استعاره زدایی از واژه آسمان در اشعار کلاسیک فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

هیئت علمی دانشگاه سلمان فارسی کازرون

چکیده

در زبان فارسی و اشعار کلاسیک درباره آسمان و تأثیر آن‌ بر انسان‌ها مطالب متنوعی مشاهده می شود. معمولا هنگام شرح و توضیح این اشعار به آرایه استعاره یا مجاز متوسل شده و اغلب آسمان، استعاره یا مجاز از خداوند، قضا و قدر و... دانسته می‌شود. با نگاهی به پیشینه اعتقادی و اسطوره‌ای مشخص می‌شود، آنچه در زبان موجود است و به تبع آن در بسیاری از اشعار راه یافته است، نه تنها مجاز یا استعاره نیست؛ بلکه باورهایی استوار در فرهنگ گذشتگان اعم از ایرانی و غیرایرانی است که همانند دیگر عناصر دینی و باوری بر محمل زبان به اشعار و زبان کنونی فارسی راه یافته است. این پژوهش سعی دارد تا به ریشه‌یابی آسمان و باورهای پیرامون آن براساس متون کهن ایرانی و اساطیر و باورهای ملت‌های دیگر بپردازد و شواهد کاربردی آن باورها را در زبان فارسی با استناد به مثال‌های شعری تبیین نماید. به دلیل گستردگی ادبیات فارسی، دیوان چهار شاعر پارسی زبان سده پنجم؛ عنصری، منوچهری، ناصرخسرو و مسعودسعد به عنوان ملاک در نظر گرفته می‌شود. پس از بررسی کاربردهای مختلف آسمان در این اشعار و مقایسه آن با اساطیر و باورهای متقدم بر آن‌ها مشخص می‌شود که همه کاربردهای آسمان در آن‌ها دارای زمینه‌های اعتقادی بوده که به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه در زبان این شاعران منعکس گشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Demetaphorization of "Sky" in Persian Classic Poems

چکیده [English]

In Persian language and classical poetry, there is a variety of texts about the “sky” and its impact on humankind. The word is often interpreted as a metaphor for fate or divine power. However, a look at the mythological background of the metaphor reveals that it is not merely a figure of speech; rather it refers to beliefs, both Iranian and non-Iranian, that have found their way, like other religious concepts, into Persian poetry. This article examines the origins of the word “sky” with reference to ancient Iranian texts and other cultures’ myths. Given the expanse of Persian classical literature, the divans of four fifth-century poets are referenced: Onsori, Manuchehri, Naser-Khosro and Mas’ud-e Sa’d. Exploring the different applications of the word “sky” in these divans, in comparison with preceding myths and historical ideas, indicates that all the applications of the word have ideological backgrounds which are, consciously or otherwise, reflected in the poetic languages of the poets.
Keywords: Sky, Mythology, De-metaphorization, Poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sky
  • mythology
  • Demetaphorization
  • Poems

مراجع

اوستا. (۱۳۸۸). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، ج۱و۲، تهران: مروارید.
کتاب مقدس. (۱۳۸۰). ترجمه‌ی ویلیام گلن و همکاران، تهران: اساطیر.
آموزگار، ژاله. (۱۳۸۹). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
الیاده، میرچا. (۱۳۹۰). مقدس و نامقدس. ترجمه‌ی بهزاد سالکی، تهران: علمی و فرهنگی.
ارداز، ریچارد و اورتیز آلفونسو. (۱۳۸۸). اسطوره‌ها و افسانه‌های سرخ‌پوستان آمریکا. تهران: چشمه.
ایونس، ورونیکا. (۱۳۸۱). اساطیر هند. ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
ـــــــــــــــ . (۱۳۸۵). اساطیر مصر. ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
بیرل، آن. (۱۳۸۹). اسطوره‌های چینی. ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
بهار، مهرداد. (۱۳۸۹). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
پاریندر، جئوفری. (۱۳۹۰).  شناخت اساطیر آفریقا. تهران: اساطیر.
پرون، استیوارد. (۱۳۸۱). شناخت اساطیر روم. ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
پیگوت، ژولیت. (۱۳۸۴). اساطیر ژاپن. ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
پراپ، ولادیمیر. (۱۳۹۲). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
تفضلی، احمد. (۱۳۶۴). مینوی خرد. تهران : توس.
تقی‌‌‌زاده، سیدحسن. (۱۳۷۹). مانی و دین او. تهران: فردوس.
توپ، کارل. (۱۳۸۴). اسطوره‌های آزتکی و مایایی. ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
دورانت، ویل. (۱۳۷۲). تاریخ تمدن؛ مشرق‌زمین گاهواره‌ی تمدن. ترجمه‌ی احمد آرام و همکاران، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
دیویدسون، هـ.. و. آلیس. (۱۳۸۵). شناخت اساطیر اسکاندیناوی. ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
راشدمحصل، محمدتقی. (۱۳۸۵). وزیدگی‌های زادسپرم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضایی باغ بیدی، حسن. (۱۳۸۴ ). روایت آذرفرنبغ فرخزادان. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
رودکی، ابوعبدالله جعفربن‌محمد. (۱۳۶۹). گزیده‌ی اشعار. شرح جعفر شعار و حسن انوری، تهران: امیرکبیر.
ژیران، ف. (۱۳۸۶الف). اساطیر آشور و بابل. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: کاروان.
ـــــــــ . (۱۳۸۶ب). اساطیر یونان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: کاروان.
ژینیو، فیلیپ. (۱۳۸۶). ارداویراف‌نامه. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: معین.
عنصری، ابوالقاسم حسن‌بن‌احمد. (۱۳۶۲). دیوان. به‌تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه‌ی سنایی.
فره‌‌وشی، بهرام. (۱۳۸۲). کارنامه‌ی اردشیر بابکان. تهران: دانشگاه تهران.
کرتیس، وستا سرخوش. (۱۳۸۸). اسطوره‌های ایرانی. ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
کریستی، آنتونی. (۱۳۸۴). اساطیر چین. ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
کندری، مهران. (۱۳۸۷). اسطوره‌ی خدایان آزتک. تهران: میترا.
گری، جان. (۱۳۷۸). اساطیر خاور نزدیک (بین‌النهرین). ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
گویری، سوزان. (۱۳۸۸). آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. تهران: ققنوس.
مزداپور، کتایون. (۱۳۶۹). شایست ناشایست. تهران: علمی و فرهنگی.
مسعود سعد سلمان. (۱۳۶۴). دیوان. به‌تصحیح مهدی نوریان، اصفهان: کمال.
مک‌کال، هزیتا. (۱۳۷۵). اسطوره‌های بین‌النهرینی. ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
منوچهری، ابوحفص احمدبن‌‌قوص. (۱۳۹۰). دیوان. به‌تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
ناصرخسرو. (۱۳۸۸). دیوان. به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
وارنر، الیزابت. (۱۳۸۵). اسطوره‌های روسی. ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
ورمازن، مارتین. (۱۳۹۰). آیین میترا. ترجمه‌ی بزرگ نادرزاد، تهران: چشمه.
هارت، جرج. (۱۳۸۸). اسطوره‌های مصری. ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
هینلز، جان‌راسل. (۱۳۸۹). شناخت اساطیر ایران. ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
یاحقی، محمدجعفر. (۱۳۷۵). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار