تحلیل ابیاتی از دیوان خاقانی شروانی همراه با نقد شروح پیشین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه اصفهان

چکیده

خاقانی شروانی یکی از بزرگ­ترین و خاص­ترین شاعران فارسی­زبان است. پیچدگی و چندلایگی اشعار این شاعر یکی از وجوه ممتاز و خاص­بودن شعر اوست. گواه دشواری اشعار او، وجود انواع شروح متقدم چون شادی­­آبادی و شروح متأخر معروف است. دریافت اشعار خاقانی به توغّل در انواع علوم قدیمی مثل نجوم، طب، تاریخ و اساطیر، قرآن و حدیث، فنون بلاغت و جامعه­شناسی اثر نیاز دارد که­ بی­توجهی به آنها مخاطبانش را به بیراهه می­برد. در این مقاله، تکیه بر ابیاتی است که از نظر پژوهشگران به دلایل مذکور به غلط شرح شده­ است؛ همچنین ضمن اشاره به شرح و نظر شارحان، شرح آنان بررسی و نقد شده و در نهایت برای هر بیت معنایی که درست به نظر می­رسد، با توجه به دلایل درون­متنی، برون‌متنی و پیرامتنی به دست داده شده است. در پایان مقاله نیز نحوه­ی قرائت یک کلمه­ی جغرافیایی (ابهر) که تاکنون در شعر خاقانی مغفول مانده، بررسی شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of Some Verses from Khāqāni Shirāni’s Divān Along With aReview of Earlier Commentaries

نویسندگان [English]

  • Mansoor Sadat ebrahimi 1
  • amir soltanmohamadi 2
1 Phd Student of Isfahan University
2 unes
چکیده [English]

 
 
ABSTRACT
Khāqāni Shirāni is one of the greatest Persian poets having a special place in literature sue to his intricate poetry;   many commentaries are written on his poetry by people such as Shadiabadi, and others. To understand Khāqāni Shirāni's poetry one shall need mastery of ancient sciences (Astronomy, medicine, history and mythology, Qur'an and Hadith), rhetoric, and sociology of the work. In this article, verses that we think have been misinterpreted are analyzed, and based on the intertextual, extratextual, and paratextual clues, new commentaries are provided. Finally, the pronunciation of a geographical word (Abhar) which until now has been ignored is discussed.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Poetry
  • Khāqāni Shirvāni
  • Review of interpretations
  • commentaries
قرآن کریم. (1375). ترجمه­ی بهاء­الدین خرمشاهی، تهران: جامی- نیلوفر.
آقامحمدی، محمد. (1377). ابهر: گذری و نظری(با بازنگری و تجدیدنظر).زنجان: زنگان.
أبی‌الفِداء، عمادالدین‌اسمعیل. (1840). تقویم البلدان. بیروت: دارصادر.
اوحدی مراغی، رکن­الدین. (1340). کلیات اوحدی اصفهانی معروف به مراغی. با تصحیح و مقابله و مقدمه­ی سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
استعلامی، محمد. (1387). شرح قصاید خاقانی (تقریرات استاد فروزانفر). ج1، تهران: زوار.
اسدی طوسی، ابومنصور. (1365). لغت فرس. به‌تصحیح و تحشیه­ی فتح‌الله مجتبایی-علی‌اشرف صادقی، تهران: خوارزمی.
برزگرخالقی، محمدرضا. (1387). شرح دیوان خاقانی. ج1، تهران: زوّار.
بلعمی، ابوعلی. (1386). تاریخ بلعمی. به‌تصحیح ملک‌الشعرای بهار و محمد پروین گنابادی، تهران: هرمس.
بیرونی، ابوریحان. (1386). التفهیملاوائل صناعه التنجیم. به‌تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1378). دیوان جامی. فاتحه‌الشباب. ج1، مقدمه و تصحیح: اعلاخان افصح‌زاد، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
حدود­ العالممن‌ المشرق الی المغرب. (1340). به‌کوشش منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
حموی، یاقوت بن عبدالله. (1397ه.ق- 1997م). معجم البلدان. بیروت: دار صادر.
خاقانی شروانی، افضل­الدین. (1357). تحفه­العراقین. به‌اهتمام و تصحیح و حواشی و تعلیقات یحیی قریب، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری  امیرکبیر.
ـــــــــــــ. ختم­الغرایب (تحفه­العراقین). (1385). نسخه­برگردان به قطع اصل نسخه­ی خطی شماره­ی 845 کتابخانه­ی ملی اتریش (وین) کتابت 593 هـ. به‌کوشش و با پیش­گفتار ایرج افشار، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب؛ وین: فرهنگستان علوم اتریش.
ـــــــــــــ. ختم الغرایب. (1386). تصحیح و تعلیقات یوسف عالی عباس­آباد، تهران: سخن.
ـــــــــــــ. تحفه­العراقین. (1387). به‌کوشش علی صفری آق­قلعه، تهران: میراث مکتوب.
ـــــــــــــ. دیوان خاقانی شروانی. (1357). به‌تصحیح و تحشیه و تعلیقات علی عبدالرسولی، تهران: کتابخانه­ی خیام.
ـــــــــــــ. دیوان خاقانی شروانی. (1385).به‌کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
خواجو کرمانی، ابوالعطا. (1369). دیوان. به‌تصحیح احمد سهیلی­خوانساری، تهران: پاژنگ.
دهخدا، علی اکبر .(1336). لغت­نامه. تهران: مجلس شورا.
زَیدری نَسَوی، شهاب­الدین محمد. (1394). سیرت جلال‌الدین منکبرنی. تصحیح، مقدمه و تعلیقات مجتبی مینوی، تهران: علمی و فرهنگی.
سجادی، ضیاالدین. (1386). شاعر صبح، پژوهشی در شعر خاقانی شروانی. تهران: سخن.
سعدسلمان، مسعود. (1364). دیوان مسعود سعد. به­تصحیح و اهتمام مهدی نوریان، اصفهان: کمال.
سعدی، مصلح­الدین. (1351). کلیات سعدی. تصحیح ذکاءالملک فروغی با مقدمه­ی عباس اقبال آشتیانی، تهران: جاویدان.
سلامی، عبدالنبی. (1381). فرهنگ گویش دوانی. با مقدمه­ی علی­اشرف صادقی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، آثار.
سلطان‌محمدی، امیر؛ سادات‌ابراهیمی، منصور. (1395). «شرح و تحلیل بیتی دشوار از خاقانی». کهن­نامه­ی ادب فارسی، بهار، دوره­ی 7، صص 73-87.
سنایی، مجدودبن آدم. (1388). دیوان سنایی. به‌اهتمام محمدتقی مدرس­رضوی، تهران: سنایی.
سوزنی سمرقندی. محمدبن علی. (1338). دیوان سوزنی. تصحیح و مقدمه­ی ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح الله. (1366). تاریخ ادبیات در ایران. ج2، تهران: فردوس.
صوفی. عبدالرحمان‌بن عمر. (1393). صور الکواکب. ترجمه­ی نصیرالدین طوسی، به‌کوشش بهروز مشیری. تهران: ققنوس.
طوسی، محمدبن محمود. (1387). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات. به‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.
عطارنیشابوری. فریدالدین. (1355). خسرونامه. به‌تصحیح احمد سهیلی‌خوانساری، تهران: زوّار.
غزنوی، سیدحسن. (1362). دیوان. به‌تصحیح محمدتقی مدرس ‌رضوی، تهران: اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. دفتر هفتم. به‌کوشش جلال خالقی مطلق؛ ابوالفضل خطیبی، تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
فرغانی، سیف­الدین. (1364). دیوان. با تصحیح و مقدمه­ی ذبیح‌الله صفا. تهران: فردوسی.
قزوینی، زکریا بن محمد. (1373). آثارالبلاد و اخبارالعباد. ترجمه­ی جهانگیر میرزا قاجار، به‌تصحیح و تکمیل میرهاشم محدّث، تهران: امیرکبیر.
قشیری، ابوالقاسم. (1387). رساله­ی قشیریه. ترجمه­ی ابوعلی حسن عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: زوّار.
کاشغری، محمودبن حسین. (1375). نام‌ها و صفت‌ها و ضمیرها و پسوندهای دیوان لغات‌الترک. ترجمه و تنظیم محمد دبیرسیاقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1392). گزارش دشواری­های دیوان خاقانی. تهران: مرکز.
کلیم همدانی، ابوطالب. (1369). دیوان. تصحیح و تعلیقات محمد قهرمان، مشهد: آستان قدس رضوی.
کمال­الدین­اسماعیل، ابوالفضل. (1348). دیوان. به اهتمام حسین ­بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
کیا، صادق. (1390). واژه­نامه­ی شصت و هفت گویش ایرانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
لغت­نامه­ی لری. وب­سایت تخصصی.(آخرین ‌بازنگری10بهمن1396). www.lorfa.ir
ماهیار، عباس. (1394). مالک ملک سخن (شرح قصاید خاقانی). تهران: سخن.
مختاری، عثمان. (1391). دیوان. به‌اهتمام جلال‌الدین همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
مصفّی، ابوالفضل. (1336). فرهنگاصطلاحاتنجومی (همراهباواژههایکیهانیدرشعرفارسی). تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
معدن‌کن، معصومه. (1395). بزم دیرینه‌عروس. تهران: نشر دانشگاهی.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن­احمد. ( 1385). احسن­‌التقاسیم فی معرفه­ الاقالیم. ترجمه­ی علی‌نقی منزوی، تهران: کومش.
منوچهری دامغانی، ابونجم. (1338). دیوان. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
مهدوی­فر، سعید. (1392). «بدیل بی­بدیل؛ پنج جستار در باب دیوان افضل­الدین بدیل خاقانی شروانی». آینه­ی میراث، دوره­ی جدید، سال11، ضمیمه­ی شماره­ی 29، صص7-57 و 161-206.
میبدی، ­ابوالفضل رشیدالدین. (1339). کشف­الاسرار و عدّه‌الابرار. ج6، به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: چاپ موسوی.
مینورسکی، ولادیمیر. (1348). شرح قصیده­ی ترسائیه خاقانی. تبریز: سروش.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین­. (1393). سفرنامه. تصحیح محمود غنی‌زاده، تهران: اساطیر.
نظامی عروضی، احمدبن عمر. (1388). چهار‌مقاله. تصحیح علامه محمد قزوینی، با تصحیح مجدد و شرح لغات و عبارات و توضیحات دکتر محمد معین، تهران: معین.
نظامی، الیاس­بن­یوسف. (1386). اقبال‌نامه. تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار.
ـــــــــــــــــــ. (1388). شرفنامه. تصحیح حسن وحیددستگردی، تهران: زوار.
ـــــــــــــــــــ.(1385). مخزن­الاسرار.تصحیح حسن وحیددستگردی، تهران: قطره.
نیساری، سلیم. (1385). دفتر دگرسانی‌ها در غزل­های­ ­حافظ. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نیشابوری، ابواسحق. (1391). قصص‌الانبیا. به‌کوشش معظّمه مُصلّی، مشهد: بوتیمار.
وطواط، رشیدالدین. (1339). دیوان. با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابخانه­ی بارانی.
هجویری، ابوالحسن­علی­بن­عثمان. (1387). کشف­المحجوب. تصحیح­ محمود عابدی، تهران: سروش.
هیئت، جواد. (1366). سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی. تهران: نو.