شطح و شیوۀ بیان آن در مثنوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خلیج فارس بوشهر

2 هیأت علمی

چکیده

این پژوهش به منظور بررسی مقولۀ شطح در مثنوی انجام شده ‌است. برای این منظور به شیوۀ تحلیلی- توصیفی؛ نخست با مطالعۀ دو کتاب شرح شطحیات و تذکرة الأولیاء و برخی از کتب و مقالاتی که به این موضوع پرداخته‌اند، حدود و مصادیق شطح تبیین شده است. سپس با مطالعۀ مثنوی مولانا آن‌چه را که می‌تواند از مصادیق شطح به شمار آید با نمونه‌های روزبهان و عطار مورد تطبیق و تحلیل قرار گرفته است و با توجه به گوناگونی مضامین شطح، ضمن لحاظ بنیان عرفانی آن‌ها، از طریق یک نمودار دایره‌ای پیوند این موضوعات گوناگون نیز با یکدیگر مشخص شده ‌است. این نمودار نشان می‌دهد که پیوند شطحیات مبتنی بر مضمون «فنا و وصال» است و موضوعات شطح در عناوینی مانند محرک وصال، راه وصال، زمینۀ وصال، موانع وصال، نتایج وصال و زبانِ واصلان قابل تقسیم است. این تحقیق هم‌چنین نشان می‌دهد مولانا اغلب مصادیق شطح را در مثنوی مطرح کرده است، اما شیوه بیان او که مبتنی بر تفسیر، قصه و تمثیل است، گفته‌های او را پذیرفتنی کرده‌است. بر اساس این روش، شطحیات تند تغییر ماهیت نمی‌دهند، اما تغییر لحن می‌دهند و مقبول واقع می‌شوند. بالأخره اینکه نباید شطح را منحصراً مقوله‌ای زبانی دانست؛ بلکه بسیاری از شطحیات، رفتاری بوده-اند و نوعی هنجارشکنی یا هنجارگریزی اجتماعی به شمار می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Shath (paradoxes inspires) types and manner of expression in the Mathnavi

نویسنده [English]

  • naser jaberi 1
1
2
چکیده [English]

This study examines the concept of Shat'h in Maṣnavī. Utilizing the descriptive-analytical method and drawing on the relevant literature, including but not limited to Sharh al-Shathīyyāt and Taẕkirat al-Awlīyā, the researchers have tried to establish the boundaries of Shat'h, and come up with some examples of this concept. Next, Maṣnavī has been explored for its uses of Shat'h, and the examples extracted from Maṣnavī have been juxtaposed with those found in Rūzbahān and Attār. Moreover, the relationships among the diverse range of topics to which Shat'h is applied and their mystical underpinnings are illustrated using a pie chart. The chart shows that the connecting pattern in this diversity is the notion of 'fanā and vesāl', which is further divisible to minor concepts such as the incentive for reaching, the path to reaching, impediments to reaching, and the gains of reaching. Furthermore, this study reveals that Rumi, in his Maṣnavī, has employed Shat'h in all its manifestations and topics. However, he has tactfully tailored such various uses to the needs of his audience in order to render them more accessible and welcoming. We also postulate that Shat'h is more than a mere linguistic archetype and that a good number of Shat'hs are behavioral, indicative of social deconstructions or breaking social norms.
Keywords: Rumi, Maṣnavī, Shaṭ'ḥ, Rūzbahān.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rumi
  • Mathnavi
  • shaṭḥ
  • paradoxes inspires
  • Rūzbahān

مراجع

آشوری، داریوش. (۱۳۷۹). عرفان و رندی در شعر حافظ. تهران: مرکز.
ابن‌عربی، محی‌الدین. (۱۹۹۴). الفتوحات المکیه. ‌تصحیح عثمان یحیی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
استیس، و. ت. (۱۳۸۴). عرفان و فلسفه. ترجمه‌ی بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
اسدی، علی‌رضا. (۱۳۹۰). «تأملی در موضوعات، صورت، ساخت و سبک شطحیات صوفیه». فصلنامه‌ی تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، سال۴، شماره۱۴، صص۲۷-۴۲.
اسدی، محمدجعفر. (۱۳۸۹). «شطحیات و حال در عرفان». فصلنامه‌ی تخصصی عرفان، سال۶، شماره۲۴، صص۱۵۷-۱۷۳.
تقوی، محمد. (۱۳۸۶). «شطح؛ سرریزهای روح بر زبان». مجله‌ی دانشکده‌ی زبان و ادبیات علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال۱۴، شماره۵۴و۵۵، صص۳۷-۷۱.
جمیز، ویلیام. (۱۳۹۱). تنوع تجربه‌ی دینی. ترجمه‌ی حسین کیانی، تهران: حکمت.
حائری، محمدحسن و ابراهیم رحیمی زنگنه. (۱۳۸۹). «مبانی نظری شطحیات عرفانی از نگاه مولانا». فصلنامه‌ی زبان و ادب پارسی، شماره۴۳، صص۳۳-۴۶.
حافظ، شمس‌الدین. (۱۳۸۹).دیوان غزلیات. ‌تصحیح قزوینی و غنی، تهران: غزل‌سرا.
 خدادادی، محمد و همکاران. (۱۳۸۹). «رؤیت از دیدگاه شمس تبریزی و بازتاب آن در مثنوی مولوی». فصلنامه‌ی تخصصی مولوی‌پژوهی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان، سال۴، شماره۹، صص۱-۲۱.
خرمشاهی، بهاءالدین. (۱۳۷۳). حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.
راسل، برتراند. (۱۳۸۴). عرفان و منطق. ترجمه‌ی نجف دریابندری، تهران: ناهید.
روزبهان بقلی، ابونصر. (۱۳۸۹). شرح شطحیات. ‌تصحیح هانری کربن، ترجمه‌ی محمدعلی امیرمعزی، تهران: طهوری.
السّراج، ابونصرعبدالله. (۱۹۱۴). اللمع فی التصوف. تصحیح رینولد الین نیکلسون، هلند: لیدن.
سراج توسی، ابونصر. (۱۳۸۸). اللمع فی‌التصوف. تصحیح رینولد الین نیکلسون، ترجمه‌ی مهدی محبتی، تهران: اساطیر.
سروش، عبدالکریم. (۱۳۸۴). «مولوی و تصوف عشقی» در: تحفه‌های آن جهانی. به‌کوشش علی دهباشی، تهران: سخن.
سنایی غزنوی، مجدودبن‌آدم. (۱۳۹۰). دیوان اشعار. به‌کوشش پرویز بابایی، تهران: نگاه.
شاکری، محمدتقی و احسان احمدی. (۱۳۸۹). «تأملی در مفهوم شطح و بررسی برخی از علل آن در زبان عرفا». پژوهشناه‌ی عرفان، دوره‌ی۱، شماره۲، صص۸۷-۱۰۴.
شایگان، داریوش. (۱۳۹۲). کربن، هانری: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: فرزان‌روز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۹۲). زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.
عباسی، بابک. (۱۳۹۰). تجربه‌ی دینی و چرخش هرمنوتیکی. تهران: هرمس.
عبدالحکیم، خلیفه. (۱۳۸۳). عرفان مولوی. ترجمه‌ی احمد محمدی و احمد میرعلایی، تهران: علمی و فرهنگی.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (۱۳۸۴). تذکرةالاولیا. تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: علم.
عین‌القضات، ابوالمعالی‌عبدالله‌بن‌محمد. (۱۳۸۹). تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
فرهمند، محمد. (۱۳۸۹). «میدان شطحیات عرفانی». عرفان، سال۶، صص۴۳-۶۲.
فعالی، محمدتقی. (۱۳۸۹). تجربه‌ی دینی و مکاشفه عرفانی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
 فولادی، علی‌رضا. (۱۳۸۷). زبان عرفان. قم: فراگفت.
لاهیجی، شمس‌الدین‌محمد. (۱۳۷۴). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح و تعلیقاتِ محمدرضا بزرگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.
مدرسی، فاطمه و همکاران. (۱۳۹۰). «شطحیات عین‌القضات همدانی». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال۷، شماره۲۵، صص۱۶۷-۱۹۲.
مولوی، جلال‌الدین. (۱۳۷۳). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــ. (۱۳۷۷). کلیات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نغمه.
میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر و مسعود آلگونه جونقانی. (۱۳۸۹). «تحلیل شطح بر مبنای تفکیک وجود‌شناختی و معرفت‌شناختی». ادب‌پژوهی، شماره۱۳، صص۲۹-۶۰.
هجویری، ابوالحسن. (۱۳۸۲). کشف المحجوب. تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمه‌ی قاسم انصاری، تهران: طهوری.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار