حافظ‌- نامه (ردیابی برخی از ترکیب‌ها و مضمون‌های شعر حافظ در نامه‌های دیوانی و اخوانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه آزاد خوراسگان

چکیده

          دکتر علی‌اکبر احمدی دارانی*                  اکرم هراتیان**
             دانشگاه اصفهان                  دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان
 
چکیده
حافظ در برخی از شعرهای خود، از ترکیب‌ها و مضمون‌های رایج در نامه‌های دیوانی و اخوانی بهره گرفته است. این ترکیب‌ها و مضمون‌ها به صورتی ثابت، در نامه‌های دیوانی و اخوانی پیش از روزگار حافظ و هم‌زمان او، تکرار می‌شده ‌است و اگر نمونه‌هایی از آن‌ها در شعر فارسی پیش از حافظ یافت شود، در ضمن نامه‌های منظوم است. در این نوشتار، تمام منشآت و نامه‌های در دسترس و شیوه‌نامه‌های نگارش نامه‌های دیوانی و اخوانی پیش از روزگار حافظ تا زمان او را بررسی کرده‌، سابقه‌ی کاربرد این ترکیب‌ها و مضمون‌ها را در این نامه‌ها نشان داده‌ایم. حافظ آگاهانه و با ظرافت، از این ترکیب‌ها و مضمون‌ها بهره‌ برده است که این امر نشان‌گر آشنایی حافظ با نامه‌های دیوانی و اخوانی است.
 
 
* استادیار زبان و ادبیات فارسی aliakbar_ahmadidarani@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول)
** مربّی زبان و ادبیات فارسی akramharatian@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله: 22/3/89             تاریخ پذیرش مقاله: 7/12/89

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tracing some Compounds and Themes of Hafez’ Poetry in Divani & Ekhvani Letters

چکیده [English]

 

A. Ahmadi Darani* A. Haratian**

             Esfahan University                 Islamic Azad University,
                                                      Khorasgan Branch
 
Some poems of Hafez are characterized by the presence of compounds and themes which are prevalent in Divani (official) and Ekhvani (friendly) letters. These features, borrowed from the letters written in verse can be seen in pre-Hafez poetry, too. In this article, all Monshaat (letters) and manusals for writing Divani and Ekhvani letters before Hafez up to his time have been studied; moreover, the history of using the compounds and themes in such letters has been presented. Hafez’s conscious and delicate use of these compounds and themes shows that he was familiar with Divani and Ekhvani letters.
 
*Assistant Prof. of Persian Language & Literature, aliakbar_ahmadidarani@yahoo.com
 Instructor of Persian Language and Literature, akramharatian@yahoo.com**

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: .Hafez
  • .Letter
  • .Arbab e Hajat (poor person)
  • .Arezoomandi (desir)
  • .Peik Davanidan (sending an envoy)
  • .Dar Tahniaye sehat (congratulation for regaininghealth)
  • .Herz e Jan (incantation)
  • .Hesbatan Lellah(for God sake)
  • .Ronagh e Karkhane (brishness of Office)
  • .Zamir e monir (clair voyance)
ابن‌ماهرو، عبدالله. (1965). انشای ماهرو (منشآت عین‌الدّین ‌عین‌الملک عبدالله بن ماهرو). تصحیح و مقدمه‌ی شیخ عبدالرّشید و اهتمام محمّد بشیر حسن، پنجاب لاهور: اداره‌ی تحقیقات پاکستان دانشگاه.
استعلامی، محمد. (1382). درس حافظ (نقد و شرح غزل‌های حافظ). 2 ج، تهران: سخن.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1357). «متون قرن هشتم و تصحیح دیوان حافظ». مقالاتی درباره‌ی زندگی و شعر حافظ. به کوشش منصور رستگار، شیراز: دانشگاه پهلوی.
انوری، علی بن محمّد. (1372). دیوان. به اهتمام مدرّس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
بهاءالدّین بغدادی، محمّد بن مؤید. (1315). التوسّل إلی التّرسّل. تصحیح احمد بهمنیار، تهران: شرکت سهامی چاپ.
تبریزی، محمد بن مسعود. (1381). سفینه‌ی تبریز(چاپ عکسی از روی نسخه‌ی خطی کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی). تهران: نشر دانشگاهی.
ثروتیان، بهروز. (1383). نامه‌های حافظ (شرح و تفسیر شصت و چهار نامه از دیوان غزلیات حافظ شیرازی). تهران: سبزان.
جمال‌الدّین اصفهانی. (1362). دیوان. تصحیح و حواشی حسن وحیددستگردی، تهران: سنایی.
حافظ، شمس‌الدّین محمد. (1377). دیوان. تصحیح علاّمه قزوینی و قاسم غنی، به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.
حافظ، شمس‌الدّین محمد. (1382). دیوان. تصحیح انجوی شیرازی، زیر نظر مهدی پرهام، تهران: شهاب ثاقب.
حدّاد عادل، غلامعلی. (1381). «ارزش ادبی مکتوبات مولانا». نامه‌ی فرهنگستان، دوره‌ی 5، شماره‌ی 3، شماره‌ی 19، صص 5- 26.
حسام‌خویی، حسن بن عبدالمؤمن. (1379). مجموعه آثار حسام‌الدّین خویی. مقدمه و تصحیح و تحقیق صغری عباس‌زاده، تهران: میراث مکتوب.
خاقانی، بدیل بن علی. (1362). منشآت خاقانی. تصحیح و تحشیه‌ی محمّد روشن، تهران: کتاب فرزان.
خرّمشاهی، بهاءالدّین. (1372). حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی و سروش.
رشیدالدّین فضل‌الله. (1364/1945). مکاتبات رشیدی. به تصحیح و اهتمام محمّد شفیع، پنجاب لاهور: سلسله‌ی نشریات کلیه پنجاب.
رشید وطواط. (1338). نامه‌های رشید‌الدّین وطواط. [به کوشش] قاسم تویسرکانی، تهران: دانشگاه تهران.
ریاحی، محمد امین. (1374). گلگشت در اندیشه و شعر حافظ. تهران: علمی.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1374). نقش بر آب. تهران: سخن.
سلمان‌ ساوجی، سلمان بن محمد. (1382). کلیات. به تصحیح و مقدمه‌ی عباس‌علی وفایی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
سعدی، مصلح بن عبدالله. (1385). غزل‌های سعدی. تصحیح و توضیح غلام‌حسین یوسفی، تهران: سخن.
سنایی، مجدود بن آدم. (1362). مکاتیب سنایی. به اهتمام و تصحیح و حواشی نذیر احمد، تهران: کتاب فرزان.
شمس منشی، محمّد ‌بن ‌هندوشاه. (1964، 1971، 1976). دستورالکاتب فی تعیین‌ المراتب. 3ج، به اهتمام عبدالکریم علی اوغلی علی‌زاده، مسکو: فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان.
صدر‌ قونیوی، ابوبکربن‌ الزکی. (1349). روضه‌الکتّاب‌ و حدیقه الألباب. به تصحیح و تحشیه‌ی میر‌ ودود سیدیونسی، تبریز: مؤسسه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران.
عبدالعزیز کاشی، عزّالدین. (1387). روضه‌‌النّاظر و نزهه‌‌الخاطر. تصحیح مرتضی رشیدی‌آشجردی، پایان‌نامه‌ی دکتری رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان.
متنبـّی، احمد بن حسین. (1407ه/1986م). شرح دیوان المتنبی. وضعه عبدالرّحمن برقوقی، بیروت: دارالکتاب العربی.
مجیرالدّین بیلقانی. (1358). دیوان. تصحیح و تعلیق محمّدآبادی، تبریز: مؤسسه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران.
مختارات من‌ الرّسائل. (1353). مقدمه و فهارس به کوشش ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملّی.
منتجب‌الدّین بدیع، علی بن احمد. (1329). عتبه‌الکتبه. تصحیح و اهتمام محمّد قزوینی و عباس اقبال، تهران: شرکت سهامی چاپ.
مولوی، جلال‌الدّین محمّد بن‌ محمّد. (1371). مکتوبات مولانا جلال‌الدین رومی. تصحیح توفیق سبحانی، تهران: نشر دانشگاهی.
مهدوی دامغانی، احمد. (1386). «یار ِمردان خدا». شاخه‌های شوق (یادگارنامه‌ی بهاء‌الدّین خرّمشاهی). به کوشش علی دهباشی، تهران: قطره، صص655-673.
میهنی، محمّد بن عبدالخالق. (1962). دستور دبیری. به تصحیح و اهتمام عدنان صادق ارزی، ترکیه: دانشگاه آنقره.
نوایی، عبدالحسین. (1370). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (از تیمور تا شاه اسماعیل). تهران: علمی و فرهنگی.
هاشمی‌نژاد، حسین. (1379). «اشاره‌ای به چند اصطلاح دیوانی در شعرهای حافظ». روزنامه‌ی اطّلاعات، پنجشنبه 20 مرداد. ص6.
یوسف‌اهل، جلال‌الدّین. (2536/1358). فرائد‌‌ غیاثی. 2ج، به ‌کوشش حشمت مؤیّد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.