نقد شعر و شاعران در سروده های شفیعی کدکنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان

چکیده

نقد شاعران بر شاعران که از روش‌ها و رویکردهای نقد ذوقی به شمار می‌آید، در پهنه‌ی شعر فارسی رواج نسبی داشته است. شاعران از دیرباز تاکنون با شیوه‌ها و انگیزه‌های مثبت و منفی به نقد و نظر درباب شاعر یا شعر او پرداخته‌اند. با مروری در سروده‌های شفیعی کدکنی درمی‌یابیم که وی در اشعارش به این شیوه ی نقد اهتمام ورزیده است. در این مقاله، کوشیده‌ایم تا افزون بر تبیین وجوه تشابه و تفاوت شعر – نقدهای شفیعی با آثار مشابه گذشتگان و نیز معاصران، به واکاوی روش و رویکردهای وی در این حوزه بپردازیم. حاصل پژوهش، نشانگر این نکات است که شعر – نقدهای شفیعی، دارای دو رویکرد اصلی اند.: نقدهای محتوا مدار، جامعه گرا و ایدئولوژیک، که بیشتر درآثار دهه های 40 و 50 شاعر تجلی یافته اند، و نیز نقدهای جمال شناسانه و ساخت گرایانه، که بیشتر شامل آثار پس از انقلاب اوست. این آثار از لحاظ روش بیان نیز دو شیوه‌ی اصلی دارند: روش نقد مستقیم؛ روش غیرمستقیم، که در روش نخست، از سویی به ستایش شاعران آزاده و آرمانگرا، و نکوهش شاعران و شبه شاعران مدیحه‌گو، عافیت‌جو، بی‌درد، افراطی و شبه مدرن پرداخته است، و در روش دوم، به تبیین شاعرانه‌ی مفهوم و ماهیت شعر و کارکردهای انسانی، اجتماعی و جمال شناسانه‌ی آن. نیز برخلاف آثار گذشتگان یا معاصران، شعر – نقدهای شفیعی، صرف نظر از برخی نمونه ها، خاستگاهی جز باورهای فرهنگی، عواطف انسانی و دغدغه‌های هنری ندارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critisim of poetry and poets in Shafie Kadkani,s poems

چکیده [English]

Criticism leveled at poets by other poets has been rather common in Persian poetry. Poets, since antiquity, have criticized other poets or their poems with different styles and with positive or negative intentions. After a review of Shafī'ī Kadkanī's poems, one can trace such critical commentaries about other poets in his poetry. This research is an effort to locate the specific position of Shafī'ī Kadkanī's critical poems in the body of verse produced in this genre so far, and to discover the similarities and differences between Shafī'ī's works and those of others within this genre. The findings of this research reveal that Shafī'ī's critical poems can be categorized in two classes: those considered to be content based, that is, social and ideological criticisms often traceable in the literature of 40s and 50s, and those reckoned to be aesthetic and structuralist criticisms more frequently produced after the revolution. In terms of expression, such works can be put in two groups: direct criticism and indirect criticism. In the former, idealist and liberal-minded poets are praised, and versifiers, panegyrists, conservatives, detached, radical and quasi-modern poets are censured. In the latter, poetic delineation of the concept and quality of poetry and its humane, social and aesthetic functions are underscored. Furthermore, Shafī'ī's critical commentaries, unlike his predecessors and his contemporaries, are rooted in cultural beliefs, human emotions, and artistic concerns.
Keywords: Aesthetic, Poem, Shafī'ī Kadkanī, Critisim, Socialist, Structuralism

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetic
  • poem
  • Shafi'ei Kadkani Critisim
  • socialist
  • Structuralism
امامی، نصرالله. (۱۳۷۷). مبانی و روش‌های نقد ادبی. تهران: جامی.
امیر معزی نیشابوری، ‌محمد‌بن‌عبدالملک. (۱۳۹۳). کلیات دیوان. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا قنبری، تهران: زوار.
انوری ابیوردی، علی‌بن‌محمد. (۱۳۷۲). دیوان انوری. به‌کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
ایرج‌‌میرزا. (۱۳۶۴). برگزیده‌‌ی دیوان. به‌کوشش محمدتقی بابایی، تهران: گلی.
برهانی، مهدی. (۱۳۷۸). از زبان صبح؛ درباره‌ی زندگی و شعر شفیعی کدکنی. تهران: پاژنگ.
بشردوست، مجتبی. (۱۳۷۹). در جست‌وجوی نیشابور؛ زندگی و شعر محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: ثالث.
ـــــــــــــــــ . (۱۳۹۰). موج و مرجان؛ رویکردهای نقد ادبی در جهان جدید و سرگذشت نقد ادبی در ایران. تهران: سروش.
بهار، محمدتقی. (۱۳۶۸). دیوان بهار. تهران: توس.
حمیدی‌ شیرازی، مهدی. (۱۳۶۳). فنون شعر و کالبدهای پولادین آن. تهران: گلشایی.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین‌بدیل‌بن‌علی. (۱۳۷۴). دیوان خاقانی. با تصحیح و تعلیقات سیدضیاء‌الدین سجادی. تهران: زوار.
درگاهی، محمود. (۱۳۷۷). نقد شعر در ایران. تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۷۲). آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.
شاملو، احمد. (۱۳۸۲). مجموعه‌ی آثار؛ دفتر یکم: شعرها. تهران: نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۶۸). موسیقی شعر. تهران: آگه.
ـــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۷۵). شاعری در هجوم منتقدان. تهران: آگه.
ـــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۷۶). هزاره‌ی دوم آهوی کوهی. تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۸۸). «ای شعر پارسی». فصلنامه‌ی تخصصی شعر،سال۱۶، شماره۶۵، ص۳.
ــــــــــــــــ . (۱۳۹۰الف). آیینه‌ای برای صداها. تهران: سخن.
ــــــــــــــــ . (۱۳۹۰ب). با چراغ و آینه؛در جست‌وجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران. تهران: سخن.
ـــــــــــــــ . (۱۳۹۲). «یکصد و یک شعر منتشرنشده از محمدرضا شفیعی کدکنی». بخارا، شماره۹۸، ص۸.
صالحی مازندرانی، محمدرضا. (۱۳۸۱). ماهیت شعر به‌روایت شاعران. رساله‌ی دکتری دانشگاه شهیدچمران اهواز.
عابدی، کامیار. (۱۳۸۱). در روشنی باران‌ها؛ تحلیل و بررسی شعرهای محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: کتاب نادر.
عباسی، حبیب‌الله. (۱۳۸۷). سفرنامه‌ی باران؛ نقد و تحلیل اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: روزگار.
فتوحی، محمود. (۱۳۷۹). نقد خیال؛ نقد ادبی در سبک هندی. تهران: روزگار.
فولادوند، عزت‌الله. (۱۳۸۸). مردی‌ست می‌سراید؛ شعر و زندگی محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: مروارید.
محبتی، مهدی. (۱۳۹۲). نقد ادبی در ادبیات کلاسیک فارسی. تهران: سخن.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد. (۱۳۶۸). چهارمقاله. تصحیح محمد قزوینی، تهران: طهوری.