نگرشی به شهریارنامه و دورۀ سرایش آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه حضرت نرجس (س) رفسنجان

چکیده

شهریارنامه یکی از متون پهلوانی پس از شاهنامه است و موضوع آن سرگذشت شهریار پسر برزو است که به حالت قهر، از خانوادۀ خود دور می‌شود و به هندوستان می‌رود و در آن‌جا پس از نشان دادن هنرنمایی‌های خود، به ایران باز می‌گردد و با خانوادۀ خود نبردهایی می‌کند که در نهایت، منجر به آشتی می‌شود. این منظومه در شمار بحث برانگیزترین منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه است زیرا اختلاف‌های بسیاری دربارۀ گوینده و زمان سرایش آن، میان پژوهشگران وجود دارد؛ دلیل اصلی این اختلاف‌ نظرها، ناقص بودن نسخه‌های تاکنون شناخته شدۀ این منظومه است و همین نکته سبب شده است برخی پژوهشگران شهریارنامه را به فرّخی سیستانی و برخی دیگر، آن را به عثمان مختاری نسبت دهند. شماری دیگر نیز گویندۀ این منظومه را هندی تبار و غیر ایرانی می‌دانند و دورۀ سرایش آن را به ادوار متاخّر می‌رسانند. در این مقاله نخست به بررسی مهم‌ترین تفاوت‌های چند دستنویس شناخته شدۀ شهریارنامه می‌پردازیم سپس دربارۀ دورۀ احتمالی سرایش آن و نیز تحریرهای گوناگون آن بحث می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A review on Shahryarname and its composing period

نویسنده [English]

  • Reza Ghafouri
چکیده [English]

 
A Look at Shahryarnameh and the Period it Was Composed
 
R. Ghafouri*
Hazrat-e-Narjes University of Rafsenjan
 
Abstract
Shahriyarnameh is one of the heroic literary texts composed after the Shahnameh, and its subject is the story of Shahriyar, son of Borzoo, that left his family and went to the India. Then he returned back to Iran after showing his skills in that place; he had some battles with his family that eventually led to a reconciliation. This poem is considered as one of the controversial heroic poems after Shahnameh, because there are many differences among the researchers about its narrator and time of its composition. The main reason of these disagreements is the incompleteness of known versions of this poem.  Some scholars attribute the Shahriyarname to Farokhi Sistani and others attribute it to Osman Mokhtari.  A number of scholars consider the narrator of this poem Indian (non-Iranian), and believe that the time of its composition goes back to the late periods. In this paper, we first examine the most important differences of several known manuscripts of Shahriyarnameh, and thereafter, we investigate the possible period of its composition and also its different versions.
Keywords: Shahryar, Shahryarname, Mokhtari, Farrokhi, Safavid period



* Assistant Prof  of Persian Language & Literature, reza_ghafouri1360@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Shahryar"
  • " Shahryarname"
  • "Mokhtar"i
  • "Farrokhi"
  • "Safavid period"

مراجع

آتشین‌جان، بابک. (1378). «شهریارنامه». دانشنامه­ی ادب فارسی، ج3، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آل داوود، سیّد علی. (1380). «اینجو». دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج10، تهران: مرکز  دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
آیدنلو، سجّاد. (1392). «بررسی تصحیح جدید سام‌نامه». کتاب ماه ادبیات، شماره­ی 80.
 (1388). متون منظوم پهلوانی، تهران: سمت.
ــــــــــــ. (1395). «هفت منظومه­ی پهلوانی پیرو شاهنامه». جهان کتاب، سال بیست و یکم، شماره­ی 1  و 2، صص 17-24.
اته، هرمان. (2536). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه­ی رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اکبری مفاخر، آرش. (1395). «رستم و ابلیس‌دیو». دانشنامه­ی فرهنگ مردم ایران، جلد 4، تهران: مرکز دایره المعارف  بزرگ اسلامی.
امیدسالار، محمود. (1381). «بیان ادبی و بیان عامیانه در حماسه‌های فارسی». جستارهای شاهنامه­شناسی و مباحث  ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ــــــــــــــ. (1390). «شهریارنامه». مزدک‌نامه، ج4، تهران: پروین استخری.
ــــــــــــــ. (1391). «شهریارنامه». دانشنامه­ی زبان و ادبیات فارسی، ج4، تهران:  فرهنگستان زبان و  ادب فارسی.
انجوی شیرازی، سیّدابوالقاسم. (1369). فردوسی‌نامه. 3 جلد، تهران: علمی.
ایرا‌ن‌شاه بن ابی‌الخیر. (1370). بهمن‌نامه. تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
بانوگشسب‌نامه. (1382). تصحیح روح انگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
«ببر بیان». (1394). هفت منظومه­ی حماسی. تصحیح رضا غفوری، تهران: میراث مکتوب.
حسن‌دوست، محمد. (1393). فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب  فارسی.
خالقی‌مطلق، جلال (1395الف). «با هجونامه چه باید کرد؟». بخارا، سال 19، شماره­ی 115، صص 44–59.
ــــــــــــــــــ، (1395ب). «نکته‌ای درباره­ی شهریارنامه». بخارا، شماره­ی 116. صص 22- 24.
خانلری، زهرا. (1348). فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
خطیبی، ابوالفضل. (1395) «سرقت ادبیِ سه منظومه­ی پهلوانی در قرن دهم:    فرامرزنامه­ی کوچک، شبرنگ‌نامه و سام‌نامه». پژوهش‌های ایرا‌ن‌شناسی، دوره­ی 6، شماره­ی 1، صص 55-68.
خواجوی کرمانی. (1370). برگزیده­ی سام‎نامه. به انتخاب منصور رستگار فسایی، شیراز: نوید.
خیام‌پور، عبدالرّسول. (1393). فرهنگ سخنوران. تهران: طلایه.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
رزمجو، حسین. (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
روّاقی، علی. (1390). فرهنگ شاهنامه. تهران: فرهنگستان هنر.
ریاحی، محمّد امین. (1387). فردوسی. تهران: طرح نو.
ریپکا، یان. (1383). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه­ی ابوالقاسم سرّی، تهران: سخن.
زرّین‌قبانامه.(1393). تصحیح سجاد آیدنلو، تهران: سخن.
سام‌نامه. (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب.
سجّادی، صادق. (1395). دولت‌ها و سلسله‌های حاکم بر قلمرو اسلام. تهران: رایزن.
سعدی. (1375). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
سیستانی، ملک شاه حسین. (1389). احیاءالملوک. به ‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و  فرهنگی.
شهریارنامه. (1377). به‌ کوشش غلامحسین بیگدلی، تهران: پیک فرهنگ.
صادقی، مریم. (1393). «بنگ». دانشنامه­ی فرهنگ مردم ایران، جلد 2، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
صفا، ذبیح الله. (1354). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
طاهری مبارکه، غلام­محمّد.(1370).«عثمان مختاری، شاعری ناشناخته». ادبستان، شماره­ی 16. صص54 - 55.
طرسوسی ابوطاهر محمّد. (1374). داراب‌نامه. به‌کوشش ذبیح الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.
طومار کهن شاه‌نامه­ی فردوسی. (1390). به‌کوشش جمشید صداقت­نژاد، تهران: دنیای کتاب.
طومار نقّالی شاهنامه. (1391). ویرایش سجاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
عابدی، محمود. (1388). «سام‌نامه». دانشنامه­ی زبان و ادبیات فارسی، جلد 3،  تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
عثمان مختاری. (1392). دیوان. تصحیح جلال­الدین همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
عطایی. (1394). «بیژن‌نامه». هفت منظومه­ی حماسی، تصحیح رضا غفوری، تهران: میراث مکتوب.
ــــــــــ  (بی ­تا). برزونامه­ی جدید. نسخه­ی آنکتیل دوپرون، به شماره­ی R.9 .804
فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی‌مطلق، تهران: سخن.
ــــــــــ (1386)، شاهنامه. تصحیح جلال خالقی‌مطلق، (جلد ششم تصحیح محمود امیدسالار، جلد هفتم تصحیح ابوالفضل خطیبی) تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
کک کوهزادنامه. (1394). هفت منظومه­ی حماسی. تصحیح رضا غفوری، تهران: میراث مکتوب.
کوسج، شمس‌الدّین محمّد. (1387). برزونامه­ی کهن. تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. به ‌کوشش ضیاءالدّین سجادی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل.
متینی، جلال. (1360). «درباره­ی بیژن‌نامه». آینده، سال7، شماره­ی1 و2. صص 28- 41.
مجمل التّواریخ و القصص. (1383). تصحیح محمّدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
محمّدزاده، سیّدعباس و رویانی، وحید. (1386). «سام­نامه از کیست؟». مجله­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم ا نسانی مشهد، سال 40،  شماره­ی 158، صص159-176.
مختاری. (بی­تا). شهریارنامه. دستنویس کتابخانه­ی ملّی، به شماره­  247507.
ــــــــ. (بی­تا) . شهریارنامه. دستنویس کتابخانه­ی بریتانیا، به شماره­ی Add.24095
مشکین‌نامه. (1386). طومار حسین بابا مشکین، به اهتمام داوود فتحعلی بیگی، تهران: نمایش.
مصاحب، غلامحسین.(1381). دایره‌المعارف فارسی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
معین. محمّد. (1384). فرهنگ معین. تهران: امیرکبیر.
مول، ژول. (1345). دیباچه­ی شاهنامه. ترجمه­ی جهانگیر افکاری، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
نثر نقّالی شاهنامه. (1394). تصحیح رضا غفوری، شیراز: سیوند.
نظامی عروضی. (1374). چهارمقاله. تصحیح محمّد قزوینی، تهران: جامی.
نفیسی، سعید. (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی. تهران: فروغی.
نولدکه، تئودور. (1384). حماسه­ی ملّی ایران. ترجمه­ی بزرگ علوی، تهران: نگاه.
نیبرگ، هنریک سموئل. (1381). دستورنامه­ی پهلوی. تهران: اساطیر.
ولف، فریتس. (1377). فرهنگ شاهنامه­ی فردوسی. تهران: اساطیر.
هرندی، حمزه بن محمّدخان. (1395). دیباچه­ی پنجم شاهنامه. تصحیح محمدجعفر یاحقی و محسن حسینی وردنجانی، تهران: سخن.
هفت‌لشکر. (1377). تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
همایی، جلال­الدین. (1361). مختاری‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.
Abdul Muqtadir, (1932). Catalogue of the Persian and Arabic manuscripts. of the Oriental Public Library of Bankipore, Calcutta,
De Blios, Frančois. (1998). “Epics”. Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, NewYork,  vol 8 . pp 474- 477
Gazerani, Saghi. (2015). The Sistani Cycle of Epics and Iran’s National HistoryBrill.
Rieu Charles. (1881). Catalouge the Persian manuscritps in the British museem. Volume II. Ludgate hill.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار