علل ابهام مکان در شاهنامه‌ی فردوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشجو

چکیده

حماسه‌های بزرگ همواره دارای ساختار محتوایی، بیانی و زبانی خاصی هستند که گویای وجوه مشترک این آثار است. از آن‌جا که زمان و مکان در آثار حماسی و روایت‌های گوناگون آن‌ها در نسل‌های مختلف تا زمان تکوین نهایی این قسم از آثار دست‌خوش تغییرات مختلف می گردد ، رفته رفته زمان و مکان هویت آشکار و عینی خود را از دست می‌دهد و از این رو در حماسه‌های بزرگ با ابهام در زمان و مکان روبرو می شویم . در شاهنامه فردوسی نیز که یکی از شاهکا‌ر‌های مسلّم در ادبیات حماسی جهان است، چنین جنبه‌ای کاملاً آشکار است و حماسه‌پژوهان و شاهنامه-شناسان همواره بر وجود ابهام مکان همراه با ابهام زمان در این اثر سترگ استاد توس تأکید ورزیده‌اند؛ ولی هرگز به علل این ابهام که محصول روایات مختلف شفاهی و نقل سینه به سینه آن‌هاست، توجهی نداشته‌اند.این مقاله با بررسی همه جانبه‌ی علل ابهام مکان در شاهنامه و شواهد تاریخی و جغرافیایی و آن‌چه از شاهنامه دریافت می‌شود، کوشیده‌است تا نکته‌های تازه و بی پیشینهای را در این زمینه مطرح و افق‌های روشنی را در این موضوع بگشاید.
واژه‌های کلیدی: حماسه، شاهنامه، ابهام مکان، ابهام زمان.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Shahnameh of Ferdowsi on ambiguity of location

چکیده [English]

Great epics have a special thematic and linguistic structure indicative of their common features. Since time and place in epics and their numerous narratives vary greatly across different generations until they are finally formalized, they gradually lose their obvious and objective identity and hence the space –time ambiguity. Accordingly, in Firdawsī's Shāhnāmah, a high ranking epic in world literature, the aforementioned question of time and space holds sway. Many an epicologist has highlighted space-time ambiguity but none has ever explained the causes behind this ambiguity brought about by the transgenerational oral tradition of narration. This article makes a thorough investigation into the causes of location ambiguity in Shāhnāmah, a comprehensive analysis of historical and geographical clues and an explication of Shāhnāmah'scontent, hoping thereby to contribute unprecedented materials to Shāhnāmah Studies and open new perspectives in this arena.
Keywords: Epic, Shāhnāmah, Location Ambiguity, Time Ambiguity.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • epic
  • Shahname
  • confusing place
  • confusing time
ابن ابی‌یعقوب، احمد. [ابن واضح یعقوبی]. (2536). البلدان. ترجمه‌ی محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ایرانی، ناصر. (1380). هنر رمان. تهران: آبانگاه.
بدیعی، ربیع. (1362). جغرافیای مفصّل ایران. 3ج، تهران: اقبال.
بهار، مهرداد. (1381).  پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
بیرونی، ابوریحان. (1352). آثار الباقیه. ترجمه‌ی اکبر داناسرشت، تهران: ابن ‌سینا.
حدودالعالم. (1362). به کوشش منوچهر ستوده، تهران: طهوری.
دادگی، فرنبغ. (1380).  بندهش. ترجمه­ی مهرداد بهار، تهران: توس.
رزمجو، حسین. (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران. تهران: علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویت­شناسی ایرانی. تهران: طرح نو.
سرّامی، قدمعلی. (1383).از رنگ گل تا رنج خار(شکل‌شناسی داستان­های شاهنامه فردوسی). تهران: علمی و فرهنگی.
شکری، فدوی. (1386). واقع‌گرایی در ادبیات داستانی معاصر ایران «رمان». تهران: نگاه.
شهیدی مازندرانی، حسین. (1377). فرهنگ شاهنامه(نام کسان و جای­ها). تهران: بلخ.
صفا، ذبیح الله. (1389). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم. (1373). شاهنامه. 8جلد، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران:  مرکز دایره‌المعارف بزرگاسلامی.
قزوینی، میرزا محمدخان. (1332). بیست مقاله قزوینی. با مقدمه‌ی عباس اقبال، 2جلد، تهران: چاپخانه­ی شرق.
کزازی، میرجلالدین. (1372). رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.
کریمان، حسین. (1375). پژوهشی در شاهنامه. به کوشش علی میرانصاری، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
لسترنج، گای. (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی. ترجمه‌ی محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
مازرولف، اوّلریش. (1380). شاهنامه و هویت ایرانی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
نولدکه، تئودور. (1337). حماسه ملی ایران. ترجمه بزرگ علوی، تهران: سپهر.
وامقی، ایرج. (1360). «چهار جهت اصلی در ایران باستان». چیستا، شهریور، شماره 1، صص55-64.
یکتایی، مجید. (1350). تاریخ‌شناسی، نقدی بر تاریخ و تاریخ­نگاری. تهران: کاخ چاپ.