فریدون دهقان، کاوه آهنگر و ضحاکْ دیو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیأت علمی/دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

چکیده

از میان پژوهندگان شاهنامه، علی حصوری و به پیروی از او احمد شاملو بر آن است که ضحّاک در پی بازسازیِ جامعه‌ی اشتراکی و بی‌طبقه، جمشید را که مطابق با اوستا، داراییِ دیوان (به گمان حصوری توده‌ی مردم) را ستانده و جامعه‌ای طبقاتی را طرح ریخته، از پای در می‌آورد؛ امّا فریدون به یاری کاوه، با از میان بُردنِ ضحّاک، دوباره جامعه‌ی طبقاتی را بنیان می‌نهد. مطابق با گاهان، دیوان کسانی‌اند که کِشت نمی‌کنند و دام نمی‌پرورند؛ بنابراین، جمشید داراییِ کسانی همانندِ ضحّاک که پدر دام‌پرورِ خویش، آبتینِ زارع، گاو برمایه را می‌کُشد و مرغزار را از بین می‌بَرَد و در یک کلام، سرمایۀ کسانی را که مانعِ تولیدند، متصرّف می‌شود؛ نـه تـوده‌ی رنج‌کِشِ جامعه را. نیز بـه هیچ‌روی، ضحّاک جامعه‌ی بی‌طبقه نساخته؛ بلکه در حکومت او، دو طبقه‌ی ممتازِ ارتشتار و موبد، بازسازی می‌شوند؛ به این معنی که پیش از سقوطِ جمشید، ارتشتاران، هواخواهِ او می‌شوند و طبقه‌ی موبدان نیز در تعبیرِ خوابِ هولناکِ ضحّاک، وارد دربارش می‌شوند. تنها دو طبقه‌ی دهقان و صنعتگرند که به دلیل سیاست‌های ضدِّ تولیدِ مرد تازی از میان رفته‌اند که این دو طبقه، در چهره‌ی فریدون و کاوه‌ آشکار می‌شوند. فریدون اگرچه در شاهنامه پادشاه است، مطابق بـا متن دین‌کرد، فرّه‌ی کشاورزی دارد و نامِ پدرش در اوستا آثویه به معنایِ آب‌یار است و آن را نشانی بر زارع بودنِ خاندانِ او انگاشته‌اند. هم‌چنین کاوه‌ی آهنگر در تاریخ بلعمی به کشاورزی شناخته شده؛ پس می‌توان ستیزِ فریدون و کاوه با ضحّاک را ستیز دهقانان با دشمنانِ کشت و دام و صنعت دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Frēdōn the farmer, Kaveh iron-maker, and Dahāg the Dēw

نویسنده [English]

  • Hamidreza Ardestanirostami
Islamic Azad university of Dezfoul
چکیده [English]

Among those who have researched on Shāhnāmeh, Alī Hasūrī and after him Ahmad Shāmlū, believe that Ẕahāk, in order to construct a communist classless society, kills Jam who, according to Avestā, has taken the properties of  Dīvs(devils, who Hasūrī believes stand for common people) and has built a hierarchal society. However, Firīdūn, with the help of Kāvih, revitalizes the old system by killing Ẕahāk. The writer of this article believes that according to Gāhān, Dīv is a creature that does no farming and agriculture; therefore, Jam has not taken away the properties of the common people, but the accumulated wealth of figures like Ẕahāk, who had killed his own father, Ᾱbtīn the farmer, and Barmāyih Cow, and had ruined agricultural landscapes; Jam has in fact infringed upon the properties of those who were against agriculture and farming. However, this infringement by no means leads to the formation of a classless society. The clergy and the military-- two powerful classes of the time —were empowered during the reign of Ẕahāk and helped reinforce his kingdom. It means that before Jam’s fall, Artishtārān (military class) goes to Ẕahāk and the clergymen make an entry to his court after his nightmare, and are warmly received. Due to Ẕahāk’s anti-production policies, only the two classes of farmers and industrialists have been destroyed. These two classes are epitomized in the figures of Firīdūn and Kāvih. Although he is a king in Shāhnāmeh, Firīdūn, according to Dinkard, comes from a family of farmers and his father, Ᾱbtīn, in Avestā, is a water-sharer. This proves his agrarian background and reveals him to be the purveyor of agriculture in semi-historical texts.    
Key Words:Ẕahāk, Dīv, Farmer, Firīdūn, Kāvih.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dahāg
  • Dēw
  • Farmer
  • Frēdōn
  • Kaveh

مراجع

آسموسن، ج. پ. (1386). «اصول عقاید و اعتقادات دیانت زردشتی». دیانت زردشتی، برگردان فریدون وهمن، تهران: جامی، صص 99-127.
آموزگار، ژاله. (1387). زبان، فرهنگ، اسطوره. تهران: معین.
آیدنلو، سجّاد. (1388). «نکته­هایی از روایات پایان کار ضحّاک». کاوش­نامه­ی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد، سال 10، شماره­ی 18، صص9-47.
ابن­اثیر، الکامل. (1349). اخبار ایران. برگردان محمّدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: دانشگاه تهران.
ابن­بلخی. (1385). فارس­نامه. تصحیح گای لیسترانج و رینولدنیکلسون، تهران: اساطیر.
اکبری­مفاخر، آرش. (1386). «به ارّه­اش سراسر به دو نیم کرد». شاهنامه­پژوهی، دفتر دوم، با نظارت محمّدرضا راشد­محصّل، مشهد: آهنگ قلم، صص 55-64.
ــــــــــــــــــــــــــــ (1389). درآمدی بر اهریمن­شناسی ایرانی. تهران: ترفند.
امیدسالار، محمود. (1390). «آشفته بازار ادبیات فارسی». تجربه، شماره­ی پیاپی 79، صص 23-24.
انجوی­شیرازی، سیّد ابوالقاسم. (1363). فردوسی­نامه (مردم و قهرمانان شاهنامه). تهران: علمی.
اورول، جورج. (1386). قلعه­ی حیوانات. برگردان حمیدرضا بلوچ، تهران: گهبد.
بار، کای. (1386). دیانت زردشتی. برگردان فریدون وهمن، تهران: جامی.
باطنی، محمّدرضا. (1369). «سخنی با آقای احمد شاملو». آدینه، شماره­ی 47، صص12-13.
بلعمی، ابوعلی محمّد بن ­محمّد. (1385). تاریخ بلعمی. تصحیح محمّدتقی بهار، به کوشش محمّد پروین گنابادی، تهران: زوار.
بنونیست، امیل. (1386). دین ایرانی بر پایه­ی متن­های معتبر یونانی. برگردان بهمن سرکاراتی، تهران: قطره.
بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تـا تـاریخ. گـردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: چشمه.
ــــــــــــــــــــ (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستاریِ کتایون مزداپور، تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــ (1385). جستاری در فرهنگ ایران. ویـراست جدید به کوشش ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: اسطوره.
بیرونی، ابوریحان. (1389). آثارالباقیّه عن­القرون­الخالیّه. برگردان اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
تسلیمی، علی و نیکویی، علی­رضا و بخشی، اختیار. (1384). «نگاهی ­اسطوره­­شناختی به داستان ضحّاک و فریدون بر مبنای تحلیل عناصر ساختاری آن». مجلّه­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، سال 38، شماره­ی 3.
تقی، شکوفه. (1390). «نمادهای جانوریِ بخت در شاهنامه». ویـژه­نـامه­­ی همـایش بین­المللی هزارمین سال سرایش شاهنامه­ی فردوسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، صص349-365.
توسّل­پناهی، فاطمه. (1391). توتم و تابو در شاهنامه. تهران: ثالث.  
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمّد. (1385). شاهنامه­ی ثعالبی. تهران: اساطیر.
جمعی از علمای ماوراء­النّهر. (1387). ترجمه­ی تفسیر طبری. ویرایش جعفر مدرّس صادقی، تهران: مرکز.
حسینی­قزوینی، شرف­الدّین فضل­الله. (1383). المعجم فی آثار ملوک­العجم. به کوشش احمد فتوحی­نسب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گزیده­ی ریگ ودا. (1385). تحقیق، برگردان و مقدّمه­ی سیّد محمّدرضا جلالی­نایینی، با پیش­گفتار تارا چند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
حصوری، علی. (1388). سرنوشت یک شمن (از ضحّاک به اودن). تهران: چشمه.
خالقی­مطلق، جلال. (1390 الف). «درفش کاویان». فردوسی و شاهنامه­سرایی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ــــــــــــــــــــــــــ (1390ب). «کاوه». فردوسی و شاهنامه­سرایی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ــــــــــــــــــــــــــ (1386). سخن­های دیرینه. به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار.
ــــــــــــــــــــــــــ (1380). یادداشت­های شاهنامه. نیویورک: بنیاد میراث ایران.
خرده اوستا. (1386). تألیف و تفسیر ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
خطیبی، ابوالفضل. (1379). «بازهم ماجرای ضحّاک ماردوش». کتاب ماه هنر، شماره­ی مهر و آبان، صص 56-58.
ـــــــــــــــــــــــــ (1393). «چرا فریدون ضحّاک را نکشت؟». جشن­نامه­ی دکتر فتح­الله مجتبایی، به کوشش علی­اشرف صادقی و ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس، صص 385-398.
ــــــــــــــــــــــ (1390). «فریدون در شاهنامه». فردوسی و شاهنامه­سرایی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خیّام، عمر بن ابراهیم. (1385). نوروزنامه. تصحیح و تحشیّه­ی مجتبی مینوی، تهران: اساطیر.
دریایی، تورج. (1387). شاهنشاهی ساسانی. برگردان مرتضی ثاقب­فر، تهران: ققنوس.
ــــــــــــــــــــ (1392 الف). ساسانیان. برگردان شهرناز اعتمادی، ویراسته­ی کامیار عبدی، تهران: توس.
ــــــــــــــــــــ (1392 ب). امپراتوری ساسانی. برگردان خشایار بهاری، تهران: توس.
ــــــــــــــــــــ (1382). «کاوه­ی آهنگر: صنعت­گری هند و ایرانی». برگردان عسگر بهرامی، معارف، شماره­ی 58، صص74-84.
دوبوئیسون، دانیل. (1385). «گواهی روشن روش تطبیقی». برگردان جلال ستّاری، جهان اسطوره­شناسی 5، تهران: مرکز، صص 65-77.
دوست‌خواه، جلیل. (1379). اوستا کهن­ترین سرودها و متن­های ایرانی. تهران: مروارید.
ــــــــــــــــــ (1389). «کاوه­­ی آهنگر به روایت نقّالان». تن پهلوان و روان خردمند، به کوشش شاهرخ مسکوب، تهران: طرح نو، صص149-176.
دومزیل، ژرژ. (1385). «پیک خدایان». برگردان جلال ستّاری، جهان اسطوره­شناسی 5، تهران: مرکز، صص 10-44.
ـــــــــــــــــــ (1386). «خدایـان سه کنش». بـرگـردان جلال ستّـاری، جهـان اسطوره‌شناسی 4، تهران: مرکز، صص 1-45.
روح­الامینی، محمود. (1376). آیین­ها و جشن­های کهن در ایران امروز. تهران: آگاه.
رضایی­دشت­ارژنه، محمود. (1388). «بازتاب نمادین آب در گستره­ی اساطیر».  ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 5، شماره­ی 16، صص111-137.
سعیدی­سیرجانی، علی­اکبر. (1381). ضحّاک ماردوش. تهران: پیکان.
شاملو، احمد. (1369). «حقیقت چقدر آسیب­پذیر است». آدینه، شماره­ی 47، صص6-11.
ـــــــــــــــــــ (بی­تا). «نگرانی­های یک شاعر». تاریخ و ادبیات مارکسیستی 8، بی­جا. صص 1-38.
شایست ناشایست. (1390). آوانویسی و برگردان کتایون مزداپور، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شبانکاره­ای، محمّد بن علی. (1381). مجمع­الانساب. تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح­الله. (1384). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــ (بی­تا). گاه­شماری و جشن­های ملّی ایرانیان. تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.
طبری، محمّد بن جریر. (1390). تاریخ­الرّسل و الملوک. برگردان ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
طومـار نقّـالی شاهنامه. (1391). مقدّمه، ویـرایش و توضیحات سجّاد آیدنلو، تهران: به­نگار.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی­مطلق و همکاران (محمود امیدسالار ج6 و ابوالفضل خطیبی ج7)، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
قلی­زاده، خسرو. (1387). فرهنگ اساطیر ایرانی. تهران: کتاب پارسه.
کتاب پنجم دین­کرد. (1388). آوانویسی، ترجمه، تعلیقات ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: معین.
کریستن­سن، آرتور. (1383). نمونه­های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه­ای ایرانیان. برگردان ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.
ــــــــــــــــــ. (1387). کاوه­ی آهنگر و درفش کاویانی. برگردان منیژه احدزادگان آهنی، تهران: طهوری.
کزّازی، میرجلال­الدّین. (1387). در آسمان جان. تهران: معین.
کلیما، اوتاکر. (1371). تاریخچه­ی مکتب مزدک. برگردان جهانگیر فکری­ارشاد، تهران: توس.
ــــــــــــــــــ (1386). تاریخ جنبش مزدکیان. برگردان جهانگیر فکری­ارشاد، تهران: توس.
کومن، فرانتس. ( 1386). دین مهری. برگردان احمد آجودانی، تهران: ثالث.
گات­ها. (1384). گزارش ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی. (1384). زین الاخبار. به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گرینباوم، ا.س. (1371). «اسطوره­های اژدهاکشی در هند و ایران». برگردان فضل­اللّه پاکزاد، فرهنگ، شماره­ی 4، صص 90-94.
گلشیری، هوشنگ. (1369). «تلقّی غلط از ادبیات و تاریخ». دنیای سخن، شماره­ی33، صص23-25.
مجمل­التّواریخ و القصص. (1383). تصحیح محمّدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
مختاری، محمّد. (1379). حماسه در رمز و راز ملّی. تهران: توس.
مختاریان، بهار. (1377). «اسطوره­ی فریدون و ضحّاک». ایران­شناسی، سال 10، شماره‌ی 2، صص360-371.
ـــــــــــــــــــــ (1389). درآمدی بر ساختار اسطوره­ای شاهنامه. تهران: آگاه.
مزداپور، کتایـون. (1378). داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گـل­شاه و متن­های دیگر (بررسی دست­نویس م. او 29). آوانویسی و برگردان از متن پهلوی، تهران: آگاه.
مستوفی، حمدالله. (1387). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مقدسی، طاهربن مطهّر. (1386). آفرینش و تاریخ. مقدّمه، ترجمه و تعلیقات محمّدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: آگاه.
منهاج سراج جوزجانی، عثمان بن محمّد. (1389). طبقات ناصری. تصحیح، مقابله و تحشیّه­ی عبدالحیّ حبیبی، تهران: اساطیر.
موسوی، سیّدکاظم و خسروی، اشرف. (1388). «کاوه­، آهنگری فرودست یا خدایی فرود آمده». شعرپژوهی (بوستان ادب)، دانشگاه شیراز، دوره­ی 1، شماره­ی 1، صص147-160.
مولایی، چنگیز. (1390). «دیو». فردوسی و شاهنامه­سرایی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
موله، ماریژان. (1386). ایران باستان. برگردان ژاله آموزگار، تهران: توس.
مهاجرانی، سیّد عطالله. (1382). گزندباد. تهران: اطلاعات.
نامه­ی تنسر به گشنسپ. (1389). تصحیح مجتبی مینوی، تعلیقات مجتبی مینوی و اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
نظامی­گنجوی، الیاس بن یوسف. (1376). کلّیات. تصحیح حسن وحیددستگردی، تهران: علم.
نولدکه، تئودور. (1384). حماسه­ی ملّی ایران. برگردان بزرگ علوی، با مقدّمه­ی سعید نفیسی، تهران: نگاه.
ورمازرن، مارتین. (1387). آیین میترا. برگردان بزرگ نادرزاد، ویرایش ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: چشمه.
ویسپرد .(1381). تألیف و تفسیر ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
یشت­ها. (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
یعقوبفسکی، آ.یو. (1390). «محمود غزنوی؛ خاست­گاه و ماهیّت حکومت غزنویان». برگردان نازلی اصغرزاده، فردوسی از نگاه خاورشناسان روسیّه، تهران: شباهنگ، صص 57-97.
Bartholomae,C. (1961). Altiranisches Wörterbuch, Berlin: Walter De Gruyten.
Dānāk-u Mainyō-ī Khrad; Pahlavi, Pazand and Sanskrit Texts.(1913) ed Behramgore Tehmurasp Anklesaria, Bombay.
Gershevitch, I. (1959). The Avestan Hymn to Mithra, Cambridge: At The University.
Iranian Bundahišn. (1978). Rivāyat-ī Ēmēt-ī Ašavahištān, Part 1, ed K.M.Jamasp Asa, Y.Mahyar Nawabi, M.Tavousi, Shiraz: Pahlavi University.
Justi, F. (1895). Iranischese Namenbuch, Marbug: Gedruckt Mit Unterstützung Der Königlighichen Akademie Der   Wissenschaften.
Mackenzie, D. N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford University.
Mardān Farrox ī Ohrmazd-dād. (1887). Shikand-Gūmānīk Vijār, The Pāzand-Sanskrit Text Together with A Fragment of the Pahlavi, By Hōshang Dastūr Jāmāspji Jāmāsp-Ᾱsānā and E.W.West, Bombay.
Nyberg, H. S. (1974). A Manual of Pahlavi, Wiesbaden.
Pahlavi Dinkard. (1911). ed Madan, D. N., Bombay.
Reichelt, H.(1968). Avesta Reader; Texts, Notes, Glossary and Index, Berlin.
Zātsparam. (1964). Vichitakiha-ī Zātsparam, By Behramgore Tehmurasp Anklesaria, Bombay.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار