ایهام تناسب در قصاید خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه لرستان

چکیده

ایهام تناسب در قصاید خاقانی
 
دکتر علی حیدری*      اعظم فروغی پویا**
دانشگاه لرستان
 
چکیده                                                                                  
یکی از مهم‌ترین شگردهای ادبی که باعث ابهام کلام می‌شود و درنگ خواننده را بالا می‌برد، ایهام تناسب است. این شگرد که از دیدگاه قدما بیش‌تر به عنوان ایهام (نه ایهام تناسب) از آن یاد شده است، در شعر خاقانی از نظر کمیّت و کیّفیت، نمود بیش‌تری پیدا کرده است تا جایی که می‌توان گفت جزو ویژگی‌های سبک او شده است و در تکوین سبک پیچیده و دشوار خاقانی، تأثیری بسزا گذاشته است. خاقانی یکی از معدود شاعرانی است که توانسته است تا این اندازه جوهر شعر را با این شگرد، تزیین کند و آگاهانه برای دشواری و دیریابی شعر خود از آن بهره ببرد. او در این زمینه نوآوری‌هایی کرده است که از دید اغلب بدیع‌نویسان، پنهان مانده است. گاهی اوقات، خاقانی با بهره‌گیری از ایهام تناسب، خواننده را در فهم و درک مستقیم و درست مفهوم شعر، دچار مشکل می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد آرای بدیع‌نویسان در مورد ایهام و ایهام تناسب، به چگونگی به‌کارگیری ایهام تناسب در قصاید خاقانی پرداخته شده است. 
 
 
 
 
*  استادیار زبان و ادبیات فارسیali_heydari13462006@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول)
** کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسیAzam_forooghi1362@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله: 2/11/89               تاریخ پذیرش مقاله: 30/6/90

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Equivoque of Congeries in Khaghanis’ odes

چکیده [English]

 

Heydari* A. Foroghy Poua**

Lorestan University
 
One of the most important literary devices which creates ambiguities in discourse and deter the intended meaning is the equivoque of congeries. This literary device, which was viewed by earlier poets as ambiguity rather than the equivoque of congeries, was more prominent in Khaghani’s poetry so that it became a unique style in his poetic composition, further leading to Khaghani’s intricate style. Khaaghani is one of the very few poets who has been able to decorate the essence of his poetry via this strategy and to make use of it knowingly to make his poetry abstruse. In order to achieve this goal, he has devised innovations unnoticed by rhetoricians. Sometimes by utilizing this kind of multiplicity in meaning, he obscures the reader's direct grasp of his poems' meanings. This article attempts to study the ambiguity of equivoque of congeries in khaghani’s odes; it also reviews the ideas of literary scholars on the concerned issue.
 
 
 
* Assistant Professor in Persian Language & Literature, Ali_heydari13462006@yahoo.com
** M.A.Student in Persian Language & Literature, Azam_foroogh11362@yahoo.com
Received: 01/22/2011             Accepted: 09/21/2011

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keyword: Equivoque of Congeries
  • Khaghani
  • odes
قرآن مجید. (1379). ترجمه‌‌ی مهدی الهی قمشه‌ای. تهران: امیرکبیر.
آزاد بلگرامی، میرغلام علی. (1382). غزالان الهند. تصحیح سیروس شمیسا، تهران: صدای معاصر.
آق اولی، حسام العلماء. (1340). دررالادب. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
ابن المعتز، عبدالله. (1402.ه.ق). کتاب البدیع. به کوشش کراتشقوفسکی، بیروت: دارالمسبه.
تبریزی، محمد حسین بن خلف. (1376). برهان قاطع. به کوشش محمد معین، تهران: امیرکبیر.
التفتازانی، سعدالدین مسعود. (1426ه.ق). کتاب المطول. شرح تخلیص المفتاح، دمشق: الازهریه للتراث.
حیدری، علی. (1385). «ایهام در شعر حافظ». کیهان فرهنگی، دوره‌ی 23، شماره‌ی 239 و 240، صص 32 - 39.
حیدری، علی، صحرایی، قاسم و مؤمن‌نیا، پروانه. (1390). «مقایسه‌ی سبک‌شناسانه‌ی اقتفاهای صائب از حافظ». فنون ادبی اصفهان، سال 3، شماره 1، پیاپی 4، صص 63-74.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین. (1368). دیوان خاقانی. تصحیح سیدضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
دادبه، اصغر. (1372). «توازی معنایی در ایهام‌های حافظ». حافظ‌شناسی. به کوشش سعید نیاز کرمانی، شماره‌ی 15، صص9-31.
دشتی، علی. (1381)  خاقانی شاعری دیر آشنا. تهران: امیرکبیر.
دلاور، علی. (1386). روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی. تهران: نشر ویرایش.
رادویانی، محمدعمر. (1362)‌. ترجمان‌البلاغه. تصحیح احمد آتش، تهران: اساطیر. 
رازی، فخرالدین. (1317ه.ق). نهایه الایجاز فی درایه الاعجاز. قاهره: بی‌نا.
راستگو، سیدمحمد. (1376). هنر سخن‌آرایی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رامپوری، غیاث‌الدین. (1363). غیاث‌اللغات. به کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
رجایی، محمدخلیل. (1362). معالم‌البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.
زرین کوب، عبدالحسین. (1379). دیدار با کعبه‌ی جان. تهران: سخن.
سجادی، سیدضیاءالدین.(1351).«ایهام و تناسب در شعر خاقانی و شعر حافظ». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره‌ی80 ، صص92- 118.
سکاکی، ابو یعقوب یوسف ابن ابی بکر. (1937.م). مفتاح‌العلوم. قاهره: بی‌نا.
شمیسا، سیروس. (1369). فرهنگ تلمیحات. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1379). نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1381). نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله. (1366). تاریخ ادبیات در ایران. ج2. تهران: فردوس.
غنی‌پور ملکشاه، احمد. (1384). «ایهام و گونه‌های آن در قصاید خاقانی». نامه‌ی پارسی، دوره‌ی 10، شماره‌ی 1، صص 97- 111.
فشارکی، محمد. (1379). نقد بدیع. تهران: سمت.
قزوینی، خطیب. (1997م). التلخیص فی علوم البلاغه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
قیروانی، ابن رشیق. (1417.ه.ق). الشعر و الشعراء فی الکتاب العمده. به کوشش صلاح‌الدین الهواری، بیروت: مطبعه العصریه.
 قیس رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس. (1373). المعجم فی معاییراشعارالمعجم. به کوشش سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1376). سراچه‌ی آوا و رنگ. تهران: سمت.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1378). گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی. تهران: مرکز.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1381). زیباشناسی سخن فارسی. تهران: کتاب ماد.
گرکانی، حاج محمد حسین شمس‌العلماء. (1377). ابدع‌البدایع. به اهتمام حسین جعفری، تهران: احرار.
اللادقی، محمد طاهر. (1425). المبسط فی علوم‌البلاغه. به کوشش ابراهیم محمد طاهر، بیروت: نشر العصریه.
مرتضوی، منوچهر. (1365). مکتب حافظ. تهران: توس.
مستوفی، حمدالله. (1339). تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
النویری، شهاب‌الدین احمد ابن عبدالوهاب. (بی‌تا). نهایه‌الارب فی فنون الادب. قاهره: دارالکتب.
همایی، جلال‌الدین. (1370). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نیما.
واعظ کاشفی، کمال‌الدین حسین. (1369). بدایع‌الافکار فی صنایع الاشعار، ویراسته دکتر میرجلال الدین کزازی، تهران: مرکز.
وحیدیان کامیار، تقی. (1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: دوستان.
وطواط، رشیدالدین. (1362). حدائق السحر فی دقائق الشعر. تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: طهوری و سنایی.