بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی
 
دکتر وحید سبزیان‌پور*
دانشگاه رازی کرمانشاه
 
چکیده
این نوشتار تکمله­ای است بر مقاله­ای با عنوان «تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی» که در مجله دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم به چاپ رسید. همان‌طور که از نام مقاله برمی‌آید، هدف، نشان دادن تأثیر پندهای منسوب به انوشروان و بزرگمهر در گلستان سعدی است. بر خلاف مقاله‌ی مذکور که دامنه‌ی کار به گلستان سعدی و انوشروان و بزرگمهر محدود شده بود، در این مقاله چند شاهد جدید از دیگر آثار سعدی یافته­ایم که سرچشمه­های آن‌ها را در حکمت‌های ایرانیان باستان، پیدا کرده­ایم.  به علاوه، برای هر مضمون، سعی کرده­­ایم مضامینی مشترک از ادب فارسی و عربی ارائه کنیم و با نگاهی به شرح و تحلیل متون ادب فارسی، نشان دهیم که جای این نوع پژوهش­های تطبیقی و جست‌وجوی سرچشمه­های فکری ادیبان و گویندگان فارسی‌زبان در تحقیقات ادبی ما خالی است و با توجه به این‌که منابع قدیم عربی پر از اخبار ایرانیان باستان است بنا به قول «خوشتر آن باشد که سر دلبران / گفته آید در حدیث دیگران»، لازم است تجدید نظر کلی نسبت به این موضوع صورت گیرد. نقد و بررسی دیدگاه­های حسین‌علی محفوظ از دیگر مقاصدی است که در این مقاله به دنبال آن هستیم؛ زیرا نویسنده‌ی مذکور  بی­توجه به پیشینه‌ی افکار ایرانی سعدی، بسیاری از مضامین حکمی او را برگرفته از ادب عربی دانسته و متأسفانه این شیوه، کم و بیش، در شرح و تحلیل آثار ادبی پس از او، به شکل ناخواسته پیروی شده است.
 
 
*  دانشیار زبان و ادبیات عربی wsabzianpoor@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله:  27/6/89                تاریخ پذیرش مقاله: 4/3/90

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Reflection of Iranian Philosophy in Sadi’s Works

چکیده [English]

 Sabzianpour*
Razi University of Kermanshah
 
The present article is a supplementary work on an article entitled “The effect of Anoshirvan and Bozorgmer’s Advice on Golestan-e Sadi” published in the journal of arts- Tarbiyet Moalem University. The aim of the article, as its title reveals, is to show the effects of the advice attributed to Anoshirvan and Bozorgmehr on Golestan-e Sadi. Unlike the above article, whose scope was confined to Golestan-e Sa’di and Anoshirvan and Bozorgmehr, in the present article, the author presents some new pieces of evidence from other Sadi’s works whose origins go back to the philosophy of the ancient Iran. In addition, the author has attempted to provide related items in Arabic and Persian literature for every subject and by explaining the Persian literary texts, the study has aptly shown that there is a need for a comparative study and a search for traces of the Persian thoughts and philosophy in the ancient literary texts. Similarly, taking into consideration the traces of the Iranian annals in the Arabic ancient texts, there is a great need for the reconsideration of the present subject in hand. The article also tries to critically discuss the ideas and notions of Hossain Ali Mahfooz as he, without knowing the Persian background of Sa’di, has attributed   much of Sadi’s philosophy to the Arabic literature; unfortunately, such a hypothesis is more or less carried out in analyzing texts even after Sa’di.
 
 
 
*  Associate Professor in Arabic Language & Literature, wsabzianpoor@yahoo.com
Received: 9/18/2010             Accepted: 5/25/2011

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key Words: Sadi
  • Philosophy in Ancient Iran
  • Comparative literature
  • Literary Criticism
  • Iranian subject and thought

مراجع

الآبی، أبوسعد، منصور بن الحسین. (1990). نثرالدرر. ج 7، تحقیق منیر محمد المدنی، مراجعة دکتور حسین نصار، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
آذرنوش، آذرتاش. (1383). «ابوالفتح البستی». دائره المعارف بزرگ اسلامی. ج6، صص 95 – 99.
آذرتاش، آذرنوش. (1386). چالش میان فارسی و عربی. تهران: نشر نی.
آمدى، عبدالواحد بن محمد. (1371). غررالحکم و دررالکلم. المعجم المفهرس لألفاظ غررالحکم، به کوشش علی‌رضا برازش، تهران: امیرکبیر.
الأبشیهی، شهاب‌الدین محمدبن‌أحمدأبوالفتح. (1421). المستطرف فی کل فن مستظرف. ج 1، مراجعه و تعلیق محمد سعید، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ابن الانباری، ابوالبرکات، عبدالرحمن. (بی‌تا). الانصاف فی مسائل الخلاف. ج2، دمشق: دارالفکر.
ابن‌رومی، ابو الحسن على بن عباس بن جریج. (1973). دیوان. ج1، تحقیق الدکتور حسین نصار، مطبعه دارالکتب.
ابن‌شاکر، محمدالکتبی. (1974). فوات الوفیات. تحقیق احسان عباس، بیروت: دارصادر.
ابن‌قتیبة الدینورى، أبومحمد عبدالله بن مسلم. (بى‌تا). عیون‌الأخبار. ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌مسکویة، ابوعلی احمد بن محمد. (بی‌تا). الحکمة الخالدة. تحقیق عبدالرحمان بدوی، بیروت: دارالأندلس.
ابن­حبان البستی، الامام الحافظ أبوحاتم محمد. (بی‌تا). روضة العقلاء و نزهة الفضلاء. بتحقیق و تصحیح محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن­­حمدون، محمد بن الحسن بن محمد بن علی. (1983). التذکرة الحمدونیة. ج1 و 2، تحقیق احسان عباس، بیروت: معهد الانماء العربی.
ابن­مقفع، عبداله. (1351). کلیله و دمنه. ترجمه‌ی نصراله منشی، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی، تهران: دانشگاه تهران.
ابن­مقفع، عبداله. (1407). الأدب الصغیر و الأدب الکبیر. دار بیروت للطباعة و النشر.
ابن­مقفع، عبداله. (1416) کلیله و دمنه. دقق فیها و علق علیها و نسقها الشیخ الیاس خلیل زخریا، دارالأندلس للطباعة و النشر و التوزیع.
ابن‌نباتة السعدی، ابونصر عبدالعزیز بن عمر بن نباته. (1977). الدیوان. ج1، دراسة و تحقیق عبدالامیر مهدی حبیب الطایی، بغداد: دارالحریة للطباعة.
ابوفراس، الحمدانی. (1423). الدیوان. اعتنی به و شرحه عبدالرحمن المصطاوی، بیروت: دارالمعرفة.
ابونواس. (بی­تا). دیوان ابی نواس. بیروت: دارصادر.
الابیوردی، ابوالمظفر محمد بن احمد بن اسحاق. (1407). الدیوان. ج1، تحقیق عمر الاسعد، بیروت: مؤسسة الرسالة.
احسان عباس. (1977). ملامح یونانیة فی الادب العربی. بیروت: المؤسسة العربیه للدراسات و النشر.
اردشیر بن بابک. (1976). عهد اردشیر. تحقیق احسان عباس، بیروت: دارصادر.
ازوپ، افسانه‏هاى ازوپ. (بى‌تا). ترجمه دکتر على‌اصغر حلبى، تهران: زوار.
افسانه‏هاى لافونتین. (1380). ترجمه‏ى عبدالله توکل، تهران: مرکز.
انوار، امیرمحمود. (1366). «مقایسه‌ی افکار متنبی و سعدی». ذکر جمیل سعدی: مجموعه مقالات و اشعار به مناسبت بزرگداشت هشت‌صدمین سالگرد تولد سعدی، وزارت ارشاد اسلامی، ج3، صص347 – 389.
البستی، أبوالفتح. (1980). الدیوان. الدکتور محمد مرسی الخولی، حیاته و شعره، دار الأندلس للطباعة و النشر و التوزیع.
بهمنیار، احمد. (1369). داستان‌نامه بهمنیاری. تهران: دانشگاه تهران.
التوحیدی ابوحیان. (بی‌تا). البصائر و الذخائر. ج7، عنی بتحقیقه و التعلیق علیه الدکتور ابراهیم الکیلانی، دمشق: مکتبة اطلس و مطبعة الانشاد.
الثعالبی، ابومنصور. (1403). یتیمة‌ الدهر فی محاسن أهل‌العصر. ج4، شرح و تحقیق الدکتور مفید محمد قمیحه، بیروت: دارالکتاب العلمیة.
الثعالبی، ابومنصور. (بی‌تا). الاعجاز و الایجاز. بغداد: مکتبة دارالبیان.
جعفری، محمدتقی. (1364). «تلاقی حکمت و ادب در آثار سعدی». ذکر جمیل سعدی، مجموعه مقالات و اشعار به مناسبت بزرگداشت هشتصدمین سالگرد تولد سعدی، وزارت ارشاد اسلامی، ج1، صص261- 290.
حاتم‌الطایی. (1413). الدیوان. شرح یوسف شکری فرحات، بیروت: دارالجیل.
حافظ، شمس‌الدین‌محمد. (1368). دیوان. به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: صفى علیشاه.
حبیب‌اللهی، ابوالقاسم. (1363). ارمغان نوید. مجموعه مقالات و اشعار استاد، به کوشش محمد حبیب‌اللهی، اصفهان: میثم تمار.
حلبی، علی‌اصغر. (1379). خواندنی­های ادب فارسی. تهران:‌ زوار.
خردنامه. (1378). به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.
خزائلی، محمد. (1363). شرح بوستان سعدی. تهران: جاویدان.
خزائلی، محمد. (1368). شرح گلستان. تهران: جاویدان.
خطیب‌رهبر، خلیل. (1371). شرح بوستان سعدی. تهران: صفی علیشاه.
خیام. ابوالفتح عمر بن ابراهیم. (1383). ترانه‌ها. تصحیح و تحقیق محمدباقر نجف‌زاده بارفروش، تهران: امیرکبیر.
دامادی،سیدمحمد. (1379). مضامین مشترک در ادب فارسی و عربی. تهران: دانشگاه تهران.
دباشی، حمید. (1380). «انوشیروان و بوزرجمهر در گلستان سعدی». فرهنگ سعدی‌پژوهی اثر کاووس حسن‌لی، بنیاد فارس‌شناسی با همکاری مرکز سعدی‌شناسی.
دستغیب، عبدالعلی. (1383). «سعدی در بوته‌ی نقد». کیهان فرهنگی، شماره‌ی 218، صص 30-35.
دستغیب، عبدالعلی. (1385). «هنر تمثیل در آثار ادبی». کیهان فرهنگی، شماره‌ی 234-235، صص 65-71.
دشتی، علی. (1356). قلمرو سعدی. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر. (1366). امثال و حکم. ج1 و 2، تهران: امیرکبیر.
الراغب الاصبهانى، ابوالقاسم حسین بن محمد. (1420). محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء. ج1، حققه و ضبط نصوصه و علق حواشیه عمر الطباع، بیروت: شرکه دارالارقم.
رجب‌زاده،‌ هاشم. (1372). برخی از مثل­ها و تعبیرات فارسی. مشهد: آستان قدس.
زاکانی، عبید. (1384). کلیات. تصحیح و تحقیق و شرح و ترجمه‌ی حکایات عربی پرویز اتابکی، تهران: زوار.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1365). دفتر ایام. انتشارات علمی، تهران: معین.
الزمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر. (1400). ربیع الأبرار و نصوص الأخبار. ج3، الطبعه الأولی، قم: الشریف الرضی.
الزمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر. (1412هـ). ربیع‌الابرار و نصوص‌الاخبار. ج 3 و 4 و 5، تحقیق عبدالامیر مهنا، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
سبزیان‌پور، وحید. (1384). «مقایسه‌ی حکمت در شاهنامه و متون عربى قرن سوم تا پنجم». مجله‏ى انجمن ایرانى زبان و ادبیات عربى، شماره‌ی 1، بهار 84، صص127- 128.
سبزیان‌پور، وحید. (1386). «تأثیر ادب عربی در اشعار ملک‌الشعرای بهار». فصلنامه‏ی علمی و پژوهشی نامه‏ی فرهنگستان، دوره9، شماره‌ی1، شماره‏ی33، صص74-96.
سبزیان‌پور، وحید.  (1387). «بررسی ریشه‌های ایرانی کلیله و دمنه». فصلنامه علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا. سال 18، شماره‌ی 73، صص 77-104.
سبزیان‌پور، وحید. (1388). «تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی». مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال 17، شماره‌ی 64، صص 91-124.
سبزیان‌پور، وحید. (1389). «دو کتابی که سعدی و ایرج میرزا نام آن‌ها را فراموش کرده‌اند». گزارش میراث، دوره2، سال4، شماره‌ی40، صص 11-12.
سبزیان‌پور، وحید. (1389). «نقبی به روشنایی در جست‌وجوی امثال ایرانی در نظم عربی». مجله‌ی علمی و پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید با هنر کرمان، دوره جدید، سال 1، شماره‌ی 2، بهار، صص 69-96.
سعدی، مصلح‌الدین. (1368الف). بوستان. تصحیح‌ غلامحسین یوسفی،تهران: خوارزمی.
سعدی، مصلح‌الدین. (1368ب). کلیات. انتشارات ققنوس، چاپ دیبا.
سعدی، مصلح‌الدین. (1368ج). گلستان. به کوشش خلیل خطیب رهبر، کتابفروشی صفی علیشاه.
سعدی، مصلح‌الدین. (1375). کلیات. به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، بر اساس تصحیح و طبع محمد علی فروغی، انتشارات ناهید.
شکورزاده بلوری، ابراهیم. (1380). دوازده هزار مثل فارسی. مشهد: آستان قدس.
ضیف، شوقی. (1966). تاریخ الأدب العربی. العصر العباسی الأول، القاهرة، دارالمعارف بمصر، الطبعه السادسه.
الطرطوشی، محمد بن الولید. (1990). سراج الملوک. تحقیق جعفر البیاتی، ریاض: الریس للکتب و النشر،.
العاملى، شیخ بهاءالدین. (1420). الکشکول. ج2، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
عبداله بن معاویه، ابن عبداله بن جعفر بن ابی الطالب. (1402). شعره. جمعه عبد الحمید الراضی، بغداد، مؤسسه الرساله.
العسکری، ابوهلال. (1302). التفضیل بین بلاغتی العرب و العجم. در کتاب التحفة البهیة و الطرفة الشهیة، قسطنطنیه: الجوائب، صص211 – 221.
عبداله بن معاویه، ابن عبداله بن جعفر بن ابی الطالب. (1402). شعره. جمعه عبد الحمید الراضی، بغداد: مؤسسه الرساله.
عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایرانی. تهران: توس.
عنصرالمعالی. (1366). قابوس­نامه. به اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
عوفی، سدیدالدین محمد. (1384). جوامع الحکایات و لوامع الروایات. به کوشش جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
غررالحکم و دررالکلم. (1371). المعجم المفهرس لألفاظ غررالحکم و دررالکلم. تهران: امیرکبیر.
الغزالی، ابوحامد. (1968). التبر المسبوک فی نصیحة الملوک. مصر: مکتبة الکلیات الازهریه.
کارنامه‌ی اردشیر بابکان. (1329). به تحقیق محمد جواد مشکور، تهران: بی‌نا.
مؤید شیرازی، جعفر. (1362). شناختی تازه از سعدی. شیراز: لوکس.
الماوردی، أبوالحسن بن محمد بن حبیب البصری. (1407 ق). أدب الدنیا و الدین. بیروت: دارالکتب العلمیة.
المتنبی، ابوالطیب. (1407). الدیوان. ج1 و 2، شرح عبدالرحمن البرقوقی، بیروت: دارالکتاب العربی.
متون پهلوی. (1371). گردآورنده: جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب، آسانا، گزارش سعید عریان، کتابخانه‏ی ملی جمهوری اسلامی ایران.
مجد خوافی. (1345). روضة خلد. مقدمه و تحقیق از محمود فرخ، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: کتابفروشی زوار.
المحبی، محمد امین بن فضل الله بن محب الدین بن محمد. (1968). نفحة الریحانة و رشحة طلاء الحانة. ج 3، تحقیق عبد الفتاح محمد الحلو، داراحیاء الکتب العربیة.
محفوظ، حسین علی. (1336). متنبی و سعدی. طهران: چاپخانه‌ی حیدری.
محقق، مهدی. (1366). «میزان تأثیر سعدی از متنبی». ذکر جمیل سعدی: مجموعه مقالات و اشعار به مناسبت بزرگداشت هشت‌صدمین سالگرد تولد سعدی، وزارت ارشاد اسلامی، ج 3، صص 177- 184.
محقق، مهدی. (1340). «در جست‌وجوی مضامین و تعبیرات ناصر خسرو در احادیث و امثال و اشعار عرب». مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره‌ی 1، سال9، صص 33-93.
محقق، مهدی. (1363). تحلیل اشعار ناصر خسرو. ج 3، تهران: دانشگاه تهران.
مستوفی، حمداله. (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
معری، ابوالعلاء. (1381). دیوان سقط الزند. شرح دکتر محمود ابراهیمی، دانشگاه کردستان. نشر باغ نو.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1378). مثنوی. ج4، تصحیح رینولد نیکلسن، تهران: پیمان و دل آگاه.
مهدوی دامغانی، احمد. (1370). «همه گویند ولی گفته سعدی دگر است». مجله‌ی ایران‌شناسی، سال 3، شماره‌ی 1، صص 26-40.
المیدانی، ابوالفضل احمد بن محمد بن احمد بن ابراهیم النیشابوری. (2003). مجمع الأمثال. ج 2، تحقیق و شرح و فهرسه قصی الحسین، تهران: دار و مکتبة الهلال.
مینوی خرد. (1380). ترجمه­ی احمد تفضلی، تهران: توس.
مینوی، مجتبی. (1378). «خردنامه و غیره». خردنامه، به کوشش منصور ثروت، تهران:‌ امیرکبیر، صص 23-35.
نهج‌البلاغه. (1369)، ترجمه‌ی سیدکاظم محمدی و محمد دشتی، قم: امام علی.
الوطواط، أبواسحاق برهان الدین الکتبی. (بی‌تا). غرر الخصائص الواضحة و النقائص الفاضحة. بیروت: دارالصعب.
هخامنشی، کیخسرو. (2535). حکمت سعدی. تهران: امیرکبیر.
یوسفی، غلامحسین. (1368). تصحیح و توضیح بوستان سعدی. تهران: خوارزمی.
یوسفی، غلامحسین. (1370). در آرزوی خوبی و زیبایی. گزیده‌ی بوستان سعدی. تهران: سخن.
یوسفی، غلامحسین. (1381). تصحیح و توضیح گلستان سعدی. تهران: خوارزمی.
الیوسی، الحسن. (1402). المحاضرات فی اللغة و الأدب. ج 2، تحقیق و شرح محمد حجی و أحمد شرقاوی، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
الیوسی، الحسن. (2003). زهرالأکم. تحقیق و شرح و فهرسه قصی الحسین، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار