نگاهی به شعر و اندیشه طایر شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

نگاهی به شعر و اندیشه طایر شیرازی
 
دکتر نجف جوکار*                    جابر ده باشی**
دانشـگاه شیراز
 
چکیده
نوشتار «نگاهی به شعر و اندیشه طایر شیرازی» دارای ده عنوان اصلی است که عبارتند از: مقدمه، پیشینه تحقیق، معرفی پدران و نیاکان طایر و جایگاه سیاسی و اجتماعی آنان، نام و تخلص شاعر، شرح حال وی، ویژگی‌‌‌های اخلاقی و دانش و هنرها، شعر و شاعری طایر، مضامین اشعار، بررسی دیوان اشعار و معرفی نسخه‌‌‌های موجود و نتیجه گیری.حسن خان، ملقب به طایر شیرازی، از شاعران دوره بازگشت ادبی است. وی برادر زاده‌ی حاجی ابراهیم خان کلانتر است که در اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه، قدرت و نفوذ فراوان داشت. با آنکه طایر شیرازی صاحب دیوان شعر بوده است، تنها در تذکره‌ها و به طور گذرا معرفی شده­ است؛ در حالی که مطالعه و بررسی دقیق شعر وی، از نظر ادبی، فرهنگی و تاریخی دارای فواید بسیاری است.علاوه بر تذکره‌ها، سید امیر حسن عابدی در شماره 14 مجله قند پارسی سال 1378، کوتاه نوشته‌ای در شرح حال شاعر و شعر وی آورده است.تذکره‌ها و دیگر منابعی که از طایر یاد کرده‌اند نام وی را حسن خان، حسنعلی خان و محمدحسن خان آورده اند، اما به نظر می‌رسد "حسن خان" ترجیح دارد، زیرا در دیباچه دیوان که نویسنده آن از جزئیات زندگی شاعر مطلع بوده است، همین نام آمده است.خاندان طایر از زمان حاجی هاشم، جد طایر، در شیراز صاحب قدرت و نفوذ گشته‌اند. پس از آن حاجی ابراهیم خان، عموی طایر در اوایل دوره قاجار به صدر اعظمی ایران رسید. برخی از تواریخ دوره قاجار از انتساب این خاندان به حاجی قوام الدین، ممدوح حافظ، سخن گفته‌اند و برای نوشته خود سند و دلیلی ذکر نکرده‌اند.پس از آنکه فتحعلی شاه قاجار در سال 1215 ق. از حاجی ابراهیم خان، صدر اعظم خود، بدگمان شد و دستور قلع و قمع او و بستگانش را داد، طایر نیز به امر آن پادشاه نابینا شد. وی مدتی پس از نابینایی، از شیراز به اصفهان منتقل شد. در سال 1228ق. محمد علی میرزای دولتشاه، وی را از اصفهان به کرمانشاهان فرا خواند و طایر تا پایان عمر (1247ق.) در همانجا ماند.از طایر، دیوان شعری به جا مانده است که شامل یک دیباچه و نزدیک به 5700 بیت در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه و رباعی است. قصاید وی بیشتر در مدح، به ویژه مدح محمدعلی‌میرزا فرزند فتحعلی شاه است. مضمون غزلیات وی عشق و حالات عاشق و معشوق است و در برخی از قطعات سربسته به هجو این و آن پرداخته است. قصاید طایر تحت تأثیر شاعران قرن ششم به ویژه انوری است و در غزل از حافظ و سعدی و همچنین شاعران مکتب وقوع تأثیر پذیرفته است.تاکنون شش نسخه از دیوان طایر شناسایی شده است،که عبارتند از:1- نسخه‌ی مجلس (به شماره‌ی 1017) 2- نسخه‌ی اهدایی حکمت به دانشگاه تهران (به شماره‌ی 136 حکمت) 3- نسخه‌ی کتابخانه شهید دستغیب شیراز (به شماره‌ی اختصاصی 770) 4- نسخه‌ی کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران (به شماره‌ی 177ج) 5- نسخه‌ی موزه‌ی ملی دهلی نو (به شماره‌ی 256/ 74) 6- نسخه‌ی موزه‌ی بریتانیا (به شماره 8009o r ).
 
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Look at the Poetry and Thoughts of Tayer-e Shirazi

چکیده [English]

 
 
Dr. N. Jokar                             J. Dehbashi
Shiraz University
 
ABSTRACT
Hasan Khan, known as Tayer-e Shirazi, is one of the poets of the Persian Return Movement. He is the nephew of Haji Ebrahim Khan Kalanter who was an influential personality at the end of the Zand dynasty and the beginning of the Qajar period. Though Tayer-e Shirazi has had a divan of poems, he has only been mentioned in different tazkarehs. Seyed Amir Hasan Abedi has also written a short passage about him in volume 14 of Qand-e Parsi Magazine in 1378.
This paper is a study of manuscripts of Tayer. Six manuscripts of his Diwan have been found: 1) Majlis manuscript number 1017; 2) Hekmat’s manuscript given as a gift to Tehran University number 136; 3) Manuscript of Shahid Dastgheib Library of Shiraz number 770; 4) Manuscript of the library of Faculty of Humanities, Tehran University number 177 J; 5) Manuscript of National Museum of New Delhi number 74/256; 6) Manuscript of British Museum number or 8009.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Hasan Khan  . Tayer
  • e  Shirazi  . Haji Ebrahim Khan . Return Movement

مراجع

آرین پور، یحیی. (1379). از صبا تا نیما. تهران: زوار.
اعتماد السلطنه، محمدحسن. (1357). صدر التواریخ. به کوشش محمد مشیری، تهران: روزبهان.
افشارفر، ناصر. (1381). سرگذشت فتحعلی شاه. (تلخیص و بازنویسی تاریخ ذوالقرنین خاوری)، تهران: موسسسه فرهنگی اهل قلم.
امداد، حسن. (1372). انجمن‌های ادبی شیراز. تهران: ما.
انوری، اوحد‌الدین. (1372). دیوان. به اهتمام محمدتقی مدرس‌رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
جبلی، عبدالواسع. (1339). دیوان. به تصحیح ذبیح‌الله‌‌‌‌‌ صفا، تهران: چاپخانه دانشگاه.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1378). دیوان. به کوشش هاشم جاوید و بهاءالدین خرمشاهی، تهران: نشر فرزان.
حسینی‌فسایی، میرزاحسن. (1367). فارسنامه ناصری. به تصحیح دکتر منصور رستگارفسایی، تهران: امیر کبیر.
خاوری، میرزا فضل‌الله. (1380). تاریخ ذوالقرنین. به کوشش ناصر افشارفر، تهران: موسسه فرهنگی اهل قلم.
دنبلی(مفتون)، عبدالرزاق بیگ. (1342). نگارستان دارا. به کوشش خیام‌پور، تبریز: شرکت چاپ کتاب آذربایجان.
دولتشاه قاجار، محمدعلی میرزا. (1320 ق). دیوان اشعار. (چاپ سنگی)، به کوشش محمدحسین کتابفروش خویی.
دیوان بیگی‌شیرازی، سید احمد. (1371). حدیقه‌ی الشعرا. با تصحیح و تحشیه دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات زرین.
رکن‌زاده، محمد حسین. (1339). دانشمندان و سخن سرایان فارس. تهران: اسلامیه و خیام.
شیخ مفید (داور). (1371). مراه الفصاحه. با تصحیح دکترمحمود طاووسی، شیراز: نوید.
سعدی‌شیرازی، شیخ مصلح الدین. (1381). کلیات. به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان.
صابر، ادیب. (1343). دیوان. به تصحیح محمدعلی ناصح، تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
عابدی، امیرحسن. (1378). طایرشیرازی. مجله قند پارسی، 14، 29-21.
فاریابی، ظهیر. (1361). دیوان. به اهتمام حاج شیخ احمد شیرازی، تهران: فروغی.
فراهانی، قائم مقام. (1366). منشآت. تصحیح و حواشی از سید بدرالدین یغمایی، تهران: شرق.
قاجار، نادرمیرزا. (1351). تاریخ و جغرافی دار السلطنه تبریز. مقدمه و شرح از محمد مسندی، تهران: کتابخانه اقبال.
قاجار، محمود میرزا. (1346). سفینه المحمود. به تصحیح و تحشیه خیامپور، تبریز: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
کلانتر، میرزامحمد. (1362). روزنامه. به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتابخانه‌های طهوری و سنایی.
گرجی نژاد (اختر)، احمد. (1343). تذکره اختر. به کوشش خیام‌پور، تبریز: شرکت چاپ کتاب آذربایجان.
گروسی، فاضل‌خان. (1376). تذکره انجمن خاقان. با مقدمه دکتر توفیق سبحانی، تهران: روزنه.
نامی، میرزاصادق. (1363). تاریخ گیتی گشا. تحریر و تحشیه دکتر عزیزالله بیات، تهران: امیرکبیر.
نواب شیرازی، علی‌اکبر. (1371). تذکره‌ی دلگشا. به تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: نوید.
هدایت، رضا قلی‌خان. (1346). مجمع الفصحا. به کوشش مظاهر مصفا، تهران: پیروز.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار