نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه مازندران
2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
چکیده
یکی از موضوعات و بن‌مایه‌های اسطوره‌ای که در حماسههای ملّی با آن روبه‌رو هستیم، بن‌مایه‌ی تقدیر و سرنوشت است. در این باور، سرنوشت آدمی به نوعی تقدیر وابسته است که از طرفی پیروزی و شادمانی و از طرف دیگر سیه‌روزی و مرگ را نصیب آدمی می‌کند. بنابراین، سرنوشت محتوم آدمی در چنبر تقدیر رقم می‌خورد و از آن هیچ گریز و گزیری نیست. آبشخور باور به تقدیر و چیرگی زمان در افکار ایرانیان، به دوره قبل از اسلام باز می‌گردد و تلّقی زمان به عنوان عامل تقدیر، ریشه در آیین‌هایی چون زروانیسم تواند داشت.
به باور مردمان روزگار باستان، آسمان منشأ اصلی تقدیر و راقم سرنوشت آدمیان بوده و ستارگان و سیّارات، کارگزاران آن به شمار رفته‌اند. از این روی، روزگاری طولانی به پرستش ستارگان، ماه و خورشید می‌پرداختند و پادشاهان نیز در دربارهای خود منجّمان و پیشگویانی داشته‌اند که در جنگ‌ها و کارهای بزرگ از آنان یاری می‌خواستند و گفته‌ی آنان را که کاردانان فلک بودند، به کار می-بستند. بنابراین، پیشگویی نمود دیگر باور به گریزناپذیری تقدیر در حماسههای ملّی است و بهره‌گیری از سخنان اخترشناسان یکی از شگردهای پرداخت حماسه. قهرمانان حماسی در هنگام قرار گرفتن در تنگنا و پیش آمدن شرایط سخت، به کمک ستاره‌شماران، به پژوهش راز کیهان می‌پردازند. این پژوهش به بررسی کارکردهای تقدیرباوری و نشانه‌های آن در منظومههای حماسی پس از شاهنامه می‌پردازد. با ردیابی این باور در منظومههای مورد نظر، نشانه‌های زیادی از تقدیرباوری و به تبع آن پیشگویی را می‌توان یافت که در عمل حماسی و خط سیر داستان تأثیرگذار است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Study of belief in fate and foretelling in Post-Shahnama Epics
چکیده [English]
Abstract
Fate and destiny are themes and motifs of the myths presented in national epics; thus, human's destiny is dependent on fate which may offer victory and happiness on the one hand and misery and death, on the other. As a result, there is no escaping fate. For Iranians, belief in destiny pre-dates Islam and dominance of time as an agent of fate has roots in Zurvanism. According to the beliefs of ancient people, the sky is the main source of human destiny with stars as the agents. Thus, for a long time they used to worship the stars, the moon and the sun. Kings had astrologers and foretellers who were consulted during wars. Thus, foretelling is another representation of the unescapable fate in national epics; one of the techniques of developing the plot when the hero is in trouble is to get the help of astrologers. This paper examines the belief in fate and its reflection in epic poems of post-Shahnama.
کلیدواژه‌ها [English]
- Keywords: Prophecy
- Destiny
- Zurvanism Epic Poems
', './data/jba/coversheet/cover_fa.jpg'))