درباره‌ی برخی ابیات منتسب به رودکی سمرقندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران

چکیده

درباره‌ی برخی ابیات منتسب به رودکی سمرقندی
 
مجید منصوری*
دانشگاه تهران
 
چکیده
فرهنگ جهانگیری از منابعی است که در آن، ذیل برخی واژه‌ها، ابیاتی از رودکی برای شاهد، ضبط گردیده است؛ به همین سبب یکی از منابع دیوان بازیافته‌ی رودکی در تصحیح سعید نفیسی و دیگران، همین فرهنگ جهانگیری است. این فرهنگ همچنین به منزله‌ی یکی از نخستین کتاب­هایی است که در آن شعر قطران به نام رودکی ضبط شده است. محور اصلی و اساسی این مقاله در زمینه‌ی بیتی منتسب به رودکی است که این بیت در فرهنگ­ها به نام رودکی در جایگاه شاهد معنی «همانا و هرگز»؛ برای واژه‌ی «آرنگ» آمده است؛ حال آن‌که این بیت، بیتِ دوم رباعی­ای از قطران تبریزی است که در آن بیت «از آنک (آن‌که)»، «آرنگ» خوانده شده و بیت نیز از رودکی دانسته شده است. قدیمی­ترین سند انتساب بیت مورد نظر به رودکی، فرهنگ جهانگیری است و هم آن است که این بیت را در جایگاه شاهد معنی «همانا» برای «آرنگ» آورده و فرهنگ­نویسان پس از وی نیز آن را بر اساس فرهنگ جهانگیری، واردِ فرهنگ خود نموده­اند. همچنین در این مقاله برخی ابیات و رباعیات منسوب به رودکی سمرقندی را در دیوان دیگر شاعران ادب فارسی بازجسته­ایم.
 
 
 
*دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی  Majid.mansuri@gmail.com
تاریخ دریافت مقاله: 21/9/89              تاریخ پذیرش مقاله: 4/3/90

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

On Some  Pomes Attributed to  Roudaki Samarqandi

چکیده [English]

Mansouri*

Tehran University
 
Jahangiri dictionary is one of the sources in which verses from Rudaki’s poems have been used to exemplify the words defined. That is why this dictionary has been referred to as a source of Rudaki’s poems By Saeed Nafisi. The dictionary is also one of the first books containing one of the poems of Rudaki called Qatran. This article basically analyzes a couplet attributed to Rudaki, which appears in dictionaries as an example illustrating the use of the phrase “certainly and never" which is used as a definition for the word "Arang." However, this couplet is the second couplet of a quatrain by Qatrane Tabrizi in which the word “Anak” is written as “Arang.” The oldest document attributing this couplet to Rudaki is Jahanshiri dictionary where this couplet is used as an example for the usage of the word “hamana" (Really) as a definition for the word “Arang;” other authors, following Jahanshiri, have used this couplet in their dictionaries and attributed it to Rudaki. This paper also reviews some other quatrains and couplets which are attributed to Rudaki but appear in the works of other Iranian poets.
 
 
* Ph. D. Candidate in Persian Language & Literature. Majid.mansuri@gmail.com
Received: 12/12/2010             Accepted: 5/25/2011

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Roudaki
  • Qatrane Tabrizi
  • Arang
  • Azank
اسدی طوسی، ابومنصور احمد. (1365). لغت فرس. تصحیح فتح­الله مجتبایی و علی اشرف صادقی، تهران: خوارزمی.
انجو شیرازی، میرجمال‌الدین بن حسین بن فخرالدین حسن. (1351). فرهنگ جهانگیری. به تصحیح رحیم عفیفی، مشهد: چاپخانه‌ی مشهد.
انوری ابیوردی، علی بن محمد. (1376). دیوان. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
برهان تبریزی، محمد حسین بن خلف. (1376). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
جاروتی، ابوالعلاء عبدالم‍‍ؤتمن. (1356). مجموعه­الفرس. تصحیح عزیزالله جوینی، بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین. (1378). دیوان. به تصحیح ضیاء­الدین سجادی، تهران: زوار.
رشیدی، عبدالرشید بن عبدالغفور الحسینی المدنی التتوی. (1337). فرهنگ رشیدی. تحقیق و تصحیح محمد عباسی، تهران: کتابفروشی بارانی.
رودکی سمرقندی، جعفربن محمد. (1373). دیوان. تصحیح جهانگیر منصور، تهران: ناهید.
رودکی سمرقندی، جعفربن محمد. (1374). دیوان. به کوشش منوچهر دانش­پژوه، تهران: توس.
رودکی سمرقندی، جعفربن محمد. (1376). دیوان. بر اساس نسخه‌ی سعید نفیسی، ی. براگینسکی، تهران: نگاه.
رودکی سمرقندی، جعفربن محمد. (1378). دیوان. تصحیح و شرح جعفر شعار، تهران: مهد مینا.
رودکی سمرقندی، جعفربن محمد. (1379). دیوان. به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی‌علیشاه.
ریاحی، محمد امین. (1379). کسایی مروزی، زندگی اندیشه و شعر او. تهران: علمی.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران.
سروری کاشانی، محمد قاسم بن حاجی محمد. (1338). مجمع­الفرس. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی علی اکبر علمی.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم. (1385). دیوان. به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
سیف، عبدالرضا و منصوری، مجید. (1389). «تصحیح و تحلیل چند تصحیف در شعر خاقانی». پژوهش‌نامه‌ی زبان و ادبیات فارسی (گوهر گویا)، سال4، شماره 13، صص 23-46.
صفا، ذبیح­الله. (1351). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: امیرکبیر.
فیضی سرهندی، الله­داد. (1337). مدار الأفاضل. به اهتمام محمد باقر، لاهور: دانشگاه پنجاب.
قطران تبریزی. (1331). دیوان. به تصحیح چند نفر از دانشمندان و به سعی و اهتمام محمد نخجوانی، تبریز: شفق تبریز.
عنصری بلخی. (1363). دیوان. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: سنایی.
عوفی، محمد بن محمد. (1361). لباب الألباب. از روی چاپ براون با مقدمه و تعلیقات علامّه محمد قزوینی، به اهتمام محمد عباسی، تهران: فخر رازی.
غالب دهلوی، میرزا اسدالله. (1969). درفش کاویانی (قاطع برهان). تصحیح محمد باقر، لاهور: مطبوعات مجلس یادگار غالب.
مسعود سعد سلمان. (1339) دیوان. به اهتمام رشید یاسمی، تهران: پیروز.
منصوری، مجید. (1389) «تأملی در برخی ترکیب­های برهان قاطع». ادب پژوهی، سال 3، شماره‌ی9، صص173-196.
منوچهری دامغانی، احمد بن قوص. (1381). دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
ناصرخسرو قبادیانی. (1384). دیوان. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه. (1341). صحاح­الفرس. به اهتمام عبدالعلی آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نفیسی، سعید. (1382). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی. تهران: اهورا.