معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی رد پای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

چکیده
تمثیل از جمله مباحثی است که هم در بلاغت قدیم و هم در بلاغت جدید به آن توجه شده است. در کتاب‌های قدیم از تمثیل در مباحث تشبیه مرکب و استعاره‌ی تمثیلیه سخن گفته شده است؛ درحالی که در نقد جدید، تمثیل زیر مجموعه‌ی مبحث تصویر و خیال است. از نظر ساختار، تمثیل‌های فارسی به دو بخش تمثیل توصیفی (تمثیل کوتاه یا فشرده) و تمثیل روایی (تمثیل گسترده) تقسیم می‌شود. تمثیل روایی شامل حکایات انسانی و حیوانی، رمزی، فابل، پارابل و ... می‌باشد که نمونه‌های اعلای آن‌ها را در ادبیات تعلیمی و عرفانی زبان فارسی می‌توان یافت.تمثیل توصیفی (کوتاه) معمولاً از یک یا چند جمله فراتر نمی رود و مهم‌ترین انواع آن عبارتند از: تشبیه تمثیلی، استعاره‌ی تمثیلی، مثل و اسلوب معادله. در این مقاله برآنیم ضمن بررسی انواع تمثیل فشرده و توصیفی، ردپای آن را در اشعار نخستینِ زبان فارسی بکاویم و جایگاه شاعران قرون سوم و چهارم را در ایجاد تمثیل بررسی کنیم. برای رسیدن به این مقصود بیش از دو هزار بیت - اشعار قرون سوم و چهارم - مورد بررسی و جستجو قرار گرفته است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد که انواع تمثیل فشرده، عمری به بلندای ادبیات فارسی دارند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Introducing Types of Compact Allegory and Tracking its Footprints in the Poetry of Early Persian Poets

نویسنده [English]

  • ehteram rezaee
Payam Noor university
چکیده [English]

Abstract
Allegory has been discussed in both the old and new rhetorical books. In ancient books, it has been considered as compound simile and allegorical metaphor, while in modern times it is a subset of imagination and imagery. Structurally, the Persian allegories can be divided into two groups of descriptive (short or compact) and narrative (extensive) allegories. The narrative allegory includes stories about humans and animals, symbolic stories, fables, parables, and so on, the best examples of which are found in the Persian mystical and didactic literature. In contrast, descriptive allegory typically consists of only one or few more sentences and its most important types of which are: allegorical simile, allegorical metaphor, proverb and oslub-e-moadeleh (techniques of sameness). In this article, types of compact and descriptive allegories and their footprints in the early Persian poetry as well as the role of poets in development of allegory in the 3rd and 4th centuries are studied. To this end, about 2000 lines of verse composed during the two centuries were studied. It is argued that the history of different types of compact allegories is as long as the Persian literature.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: compact allegory
  • allegorical simile
  • allegorical metaphor
  • proverb
  • Oslub-e- Moadeleh
  • Persian poetry of third and fourth centuries
قرآن کریم. (1389). ترجمه‌ی عبدالمحمد آیتی. تهران: سروش.
بهمنیار، احمد. (دیماه 1327). «مثل». یغما، شماره‌ی 10، صص433-437.
ـــــــــــــ .(آذر ماه 1328). «تشبیه، تشبیه تمثیل، تمثیل یا مجاز مرکب». یغما، سال 2، شماره‌ی 9، صص 393-398.
ـــــــــــــ .(1328). «مثل چیست». یغما، سال 2، شماره‌ی 2 و 3، صص49-52.
پرتوی آملی، مهدی. (1365). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم. تهران: سنایی.
پرهیزی، عبدالخالق. (1394). سیر علوم بلاغی در ادب فارسی. تهران: اندیشگان.
ثروتیان، بهروز. (1369). بیان در شعر فارسی. تهران: برگ.
جرجانی، عبدالقاهر. (1366). اسرارالبلاغه. ترجمه‌ی جلیل تجلیل، دانشگاه تهران.
الجوزی، ابن قیم. (1981). الامثال فی القرآن الکریم. ترجمه‌ی سیدمحمد نمّر الخطیب. بیروت: دارالمعرفه.
حمیدی، سیدجعفر و شامیان، اکبر. (1384). «سرچشمه­های تکوین و توسعه‌ی انواع تمثیل (اسطوره، رویا، فرهنگ عامه)». نشریه­ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، صص57-107.
دبیرسیاقی، محمد. (1355). گنج بازیافته. بخش نخست، تهران: اشرفی.
ــــــــــــــــ. (1370). پیشاهنگان شعر پارسی. تهران: امیرکبیر.
دقیقی توسی، ابومنصور محمد بن احمد.(1347). دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: سهامی چاپ انتشارات ایران.
دهخدا، علی اکبر. (1377).  لغتنامه. ج 5، تهران: دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، حسن. (1385). داستان­های امثال. تهران: مازیار.
ــــــــــــــــ. (بهار 1386). «بررسی ساختار ارسال مثل (بحثی در ارسال مثل و تفاوت آن با برخی گونه‌ها و ساختارهای مشابه آن». پژوهش‌های ادبی، شماره‌ی 15، صص 31-62.
رخشنده مند، علی سینا. (1390). «نقد استعاره ی تمثیلیه در کتب بلاغی». فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال 3، شماره‌ی 2 (پیاپی 5)، صص117-138.
رضایی جمکرانی، احمد. (1394). «تشبیه تمثیل و استعاره‌ی تمثیلیه در کتب بلاغی».  ادب پژوهشی، شماره‌ی 34، صص33-50.
زرکوب، منصوره و عبداللهی، زهرا. (پاییز 1389). «تمثیل در امثال فارسی و عربی». پژوهشنامه­ی زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال4، شماره‌ی3، پیاپی15، صص 109-136.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــــــ. (1376). شاعر آیینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل). تهران: آگه.
شمیسا، سیروس. (1386). بیان. ویرایش سوم، تهران: میترا.
شیری، قهرمان. (1389). «تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن». کاوشنامه، سال 11، شماره‌ی 20، صص33-54.
عبداللهی، محبوبه.( 1393). «تمثیل روایی و انواع آن در ادب فارسی». پژوهش­های ادبی و بلاغی، صص113-129.
علوی مقدم، محمد و اشرف‌زاده، رضا. (1376). معانی بیان. تهران: سمت.
فتوحی، محمود. (1384). «تمثیل؛ ماهیت، اقسام، کارکرد». مجله­ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 12 و 13، شماره‌ی 47-49، صص141-177.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1373). بدیع 3 زیباشناسی سخن پارسی. تهران: مرکز.
کسایی مروزی، ابوالحسن یا ابواسحاق. (1364). اشعار کسایی مروزی و تحقیقی در زندگانی و آثار او. با تلاش مهدی درخشان، تهران: دانشگاه تهران.
لازار، ژیلبر. (1342). اشعار پراکنده­ی قدیمیترین شعرای فارسی زبان (از حنظله­ بادغیسی تا دقیقی به غیر رودکی). ج2، با تصحیح و مقابله و ترجمه و به کوشش ژیلبر لازار، تهران: انستیتو ایران‌شناسی ایران و فرانسه.
محجوب، محمدجعفر. (1345). سبک خراسانی در شعر فارسی (بررسی مختصات سبکی شعر فارسی). تهران: فردوسی.
مدبّری، محمود. (1370).  شاعران بی دیوان (شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان در قرن­های 3 و 4 و 5 هجری قمری). تهران: پانویس.
مرتضایی، جواد. (1390). «تمثیل، تصویر یا صنعت بدیعی». پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، دوره­ی جدید، شماره‌ی 4 (پیاپی 12)، صص29-38.
منصور مؤید، علیرضا. (1376). ارسال مثل در مثنوی. تهران: سروش.
نوروزی، جهانبخش. (1384). «بحث و پژوهشی دیگر در سه مطلب بیانی(استعاره کنایی، تبعیه و تشبیه تمثیل)». فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، سال 1، شماره‌ی 3، صص11-33.
وفایی، عباسعلی و آقا بابایی، سمیه. (1392). «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی». ادبیات تعلیمی، سال5، شماره‌ی 18، صص23-46.
همایی، جلال‌الدین. (1374). معانی و بیان. به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: هما