بررسی کارکرد دیو در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

شناخت دیوها یکی از بنیادهای دین­پژوهی و اسطوره­شناسی ایرانی است. در این جستار، به بررسی جایگاه دیوان در منظومه­های پهلوانی پس از شاهنامه­ی فردوسی پرداخته شده است. در پاره­ای از این منظومه­ها مانند بانوگشسب­نامه و کُک کُهزاد، دیوها حضوری کم­رنگ دارند و تنها به عنوان صفاتی برای انسان­های پلید به کار می­روند. در برخی دیگر از این منظومه­ها مانند سام‌نامه، شهریارنامه و فرامرزنامه، دیوان حضوری پررنگ­تر دارند؛ به گونه­ای که یکی از مراحل هفت­خانی که پهلوان از آن می­گذرد، مبارزه با دیو است و پهلوان برای نجات دختر/ دختران از چنگال دیو، ناگزیر می­شود با دیو بجنگد. در برخی دیگر از این منظومه­ها مانند کوش‌نامه و گرشاسب‌نامه، افزون بر حضور دیوان به عنوان موجوداتی اهریمنی و دشمن قهرمان داستان و نیز صفاتی که نشان‌گر کنش­های پلید انسانی است، به دیوهایی مانند آز، خشم، نیاز، رشک و... که ریشه در اساطیر ایران باستان و متون پهلوی دارند، نیز برمی­خوریم.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Function of Deev (Demon) in Heroic Epics after Shahnameh

چکیده [English]

 

Riahizamin* A. Jabbare Naserou**

Shiraz University
 
Abstract
One of the elements of religious studies and Persian mythology is the study of demons (deev). In this paper the place of demons in heroic epics after Ferdowsi’s Shahnameh are studied.  In some of these epics such as Banoo Goshasbnameh and Kok Kohazad demons have a minor presence and are only used as adjectives for evil human beings. In some other epics such as Samnameh, Shariarnameh and Faramarznameh demons have more prominent roles so that one of the seven labors that the hero must go though is a fight with a demon. The hero must fight the demon to save the girl or girls from the demon’s bondage. In some other heroic epics like Kooshnameh and Garshasbnameh, the demons are not only presented as evil creatures and the enemies of the hero, but also as certain vices such as greed, anger, envy which have their origins in ancient Persian mythology and Pahlavi texts.
 
 
 
* Associate Professor of Persian Language & Literature, zriahi@rose.shirazu.ac.ir
** Ph.D. Candidate of Persian Language & Literature, azim_jabbareh@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Deev (demon)
  • Heroic epics
  • Black deev
  • Contrary deev
  • Ogre

مراجع

آموزگار، ژاله. (1371). «دیوها در آغاز دیو نبودند». کلک، شماره­ی 30، صص 16- 24. 
آیدنلو، سجاد. (1388). «هفت خوان پهلوان». نشریه­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره­ی26، صص1-27.
ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی‌جزری. (1349). اخبار ایران از الکامل ابن‌اثیر. ترجمه‌ی محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: دانشگاه تهران.
ابی‌الخیر، ایرانشاه. (1370). بهمن‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.
ابی‌الخیر، ایرانشاه. (1377). کوش‌نامه. تهران: علمی.
احمدی، جمال. (1384). «شناخت اسطوره­ی اکوان دیو». کاوش‌نامه­ی زبان و ادب، شماره­ی 10، صص 107- 128.
اسدی طوسی، ابونصر علی. (1317). گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب.
اکبری مفاخر، آرش. (1387). «دیوان در متون اوستایی و فارسی باستان». نشریه­ی مطالعات ایرانی، شماره­ی 14، صص 51- 64.
اکبری مفاخر، آرش. (1388). «دیوان در متون پهلوی». نشریه­ی مطالعات ایرانی، شماره­ی 15، صص 41- 54.
المنجد. (1378). لویس معلوف. قم: بلاغت.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1355). مردم و فردوسی. تهران: علمی.
برزگرخالقی، محمدرضا. (1379). «دیو در شاهنامه». نشریه­ی زبان و ادب، شماره­ی 12، صص 76- 100.
بلعمی. (1353). تاریخ بلعمی. به تصحیح محمدتقی بهار، به کوشش محمدپروین گنابادی، تهران: زوار.
پورداوود، ابراهیم. (1380). یسنا. تهران: اساطیر.
پورداوود، ابراهیم. (1377). یشت­ها. تهران: اساطیر.
تواضعی، رسول. (1373). «نقش و تأثیر عدد هفت در شاهنامه فردوسی». نشریه­ی ادبستان، شماره­ی 52، صص40- 47.
جلالی نائینی، محمدرضا. (1348). گزیده­ی سروده­های ریگ‌ودا. تهران: سیمرغ.
حسام­پور، سعید و جباره، عظیم. (1389). «خان و خانواره در حماسه­های ملی پس از شاهنامه». نشریه­ی مطالعات ملی، شماره­ی 2، صص127-152.
حسن­پور، حسین و قلی‌زاده، زیور. (1385). «بررسی مفهوم دیو از اوستا تا شاهنامه». نشریه­ی دانشکده­ی علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره­ی 16، صص15-38.
خواجوی کرمانی، محمود. (1386). سام‌نامه. تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
دادگی، فرنبغ. (1369). بندهش. به کوشش مهرداد بهار، تهران: طوس.
دوست‌خواه، جلیل. (1380). حماسه­ی ایران: یادمانی از فراسوی هزاره­ها. تهران: آگه.
دیکسون کندی، مایک. (1384). دانشنامه­ی اساطیر یونان و روم. ترجمه­ی رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
راشدمحصل، محمدتقی. (1385). وزیدگی­های زادسپرم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رستگارفسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
روح‌الامینی، محمود. (1361). «عدد هفت در اساطیر و ادیان». چیستا، شماره­ی 8، صص 1009- 1013.  
صرفی، محمدرضا و اکرم مریخی. (1388). «اسطوره­ی انسان- جانور در کوش‌نامه و گرشاسب‌نامه». نشریه­ی مطالعات ایرانی، شماره­ی 16، صص 97- 114.
صفا، ذبیح‌الله. (1369). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
طباطبایی، احمد. (1343). «دیو و جوهر اساطیری آن». نشریه­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره­ی 8، صص 39- 45. 
طرسوسی، ابوطاهر محمد بن علی بن موسی. (2536). داراب‌نامه. به اهتمام ذبیح‌اله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
طوسی، محمد ابن محمود بن احمد. (1345). عجایب المخلوقات. به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عروضی سمرقندی، نظامی. (1333). چهار مقاله. به کوشش محمد معین، تهران: زوار.
فرامرزنامه. (1386). تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
فردوسی، ابوالقاسم. (1382). شاهنامه. تهران: هرمس.
کراچی، روح‌انگیز. (1382). بانوگشسب‌نامه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کریستن سن. آرتور. (1370). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمه­ی احمد طباطبایی، تبریز: مؤسسه­ی تاریخ و فرهنگ ایران.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1384). نامه­ی باستان. ج2، تهران: سمت.
کوسج، شمس‌الدین محمد. (1387). برزونامه. تصحیح اکبر نحوی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات اسلامی.
ماسه، هانری. (1389). معتقدات و آداب ایرانی. ترجمه­ی مهدی روشن‌ضمیر، تهران: گستره.
متینی، جلال. (1363). «روایتی دیگر از دیوان مازندران». ایران‌نامه، شماره­ی 9، صص 118- 134.
محجوب، محمد جعفر. (1371). آفرین فردوسی. تهران: مروارید.
مختاری غزنوی، عثمان. (1377). شهریارنامه. تهران: پیک فرهنگ.
مزداپور، کتایون. (1369). شایست نشایست. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مولایی، چنگیز. (1388). دانشنامه­ی زبان و ادب فارسی (مدخل دیو). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
میرزای ناظر، ابراهیم. (1370). «تفسیر واژه­ی دیو و پری». چیستا، شماره­ی 82 و 83، صص 187-194.
میرفخرایی، مهشید. (1376). روایت پهلوی. تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مینوی خرد. (1354). ترجمه­ی احمد تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نوابی، ماهیار. (1338). «یادگار بزرگمهر». نشریه­ی دانشکده­ی ادبیات دانشگاه تبریز، سال 11، شماره­ی 50، صص 302- 333.
والی، زهره. (1379). هفت در قلمرو فرهنگ و تمدن بشری. تهران: اساطیر.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار