اشارات عرفانی در داستان حضرت یوسف(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

شکل ­گیری زبان خاص عرفانی، مخصوصاً در تأویلاتی که از آیات قرآن ارائه می­شود، ریشه در قرآن دارد؛ به عبارت دیگر، گرایش به تفسیر تأویلی برآمده از قرآن است. در قرآن، بخش زیادی از مفاهیم در قالب تمثیل بیان شده است. وجود این تمثیل‌ها در حقیقت نزدیک‌کننده‌ی هرچه بیشتر مفهوم به ذهن مخاطب است. تفاسیر عرفانی نیز که غالباً صورتی تمثیلی یا تأویلی دارند، از این سبک تمثیلی قرآن به ویژه در تأویل داستان‌های قرآنی بهره برده‌اند. در این میان، داستان حضرت یوسف(ع) از جمله داستان‌هایی است که وجوه عرفانی فراوانی دارد و چندین تفسیر عرفانی از جمله جامع‌الستین، حدائق‌الحقایق،کشف‌الارواح، انیس‌المریدین و شمس‌المجالسین(در دست تصحیح و چاپ) به طور خاص، در مورد آن پرداخته شده و این سوره از آغاز تا انجام، به صورت عرفانی تفسیر گردیده است. در تفاسیری همچون کشف الاسرار، تفسیر القرآن‌الکریم منسوب به ابن عربی و برخی کتب عرفانی نیز این داستان به طور کامل یا به صورت پراکنده و تنها بعضی از مفاهیم و آیات آن، مورد تأویل قرارگرفته است. تأویلات عرفانی این تفاسیر، لغات و مفاهیم آیات سوره‌ی یوسف و شخصیت‌ها و حوادث داستان را شامل می‌شود. برخی از این حوادث در قرآن ذکر شده و برخی دیگر، تنها در تفاسیر آمده؛ بی‌آن‌که در خود قرآن بدان اشاره شده باشد. این حوادث زمینه‌ساز تمثیل‌هایی است که در آن، عناصر تشکیل دهنده‌ی یک حادثه دقیقاً رو به روی عناصر تمثیلی قرار می‌گیرد. مقاله‌ی حاضر ابتدا با نگاهی تطبیقی و تحلیلی به ذکر تأویلات عرفانی تعدادی از لغات و مفاهیم آیات این سوره در تفاسیر و متون عرفانی می‌پردازد و آن‌گاه برخی از مهم‌ترین تأویل‌هایی را که ذیل شخصیت‌ها و حوادث قصه نقل شده، نقد و تحلیل می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mystical Inferences in the Story of Joseph (PBUH)

چکیده [English]

The formation of the specific language of mysticism, especially in Qur'anic interpretations, is rooted in the Qur'an. Many of the concepts of the Qur'an are expressed in the form of allegories, which make them easier for the reader to understand. Mystical icommentaries have used allegorical forms in the interpretation of Qur'anic stories. The story of Joseph has many mystical aspects and books such as Jame al-Sattein, Hadaeq al-Haqayeq, Kashf al-Arvah, Anis al-Morideen and Shams al-Majaleseen are devoted to this story. In interpretations such as Kashf al-Asrar, Tafseer-e Qur'an al-Kareem, ascribed to Ibn-e Arabi and some other mystical books Joseph's story is either interpreted in detail or part of the concepts are discussed.  Mystical interpretations of these commentaries consist of words and concepts, characters and events of the story of Joseph. Some of these events are mentioned in the Qur'an and some are only mentioned in commentaries. These events are the background to the allegories in which the elements of the event parallel the allegorical elements. This paper first compares and analyzes some mystical interpretations of words and concepts of the Qur'an in commentaries. Then some of the most important interpretations on characters and events are discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: The Qur'an
  • Joseph Zuleykha
  • Interpretation
  • Commentary
  • Mysticism

مراجع

قرآن مجید. ترجمه بهاء الدین خرمشاهی.
ابوالفتوح رازی. (1320) روح‌الجنان و روح‌الجنان. به تصحیح و تحشیه‌ی مهدی الهی قمشه­ای، تهران: چاپخانه‌ی علمی.
ابن ابی جمهور احسایی. (1405ق.) عوالی اللآلی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه. قم: سیدالشهداء (ع).
ابن عربی، محیی‌الدین. (1368) تفسیر القرآن کریم. تحقیق و تقدیم دکتر مصطفی غالب، تهران: ناصرخسرو.
احمد طوسی. (2536[1356]) جامع الستین للطائف البساتین. تصحیح محمد روشن، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
پورنامداریان، تقی. (1383) داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
جامی، عبدالرحمن. (1337) هفت اورنگ. به تصحیح آقا مرتضی مدرس گیلانی، تهران: کتاب‌فروشی سعدی
جرجانی، ابوالحسن حسین‌ بن حسن. (1378) تفسیر گازر. به تصحیح جلال‌الدین حسینی ارموی، بی‌جا: بی‌نا.
جمالی اردستانی، جمال‌الدین محمّد. (1387) کشف الارواح (تفسیر عرفانی سوره‌ی یوسف). تصحیح مقدمه و تعلیقات طاهره خوشحال دستجردی، اصفهان: کنکاش.
جوادی آملی، عبدالله. (1379) صورت و سیرت انسان در قرآن. ج14، قم: مرکز نشر اسراء.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1377) دیوان. شرح دکتر حسین خطیب رهبر. تهران: صفی علی‌شاه.
حر عاملی. (1409ق.) وسایل الشیعه. قم: آل البیت.
حکیمی، محمّدرضا. (1382) پیام جاودانه. قم: دلیل ما.
داوری، پریسا. (1385) «پیغمبر خوبان در ادب فارسی». مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، سال 5، شماره 15،
روزبهان بقلی شیرازی. (1315) عرایس البیان فی حقایق القرآن. لکهنو.
روزبهان بقلی شیرازی. (1382) عبهر العاشقین. تهران: منوچهری.
زرین کوب، عبدالحسین. (1380) ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
ستاری، جلال. (1372) درد عشق زلیخا. تهران: طوس.
سجادی، سیدجعفر. (1381) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
سعدی، مصلح الدین بن عبدالله. (1379) گلستان. شرح دکتر محمد خزائلی، تهران: فخر رازی.
سلطان العلما (بهاءالدین محمدبن­حسین خطیبی بلخی). (1333) معارف. به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: اداره­ی کل انطباعات و وزارت فرهنگ.
سلمی، ابو عبدالرحمن محمد.(1421) حقایق التفسیر. ‌تحقیق سید عمران، ‌بیروت، ‌لبنان: ‌دارالکتب العلمیه.
سنایی غزنوی، مجدود بن آدم. (1374) حدیقه الحقیقه. تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شبستری، شیخ محمود. (1371) گلشن راز. اصفهان: کتابفروشی تأیید.
شمس تبریزی، شمس‌الدین محمد.(1369) مقالات. تصحیح و تعلیق محمد علی موحد، تهران: خوارزمی.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله.(1360) جمال انسانیت یا تفسیر سوره‌ی یوسف. تهران: بنیاد قرآن.
طباطبایی، سیدمحمد حسین. (1367)  المیزان فی تفسیر القران. ترجمه‌ی سید محمدباقر موسوی همدانی. (بی‌جا): بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
عزالدین محمود بن علی کاشانی.(1323) مصباح الهدایه‌ی و مفتاح الکفایه. تصحیح و مقدمه و تعلیقات جلال‌الدین همایی، تهران: چاپخانه‌ی مجلس.
عطار، محمد بن ‌ابراهیم. (1356) مصیبت‌نامه. به تصحیح نورانی وصال، تهران: زوّار.
عطار، محمد بن ابراهیم. (1358) مختارنامه. به تصحیح و مقدمه‌ی محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: طوس.
عطار، محمد بن ابراهیم. (1361) اسرارنامه. به تصحیح صادق گوهرین، تهران: زوار.
عطار، محمد بن ابراهیم. (1365) منطق‌الطیر. به تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.
عطار، محمد بن ابراهیم. (1375) دیوان. تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
عین القضات همدانی. (1386) تمهیدات. با مقدمه و تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری
غزالی، محمد. (1319) بحرالمحبه‌ی فی الاسرار الموده‌ی فی تفسیر سوره یوسف. بمبئی: چاپخانه‌ی ناصری.
فتح‌الله کاشانی. (1346) منهج الصادقین. به تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: کتاب‌فروشی اسلامی.
قرائتی، محسن. (1379) تفسیر نور. ج6،  تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن. (1361) ترجمه‌ی رساله‌ی قشیریه. با تصحیحات و ادراکات استاد بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
مجلسی، محمد باقر. (1404ق.) بحار الانوار. بیروت: الوفاء.
معین الدین فراهی. (1364) حدائق الحقایق. تصحیح سیدجعفر سجادی، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال الدین محمد. (1360) مثنوی معنوی. تهران: مولی.
مولوی، جلال الدین محمد. (1363) کلیات شمس(دیوان کبیر). تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال الدین محمد. (1382) فیه ما فیه. تصحیح و اهتمام حسین حیدر خانی، تهران: سنایی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1376) کشف­الاسرار و عده‌الابرار. به سعی علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
نجم‌الدین رازی. (1365) مرصاد­العباد من المبدأ الی المعاد. به اهتمام دکتر محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
نویا، پل. (1373) تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمه‌ی اسماعیل سعادت، تهران: نشر دانشگاهی.
هجویری، علی بن عثمان. (1383) کشف­المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش(انتشارات صدا و سیما).
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار