر. (1391). «نگاهی سبک­شناسانه به­ کتاب داراب­نامه­ی بیغمی». مجموعه­ی چکیده مقالات ششمین همایش پژوهش ادبی دانشگاه شهید بهشتی، ص 415.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1392). «بررسی و مقایسه­ی جایگاه زنان در داستان­های عامّیانه». مجموعه مقالات هشتمین همایش بین­المللی انجمن ترویج زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه زنجان.
علوی، هدایت­اللّه. (1389). زن در ایران باستان. تهران: هیرمند.
فردوسی، ابوالقاسم. (1388). شاهنامه. تصحیح سعید حمیدیان، 9 ج، تهران: قطره.
فریزر، جیمز جرج. (1388). شاخه­ی زرّین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمه­ی کاظم فیروزمند،  تهران: آگاه.
کرمی، محمّدحسین و حسام­پور، سعید. (1384). «تصویر و جایگاه زن در داستان­های عامّیانه­ی سمک عیّار و داراب­نامه». فصلنامه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، سال 22، شماره‌ی 1 (پیاپی42)، صص 125-136.
کزّازی، میرجلال­الدّین. (1384). «پیمان پیوند در شاهنامه». آب و آیینه (جستارهایی در ادب و فرهنگ ایران)، تهران: آیدین، صص9-22.
ــــــــــــــــــــ. (1388). «منش و آرمان پهلوانی در شاهنامه و حماسه­های دیگر». مازهای راز (جستارهایی در شاهنامه)، تهران: مرکز، صص79-94.
کمپبل، جوزف. (1389). قهرمان هزارچهره. ترجمه­ی شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.
کیا، خجسته. (1371). سخنان سزاوار زنان در شاهنامه­ی پهلوانی. تهران: فاخته.
ـــــــــــ (1368).«استواری زنان شاهنامه در برابر مردان خودکامه».آدینه،40،صص47-50.
گلچین، میترا و پژومند، بهاره. (1388). «بررسی ویژگی­های نوع رمانس در هفت­پیکر». فصلنامه­ی ادب فارسی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره­ی1، شماره‌ی 2، صص 75-94.
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. تصحیح سیّدضیاءالدّین سجّادی، تهران: مؤسّسه­ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک گیل.
مجیدی کرایی، نورمحمّد. (1390). آذرخش عشق در فرهنگ داستان­سرایان. تهران: زیتون سبز.
محمّدی فشارکی، محسن و محمودی، علی­محمّد. (1391). «نگاهی به ­داراب­نامه­ی بیغمی و بررسی سبک نثر و ارزش­های ادبی آن». مجموعه­ی چکیده مقالات ششمین همایش پژوهش ادبی دانشگاه شهید بهشتی، ص 413.
مختاری، محمّد. (1379). حماسه در رمز و راز ملّی. تهران: توس.
مرتضوی، منوچهر. (1385). فردوسی و شاهنامه. تهران: توس.
مصاحب، شمس­الملوک. (1348). «زن در شاهنامه­ی فردوسی». وحید، سال 7، شماره‌ی 2، صص 167-178.
مظفّریان، فرزانه. (1390). «قهرمان‌پردازی در قصّه‌های عامّیانه (داراب‌نامه، امیرارسلان نامدار، سمک عیّار، اسکندرنامه و حسین کرد شبستری)». فصل‌نامه‌ی اندیشه‌های ادبی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، دوره‌ی جدید سال 3، شماره‌ی 9، بی‌صفحه.
مولانا یوسف، باقی محمّد. (1392). اسکندرنامه (روایت آسیای میانه). تصحیح حسین اسماعیلی، 2 ج، تهران: معین.
نجاری، محمّد و صفی، حسین. (1391). زنان شاهنامه. تهران: کتاب آمه.
نحوی، اکبر و امینی، علی. (1392). «سودابه و سیاوش (بررسی تطبیقی موارد مشابه در اساطیر و ادبیّات ملل)». فصل‌نامه‌ی شعر پژوهی بوستان ادب دانشکده‌ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، سال 5، شماره‌ی 1 پیاپی (15)، صص 139-166.
نظامی، الیاس ­بن ­یوسف. (1386). شرف­نامه. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
همای­نامه. (1383). تصحیح محمّد روشن، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
یاحقّی، محمّدجعفر و قائمی، فرزاد. (1386). «نقد اساطیری شخصیّت جمشید از منظر اوستا و شاهنامه». دوفصلنامه­ی ادب و زبان دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره­ی جدید، شماره‌ی 21 (پیاپی18)، صص 273-305.
یحیی­پور، مرضیّه و نوروزی، مهناز. (1386). «بررسی تطبیقی سیمای زنان در شاهنامه­ی فردوسی و جنگ ­و صلح تولستوی». پژوهشنامه­ی علوم انسانی، شماره‌ی 54، صص 443-462.
Hanaway, William L. (1982). «Anahita and Alexander». Journal of American oriental society, Vol. 102, No. 2, pp. 285-295.
Bodistean, Florica. (2012). «Patterns of Femininity in the Heroic Epic. Homer: The Iliad and the Odyssey». Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol 3, No15, pp.11-19.