«زن ستایی در شعر فارسی: بررسی و تحلیل ستایش ممدوحان زن در قصاید مدحی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دانشگاه شیراز

2 استاد دانشگاه شیراز

چکیده

مدح و ستایش، از نخستین و گسترده‌ترین موضوعات شعر فارسی در عرصه‌ی ادبیات غنایی است. با نگاهی به شکل‌گیری، سیر تطور و نوع مدیحه‌پردازی شاعران از آغاز شعر فارسی تاکنون، آن‌چه بیش از همه به چشم می‌آید، ستایش ممدوحان مرد است. درکنار حجم انبوه ستایش از مردان، تعدادی از شاعران به مدح زنان نیز پرداخته‌اند. درواقع، به دلیل مخدّره و مستوره بودن زنان، به‌ویژه زنان حرم، شاعران اندکی توانسته اند به این حریم وارد شوند و در ستایش زنان شعر بگویند. بررسی این دسته از اشعار مدحی، علاوه‌بر بازنمایی گوشه‌ای دیگر از تاریخ، فرهنگ و ادبیات فارسی، راهی است برای شناخت هویت و جایگاه زن ایرانی در گستره‌ی تاریخی‌ـ‌ادبی این سرزمین؛ و پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی که در ادامه بیان شده، تلاشی است برای توصیف و تحلیل نوع نگرش شاعران به زن به عنوان ممدوح شعری و دستیابی به شیوه‌‌ی مدیحه‌پردازی آنان در ستایش ممدوحان زن:
- آیا شاعران شگردهای ویژه‌ای را در ستایش ممدوحان زن به خدمت می‌گیرند؟
- اگر پاسخ مثبت است، چه شگردهایی؟
بررسی قصاید مدحی در ستایش زنان نشان می‌دهد، شاعران با تکیه بر صفات و ویژگی‌های زنانه و پیوند دادن آن با دیگر اجزای کلام، در کنار بهره‌گیری از نام و خصوصیات زنان برجسته‌ی اساطیری- حماسی، مذهبی و تاریخی، درپی هویت‌بخشی زنانه به ممدوح و ایجاد تناسب میان مضامین قصیده و شخصیت این زنان برآمده‌اند. از میان شاعران، خاقانی، سلمان ساوجی و قاآنی در این زمینه، توفیق بیشتری به دست آورده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Women's Eulogy in Persian Literature: A study on women's praise in Persian tribute ode

چکیده [English]

Eulogy has been frequently used in Persian poetry from ancient times. A survey of eulogy shows that poets have mostly praised men. A number of poets have paid attention to eulogy for women. Because of social and cultural limitations and women being restricted to the private domain of the house, most poets did not attempt to praise women in their poetry. Thus studying eulogy of women not only helps to appreciate history and Persian literature and culture, it also is a recognition of identity and status of Iranian women in a historical perspective. Poets such as Khaqani, Salman Savoji, Qaa'ni, and Sa'adi are among those who have some poems on women's eulogy. In this study we are trying to see if poets used special techniques to praise women and what these techniques are. This study shows that poets have used feminine characteristics employing names and characters of famous women in mythology, religion and history along with figures of speech.
Keywords: Persian eulogy, women's praise, praised women, ode

کلیدواژه‌ها [English]

  • "tribute poetry"
  • "women's praise"
  • "praised women"
  • "ode"

مراجع

انوری، محمدبن‌محمد. (۱۳۸۹). دیوان انوری. به‌کوشش پرویز بابایی، تهران: نگاه.
ایران‌منش، مریم. (۱۳۸۹). «قصاید مدحی خاقانی». نشریه‌ی زبان و ادب، ش۲۷ (پیاپی ۲۴)، صص۱-۱۸.
تاریخ سیستان. (۱۳۴۱). به‌تصحیح محمدتقی ملک‌الشعرا، تهران: زوار.
جودی نعمتی، اکرم. (۱۳۸۴). «زن در آیینه‌ی شعر فارسی، خاقانی شروانی (قسمت اول)». مطالعات راهبردی زنان، س۸، ش۲۹، صص۲۴۸-۲۶۰.
حجازی، بنفشه. (۱۳۷۶). به زیر مقنعه؛ بررسی جایگاه زن ایرانی از قرن اول هجری تا عصر صفوی. تهران: علم.
خاقانی، افضل‌الدین بدیل. (۱۳۸۲). دیوانی خاقانی شروانی. تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
خطیبی، حسین. (۱۳۷۵). فن نثر در ادب پارسی.ج۱، تهران: زوار.
داد، سیما. (۱۳۸۳). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۷). لغتنامه‌ی دهخدا. ج۱۳و۱۴، تهران: دانشگاه تهران.
رزمجو، حسین. (۱۳۶۹). شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاقی اسلامی. ج۱و۲، مشهد: آستان قدس رضوی.
رستگار فسایی، منصور. (۱۳۸۰). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید.
زرقانی، سیدمهدی. (۱۳۹۰). تاریخ قلمرو ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.
ساوجی، جمال‌الدین سلمان. (بی‌تا). کلیات خواجه جمال‌الدین سلمان ساوجی. شرح و تحقیق از رشید یاسمی، با مقدمه و تصحیح اوستا، تهران: زوار.
سعدی، مصلح‌الدین. (۱۳۱۶). بوستان سعدی.به‌کوشش محمدعلی فروغی، تهران: بروخیم.
ــــــــــــــــــ.. (۱۳۲۰). مواعظ سعدی. به‌کوشش محمدعلی فروغی، تهران: بروخیم.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۸۴). مفلسکیمیافروش؛ نقد و تحلیل شعر انوری. تهران: سخن.
شهیدی، سیدجعفر. (۱۳۵۰). «تطور مدیحه‌سرایی». در نامه‌ی مینوی؛ مجموعه‌مقالات ۳۸ گفتار در ادب و فرهنگ ایرانی. زیرِنظر حبیب یغمایی و همکاران. تهران: [بی‌نا].
صفا، ذبیح‌الله. (۱۳۶۹). تاریخ ادبیات در ایران از آغاز عهد اسلامی تا دوره‌ی سلجوقی.تهران: فردوس.
فاریابی، ظهیرالدین طاهربن‌محمد. (۱۳۸۱). دیوان ظهیرالدین فاریابی.تصحیح و تحقیق و توضیح امیرحسین یزدگردی، به‌کوشش اصغر دادبه، تهران: قطره.
قاآنی، حبیب‌الله. (۱۳۳۶). دیوان حکیم قاآنی شیرازی.با تصحیح و مقدمه‌ی محمدجعفر محجوب، تهران: امیرکبیر.
کراچی، روح‌انگیز. (۱۳۹۱). «نخستین زن مدیحه‌سرا کیست؟». پژوهشنامه‌ی زنان، س۳، ش۱، صص۱۴۳-۱۵۷.
گلی، احمد و فرنیا صفدرپور. (۱۳۹۱). «چهره‌ی زنان در دیوان خاقانی». فصلنامه‌ی درّ دری، س۱، ش۳، صص۹۱-۱۰۸.
محتشم کاشانی، علی‌بن‌احمد. (۱۳۷۹). دیوان محتشم کاشانی. با تصحیح و مقدمه‌ی اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
محجوب، محمدجعفر. (بی‌تا). سبک خراسانی در شعر فارسی.[بی‌جا]: فردوسی و جامی.
معزی، محمدبن‌عبدالملک نیشابوری. (۱۳۱۸). دیوان امیرالشعرا محمدبن‌عبدالملک نیشابوری.به‌کوشش عباس اقبال آشتیانی، بی‌جا.
نخجوانی، محمدبن‌هندوشاه. (۱۹۶۴). دستورالکاتب فی تعیین المراتب. ج۱، به‌کوشش عبدالکریم علی اوغلی علی‌زاده، مسکو: فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان: انستیتوی خاورشناسی.
وزین‌پور، نادر. (۱۳۷۴).مدح داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی. تهران: معین.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار