شعر پژوهی(بوستان ادب)

«انتهای غایت» در معانی حروف جر عربی و حروف اضافه‌ی فارسی

محمدرضا ابن الرسول؛ سمیه کاظمی نجف آبادی

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 1-26

https://doi.org/10.22099/jba.2012.269

چکیده

«انتهای غایت» در معانی حروف جر عربی و حروف اضافه‌ی فارسی دکتر سیدمحمدرضا ابن‌الرسول* سمیه کاظمی نجف‌آبادی** دانشگاه اصفهان چکیده با توجه به اهمیت پژوهش‌های ... بیشتر «انتهای غایت» در معانی حروف جر عربی و حروف اضافه‌ی فارسی دکتر سیدمحمدرضا ابن‌الرسول* سمیه کاظمی نجف‌آبادی** دانشگاه اصفهان چکیده با توجه به اهمیت پژوهش‌های مبتنی بر مقایسه‌ی زبان‌های مختلف و تأثیر بسزای آن در کشف حلقه‌های ارتباطی زبان‌ها و رشد فکری و فرهنگی گویش‌وران آن، پژوهش حاضر با اتخاذ روش تحلیلی تقابلی و با تکیه بر مطالعات دستورپژوهان و فرهنگ‌نویسان دو زبان عربی و فارسی، به بررسی مفهوم انتهای غایت در جایگاه یکی از مهم‌ترین معانی مشترک میان حروف جر عربی و حروف اضافه‌ی فارسی می‌پردازد؛ تا بدین‌وسیله، حروف نمایان‌گر این معنی و نحوه‌ی کاربرد آن در دو زبان عربی و فارسی، آشکار شود. ضمن آن‌که وجوه افتراق، اشتراک و اثرپذیری دو زبان، نمایان خواهد شد. مهم‌ترین دستاورد مقاله‌ی حاضر آن است که حروف جر و اضافه، همیشه در بیان یک معنی خاص، رابطه‌ی یک به یک ندارند، به گونه‌ای که گاه یک حرف در یک زبان با دو حرف از زبان دیگر، برابریابی می‌شود. اهمیت این مطلب در ترجمه‌ی متون عربی و فارسی، نمود می‌یابد. * استادیار زبان و ادبیات عربی Ibnorrasool@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول) ** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی skazemin@yahoo.com تاریخ دریافت مقاله: 5/8/89 تاریخ پذیرش مقاله: 21/1/90

بررسی تداوم زمان روایت در حکایت‌های فرعی کلیله و دمنه

عباس جاهدجاه؛ لیلا رضایی

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 27-48

https://doi.org/10.22099/jba.2012.270

چکیده

بررسی تداوم زمان روایت در حکایت‌های فرعی کلیله و دمنه دکتر عباس جاهدجاه* دکتر لیلا رضایی** دانشگاه ... بیشتر بررسی تداوم زمان روایت در حکایت‌های فرعی کلیله و دمنه دکتر عباس جاهدجاه* دکتر لیلا رضایی** دانشگاه پیام نور بوشهر دانشگاه خلیج فارس بوشهر چکیدهبررسی و تحلیل زمان در دانش روایتشناسی در سه بخش نظم (order)، تداوم (duration) و بسامد (frequency) انجام میشود. تداوم، نسبت میان طول مدت داستان و طول مدت بیان آن است که در سه شکل، نمود مییابد: شتاب ثابت؛ شتاب مثبت و شتاب منفی. گذشته از بخش «تداوم»، در دو بخش «نظم» و «بسامد» نیز میتوان ردپاهایی از عوامل ایجاد شتاب ثابت، مثبت و منفی روایت را به دست آورد. کتاب «کلیله و دمنه» - به قلم نصرالله منشی– به دلیل داشتن نثر فنی، همواره یکی از آثار مطنب دانسته شده است. بررسی حکایتهای فرعی این کتاب بر پایهی عوامل سببساز شتاب مثبت و منفی روایت، نشان میدهد از میان حالتهای سهگانهی تداوم زمان روایت، سهم عوامل ایجادکنندهی شتاب مثبت در این حکایتها، بیش از دیگر عوامل است و روایت کلیله و دمنه با وجود برخورداری از نثر فنی، همچنان رنگ و بوی ایجاز و اعتدال را در حکایتهای خود حفظ کرده است. * استادیار زبان و ادبیات فارسی jahedjah@gmail.com** استادیار زبان و ادبیات فارسی leili.rezaei@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)تاریخ دریافت مقاله: 25/3/89 تاریخ پذیرش مقاله: 25/3/90

بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی

حمید سبزیان پور

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 49-76

https://doi.org/10.22099/jba.2012.271

چکیده

بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی دکتر وحید سبزیان‌پور*دانشگاه رازی کرمانشاه چکیده این نوشتار تکملهای است بر مقالهای با عنوان «تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی» که در مجله ... بیشتر بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی دکتر وحید سبزیان‌پور*دانشگاه رازی کرمانشاه چکیده این نوشتار تکملهای است بر مقالهای با عنوان «تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی» که در مجله دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم به چاپ رسید. همان‌طور که از نام مقاله برمی‌آید، هدف، نشان دادن تأثیر پندهای منسوب به انوشروان و بزرگمهر در گلستان سعدی است. بر خلاف مقاله‌ی مذکور که دامنه‌ی کار به گلستان سعدی و انوشروان و بزرگمهر محدود شده بود، در این مقاله چند شاهد جدید از دیگر آثار سعدی یافتهایم که سرچشمههای آن‌ها را در حکمت‌های ایرانیان باستان، پیدا کردهایم. به علاوه، برای هر مضمون، سعی کردهایم مضامینی مشترک از ادب فارسی و عربی ارائه کنیم و با نگاهی به شرح و تحلیل متون ادب فارسی، نشان دهیم که جای این نوع پژوهشهای تطبیقی و جست‌وجوی سرچشمههای فکری ادیبان و گویندگان فارسی‌زبان در تحقیقات ادبی ما خالی است و با توجه به این‌که منابع قدیم عربی پر از اخبار ایرانیان باستان است بنا به قول «خوشتر آن باشد که سر دلبران / گفته آید در حدیث دیگران»، لازم است تجدید نظر کلی نسبت به این موضوع صورت گیرد. نقد و بررسی دیدگاههای حسین‌علی محفوظ از دیگر مقاصدی است که در این مقاله به دنبال آن هستیم؛ زیرا نویسنده‌ی مذکور بیتوجه به پیشینه‌ی افکار ایرانی سعدی، بسیاری از مضامین حکمی او را برگرفته از ادب عربی دانسته و متأسفانه این شیوه، کم و بیش، در شرح و تحلیل آثار ادبی پس از او، به شکل ناخواسته پیروی شده است. * دانشیار زبان و ادبیات عربی wsabzianpoor@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 27/6/89 تاریخ پذیرش مقاله: 4/3/90

جنبه‌های نمایشی اشعار احمدشاملو

علیرضا طاهری؛ زینب یدملت

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 77-102

https://doi.org/10.22099/jba.2012.272

چکیده

جنبه‌های نمایشی اشعار احمدشاملو دکتر علیرضا طاهری* زینب یدملّت** دانشگاه سیستان و بلوچستان چکیده احمد شاملو از معدود شاعرانی است که قابلیت‌های نمایشی را در اشعار ... بیشتر جنبه‌های نمایشی اشعار احمدشاملو دکتر علیرضا طاهری* زینب یدملّت** دانشگاه سیستان و بلوچستان چکیده احمد شاملو از معدود شاعرانی است که قابلیت‌های نمایشی را در اشعار خود به نمایش گذاشته است. مطالعه‌ی نقاط اشتراک دو حوزه‌ی نمایش و شعر، به شناخت عناصر نمایشی موجود در آثار احمد شاملو کمک شایانی می‌کند. اکثر اشعار شاملو، در قالب «شعر سپید» سروده ‌شده‌ که شعر سپید، قالب مورد علاقه‌ی سرایندگان «شعر نمایشی»، همچون شکسپیر است. دیالوگ، مونولوگ، دستور صحنه، روایت، صوت‌ نمایشی و همچنین توجه به دکلماسیون شعر‌، از عناصر نمایشی موجود در اشعار شاملو هستند. مرحله‌ی اول، خوانش صحیح و درک معنای هر شعر است؛ مرحله‌ی دوم، تحلیل عناصر نمایشی و زدن اتود تئاتری بر مفهوم هر شعر و مرحله‌ی نهایی، استخراج طرح نمایشی از آن شعر است. این پژوهش، از حیث ماهیت و هدف، از نوع تحلیلی و تبیینی است و به روش کتابخانه‌ای انجام پذیرفته است. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش، تهیه‌ی فیش از منابع مکتوب، انجام مصاحبه و مشاهده‌ی نمایش است. *استادیار تاریخ هنر taheri121@yahoo.com **کارشناسی ارشد پژوهش هنر gyadmelat@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول) تاریخ دریافت مقاله: 20/9/89 تاریخ پذیرش مقاله: 14/2/90

بررسی تصویرپردازی در حکایتی از کلیله و دمنه

منیژه عبدالهی

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 103-118

https://doi.org/10.22099/jba.2012.273

چکیده

بررسی تصویرپردازی در حکایتی از کلیله و دمنه دکتر منیژه عبدالهی*دانشگاه علوم پزشکی شیراز چکیدهادبیات فارسی به شکلی انکارناپذیر، با حکایت‌های اخلاقی گره خورده است. در این میان، برخی پدیدآورندگان ... بیشتر بررسی تصویرپردازی در حکایتی از کلیله و دمنه دکتر منیژه عبدالهی*دانشگاه علوم پزشکی شیراز چکیدهادبیات فارسی به شکلی انکارناپذیر، با حکایت‌های اخلاقی گره خورده است. در این میان، برخی پدیدآورندگان آثار منثور برای رهایی از قید گرایش‌های شعری، به ابداع روش‌های بیانی و هنری خلاقه‌ای روی آورده‌اند که ساخت بیان آن‌ها را نه تنها در برابر شعر که در برابر سایر آثار مشابه، متمایز می‌سازد. کتاب کلیله‌ و دمنه‌، انشای نصرالله منشی، نمونه‌ای بارز از این‌گونه هنرورزی‌ها به شمار می‌رود. در این کتاب، افزون بر بهره‌مندی از تمام جذابیت‌های نثر فنی و مصنوع فارسی، جلوه‌ای ابتکاری از هنر روایت‌پردازی نیز به کار گرفته شده که آن را در نوع خود، یگانه ساخته است. چنان‌که در برخی داستان‌های این کتاب، با بهره‌مندی از صنعت تصویرگری (Imagery)، فضاسازی و ضرباهنگ قصه به گونه‌ای پرداخته می‌شود که با شخصیت و منش قهرمان و یا سایر اشخاص درگیر در داستان، هماهنگ است. نوشتار حاضر بر آن است که با تحلیل و بررسی داستان «کبک نجیر و خرگوش و گربه‌ی روزه‌دار» (باب هشتم، بوف و زاغ) و مقایسه‌ی آن با سایر گزارش‌های این داستان، این جلوه‌گری ویژه‌ی روایت‌پردازی را در کلیله و دمنه انشای نصرالله منشی بازنمایی کند. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی manijeh.abdolahi@gmail.comتاریخ دریافت مقاله: 8/3/89 تاریخ پذیرش مقاله: 12/4/90

بررسی جریان سیال ذهن در داستان‌های به کی سلام کنم؟ و شوهر امریکایی

مسعود فروزنده

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 119-138

https://doi.org/10.22099/jba.2012.274

چکیده

بررسی جریان سیال ذهن در داستان‌های به کی سلام کنم؟ و شوهر امریکایی دکتر مسعود فروزنده* دانشگاه شهرکرد چکیده جریان سیال ذهن، به ارائه‌ی جنبه‌های روانی اشخاص داستان می‌پردازد و به کل ... بیشتر بررسی جریان سیال ذهن در داستان‌های به کی سلام کنم؟ و شوهر امریکایی دکتر مسعود فروزنده* دانشگاه شهرکرد چکیده جریان سیال ذهن، به ارائه‌ی جنبه‌های روانی اشخاص داستان می‌پردازد و به کل حوزه‌ی آگاهی و واکنش عاطفی- روانی فرد گفته می‌شود که از سطح پیش تکلمی آغاز می‌شود و به بالاترین سطح که سطح کاملاً مجزای منطقی است،می انجامد. در این مقاله، داستان‌های به کی سلام کنم؟ از سیمین دانشور و «شوهر امریکایی» از جلال آل احمد که هر دو به شیوه‌ی جریان سیال ذهن نوشته شده‌اند،‌ مورد بررسی قرارگرفته‌است. در داستان به کی سلام کنم؟ نویسنده با ارائه‌ی آمیزه‌ای از دیدگاه دانای کل و تک‌گویی درونی مستقیم، اندیشه‌ها و رنج‌ها و واکنش‌های عاطفی- روانی زنی تنها و ستم‌کشیده در برابر رخ‌دادهای زندگیش را روایت می‌کند و در داستان «شوهر امریکایی»، نویسنده به شیوه‌ی تک‌گویی نمایشی، به روایت اندیشه‌ها و خاطرات زنی غرب زده می‌پردازد که پس از ازدواجی ناموفق با یک مرد امریکایی، ماجرای زندگیش را برای مخاطبی که در صحنه حضور ندارد، بازگو می‌کند و در ضمن آن، به مسایل سیاسی - اجتماعی روزگار خودش می‌پردازد. * استادیار زبان و ادبیات فارسی foroozandeh@lit.sku.ac.ir تاریخ دریافت مقاله: 14/7/89 تاریخ پذیرش مقاله: 25/3/90

تحلیل و بررسی سمبل‌های اجتماعی در سروده‌های امیرهوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)

علی محمدی؛ فاطمه کولیوند

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 139-158

https://doi.org/10.22099/jba.2012.275

چکیده

تحلیل و بررسی سمبلهای اجتماعی در سروده های امیرهوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه) دکتر علی محمدی * فاطمه کولیوند** دانشگاه بوعلی سینا همدان چکیده سمبل یکی از ابزار تصویرآفرینی ... بیشتر تحلیل و بررسی سمبلهای اجتماعی در سروده های امیرهوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه) دکتر علی محمدی * فاطمه کولیوند** دانشگاه بوعلی سینا همدان چکیده سمبل یکی از ابزار تصویرآفرینی است و مهمترین ویژگی آن، نداشتن یک معنی مشخص و صریح است؛ به همین دلیل از یک سمبل، معانی مختلفی برداشت می‌شود. در دورهی پهلوی از آنجا که فضای استبداد، به نویسندگان و منتقدان اجتماعی، اجازهی انتقاد صریح را نمیداد، در زبان و فکر شاعران و ادیبان، سمبل بسیار مورد توجه قرارگرفت. بهکارگیری جدی سمبل برای هدفهای اجتماعی، از دورهی نیما آغاز شد و در شعر شاعران پس از نیما چون نادرپور، اخوان، شاملو و ...، رشد و گسترش یافت. ابتهاج نیز که شاعری متعهد به نظر میرسد و از عرصهی اجتماع و تب و تابهای جامعه بهدور نبوده، از سمبل در جایگاه وسیلهای برای بیان مضامین و مفاهیم اجتماعی، استفاده کرده است. میتوان گفت خاستگاه بیش‌تر نمادهای شعر او «طبیعت»، «رنگها» و «ابزار زندگی» است. در اشعار اجتماعی سایه میتوان دو دسته نماد یافت: یکی نمادهای مرسوم (شب، صبح، دریا، جنگل، بهار، خورشید، چراغ و...) و دیگری نمادهای ابداعی (چمن، پرده، پنجره، تبر، سبزه، کال و... ). همراهی این نمادها با برخی از آرایه‌های ادبی همچون مراعات‌النظیر، تضاد، تشبیه و...، جایگاه ادبی سمبل‌ها را برجسته‌تر کرده است. سایه نه تنها در حیطهی اشعار اجتماعی، بلکه در اشعار تغزلی هم، از سمبل استفاده کرده است؛ اما سمبلهای اجتماعی او برجستهتر و تأثیرگذارتر از سمبلهای عاشقانهی اوست. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی mohammadiali2@yahoo.com(نویسنده‌ی مسئول) ** مربی زبان و ادبیات فارسی f.kolivand@gmail.com تاریخ دریافت مقاله: 18/8/89 تاریخ پذیرش مقاله: 31/1/90

درباره‌ی برخی ابیات منتسب به رودکی سمرقندی

مجید منصوری

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 159-172

https://doi.org/10.22099/jba.2012.276

چکیده

درباره‌ی برخی ابیات منتسب به رودکی سمرقندی مجید منصوری* دانشگاه تهران چکیده فرهنگ جهانگیری از منابعی است که در آن، ذیل برخی واژه‌ها، ابیاتی از رودکی برای شاهد، ضبط گردیده است؛ به همین سبب ... بیشتر درباره‌ی برخی ابیات منتسب به رودکی سمرقندی مجید منصوری* دانشگاه تهران چکیده فرهنگ جهانگیری از منابعی است که در آن، ذیل برخی واژه‌ها، ابیاتی از رودکی برای شاهد، ضبط گردیده است؛ به همین سبب یکی از منابع دیوان بازیافته‌ی رودکی در تصحیح سعید نفیسی و دیگران، همین فرهنگ جهانگیری است. این فرهنگ همچنین به منزله‌ی یکی از نخستین کتابهایی است که در آن شعر قطران به نام رودکی ضبط شده است. محور اصلی و اساسی این مقاله در زمینه‌ی بیتی منتسب به رودکی است که این بیت در فرهنگها به نام رودکی در جایگاه شاهد معنی «همانا و هرگز»؛ برای واژه‌ی «آرنگ» آمده است؛ حال آن‌که این بیت، بیتِ دوم رباعیای از قطران تبریزی است که در آن بیت «از آنک (آن‌که)»، «آرنگ» خوانده شده و بیت نیز از رودکی دانسته شده است. قدیمیترین سند انتساب بیت مورد نظر به رودکی، فرهنگ جهانگیری است و هم آن است که این بیت را در جایگاه شاهد معنی «همانا» برای «آرنگ» آورده و فرهنگنویسان پس از وی نیز آن را بر اساس فرهنگ جهانگیری، واردِ فرهنگ خود نمودهاند. همچنین در این مقاله برخی ابیات و رباعیات منسوب به رودکی سمرقندی را در دیوان دیگر شاعران ادب فارسی بازجستهایم. *دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی Majid.mansuri@gmail.com تاریخ دریافت مقاله: 21/9/89 تاریخ پذیرش مقاله: 4/3/90

نقد و تحلیل مبحث تقدیم و تأخیر در علم معانی (بر اساس بوستان سعدی)

علی اصغر میرباقری فرد؛ سیدمرتضی هاشمی؛ حکمت اله صفری

دوره 3، شماره 3 ، آبان 1390، صفحه 173-199

https://doi.org/10.22099/jba.2012.277

چکیده

نقد و تحلیل مبحث تقدیم و تأخیر در علم معانی (بر اساس بوستان سعدی) دکتر سید‌علی‌اصغر میرباقری‌فرد* دکتر سیدمرتضی هاشمی** حکمت‌اله ... بیشتر نقد و تحلیل مبحث تقدیم و تأخیر در علم معانی (بر اساس بوستان سعدی) دکتر سید‌علی‌اصغر میرباقری‌فرد* دکتر سیدمرتضی هاشمی** حکمت‌اله صفری‌فروشانی *** دانشگاه اصفهان چکیده به این دلیل که در کتاب‌های علم معانی، الگویی منظم و مدون از مبحث تقدیم و تأخیر ارائه نمی‌شود، برقراری ارتباط با این مبحث برای آموزش آن یا نقد و تحلیل آثار؛ به سختی امکان‌پذیر است. مقاله‌ی حاضر بر آن است که با استناد به منابع، ترتیب و تغییر جایگاه اجزای جمله را که اساس موضوع تقدیم و تأخیر است؛ اثبات و تعیین کند و در کنار هر مطلب از این بحث، از شواهد بوستان سعدی بهره بگیرد. همچنین این موضوع نیز تبیین می‌شود که در تقدیم و تأخیر از دو طریق «ساختار و ظاهر کلام و انتقال معانی ثانوی» می‌توان با مخاطب ارتباط برقرار کرد. مولف با تکیه بر یافته‌های تازه؛ نتیجه می‌گیرد که تقدیم یا صدرنشینی مسندالیه، از قابلیت‌های زبان ‌فارسی است و مشوق مخاطب در شنیدن یا خواندن «مسند یا خبر» کلام است و تقدیم فعل؛ بر سرعت انتقال پیام و شدت هیجان شنونده می‌افزاید؛ علاوه بر آن؛ اثبات می‌شود که سعدی به خاطر انگیزه‌های تعلیمی خود به تقدیم مسندالیه گرایش دارد و گاهی برای سرعت بخشیدن به انتقال پیام؛ از تقدیم فعل استفاده می‌کند. علاوه بر این؛ جایگاه معانی ثانوی در تقدیم و تأخیر اجزا در بخشی مستقل تبیین می‌شود. در پایان؛ شکل‌های تازه‌ای از تقدیم و تأخیر؛ مثلِ فاصله افتادن بین موصوف و صفت، مضاف و مضاف‌الیه و عائد و صله، به کمک شواهدی از بوستان سعدی ارائه می‌شود که می‌تواند در ذیل مبحث تقدیم و تأخیرِ کتب معانی، جایی پیدا کند. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی a_mir_fard@yahoo.com ** استادیار زبان و ادبیات فارسی b.m.hashemi@litr.ui.ac.ir *** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی hekmatallah.safari@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول) تاریخ دریافت مقاله: 15/6/89 تاریخ پذیرش مقاله: 31/1/90

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 3، شماره 3، آبان 1390، صفحه 1-224

«انتهای غایت» در معانی حروف جر عربی و حروف اضافه‌ی فارسی

چکیده

بررسی تداوم زمان روایت در حکایت‌های فرعی کلیله و دمنه

چکیده

بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی

چکیده

جنبه‌های نمایشی اشعار احمدشاملو

چکیده

بررسی تصویرپردازی در حکایتی از کلیله و دمنه

چکیده

بررسی جریان سیال ذهن در داستان‌های به کی سلام کنم؟ و شوهر امریکایی

چکیده

تحلیل و بررسی سمبل‌های اجتماعی در سروده‌های امیرهوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)

چکیده

درباره‌ی برخی ابیات منتسب به رودکی سمرقندی

چکیده

نقد و تحلیل مبحث تقدیم و تأخیر در علم معانی (بر اساس بوستان سعدی)

چکیده