نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• نجف جوکار
• جابر دهباشی

دانشگاه شیراز

چکیده

نگاهی به شعر و اندیشه طایر شیرازی
 
دکتر نجف جوکار*                    جابر ده باشی**
دانشـگاه شیراز
 
چکیده
نوشتار «نگاهی به شعر و اندیشه طایر شیرازی» دارای ده عنوان اصلی است که عبارتند از: مقدمه، پیشینه تحقیق، معرفی پدران و نیاکان طایر و جایگاه سیاسی و اجتماعی آنان، نام و تخلص شاعر، شرح حال وی، ویژگی‌‌‌های اخلاقی و دانش و هنرها، شعر و شاعری طایر، مضامین اشعار، بررسی دیوان اشعار و معرفی نسخه‌‌‌های موجود و نتیجه گیری.حسن خان، ملقب به طایر شیرازی، از شاعران دوره بازگشت ادبی است. وی برادر زاده‌ی حاجی ابراهیم خان کلانتر است که در اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه، قدرت و نفوذ فراوان داشت. با آنکه طایر شیرازی صاحب دیوان شعر بوده است، تنها در تذکره‌ها و به طور گذرا معرفی شده­ است؛ در حالی که مطالعه و بررسی دقیق شعر وی، از نظر ادبی، فرهنگی و تاریخی دارای فواید بسیاری است.علاوه بر تذکره‌ها، سید امیر حسن عابدی در شماره 14 مجله قند پارسی سال 1378، کوتاه نوشته‌ای در شرح حال شاعر و شعر وی آورده است.تذکره‌ها و دیگر منابعی که از طایر یاد کرده‌اند نام وی را حسن خان، حسنعلی خان و محمدحسن خان آورده اند، اما به نظر می‌رسد "حسن خان" ترجیح دارد، زیرا در دیباچه دیوان که نویسنده آن از جزئیات زندگی شاعر مطلع بوده است، همین نام آمده است.خاندان طایر از زمان حاجی هاشم، جد طایر، در شیراز صاحب قدرت و نفوذ گشته‌اند. پس از آن حاجی ابراهیم خان، عموی طایر در اوایل دوره قاجار به صدر اعظمی ایران رسید. برخی از تواریخ دوره قاجار از انتساب این خاندان به حاجی قوام الدین، ممدوح حافظ، سخن گفته‌اند و برای نوشته خود سند و دلیلی ذکر نکرده‌اند.پس از آنکه فتحعلی شاه قاجار در سال 1215 ق. از حاجی ابراهیم خان، صدر اعظم خود، بدگمان شد و دستور قلع و قمع او و بستگانش را داد، طایر نیز به امر آن پادشاه نابینا شد. وی مدتی پس از نابینایی، از شیراز به اصفهان منتقل شد. در سال 1228ق. محمد علی میرزای دولتشاه، وی را از اصفهان به کرمانشاهان فرا خواند و طایر تا پایان عمر (1247ق.) در همانجا ماند.از طایر، دیوان شعری به جا مانده است که شامل یک دیباچه و نزدیک به 5700 بیت در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه و رباعی است. قصاید وی بیشتر در مدح، به ویژه مدح محمدعلی‌میرزا فرزند فتحعلی شاه است. مضمون غزلیات وی عشق و حالات عاشق و معشوق است و در برخی از قطعات سربسته به هجو این و آن پرداخته است. قصاید طایر تحت تأثیر شاعران قرن ششم به ویژه انوری است و در غزل از حافظ و سعدی و همچنین شاعران مکتب وقوع تأثیر پذیرفته است.تاکنون شش نسخه از دیوان طایر شناسایی شده است،که عبارتند از:1- نسخه‌ی مجلس (به شماره‌ی 1017) 2- نسخه‌ی اهدایی حکمت به دانشگاه تهران (به شماره‌ی 136 حکمت) 3- نسخه‌ی کتابخانه شهید دستغیب شیراز (به شماره‌ی اختصاصی 770) 4- نسخه‌ی کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران (به شماره‌ی 177ج) 5- نسخه‌ی موزه‌ی ملی دهلی نو (به شماره‌ی 256/ 74) 6- نسخه‌ی موزه‌ی بریتانیا (به شماره 8009o r ).
 
 
 

کلیدواژه‌ها

• طایر شیرازی  . حسن خان. حاجی ابراهیم خان . بازگشت ادبی. شعر و اندیشه

20.1001.1.20088183.1388.1.1.4.9

عنوان مقاله [English]

A Look at the Poetry and Thoughts of Tayer-e Shirazi

چکیده [English]

 
 
Dr. N. Jokar                             J. Dehbashi
Shiraz University
 
ABSTRACT
Hasan Khan, known as Tayer-e Shirazi, is one of the poets of the Persian Return Movement. He is the nephew of Haji Ebrahim Khan Kalanter who was an influential personality at the end of the Zand dynasty and the beginning of the Qajar period. Though Tayer-e Shirazi has had a divan of poems, he has only been mentioned in different tazkarehs. Seyed Amir Hasan Abedi has also written a short passage about him in volume 14 of Qand-e Parsi Magazine in 1378.
This paper is a study of manuscripts of Tayer. Six manuscripts of his Diwan have been found: 1) Majlis manuscript number 1017; 2) Hekmat’s manuscript given as a gift to Tehran University number 136; 3) Manuscript of Shahid Dastgheib Library of Shiraz number 770; 4) Manuscript of the library of Faculty of Humanities, Tehran University number 177 J; 5) Manuscript of National Museum of New Delhi number 74/256; 6) Manuscript of British Museum number or 8009.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: Hasan Khan  . Tayer
• e  Shirazi  . Haji Ebrahim Khan . Return Movement