توبه و تطهیر گفتمانی در خیامیّت پیشامدرن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی دانشگاه فرهنگیان بنت الهدی رشت

2 عضو هیات علمی دانشگاه گیلان

چکیده

چکیده
خیامیّت یک منظومه­ی گفتمانی است که در آن سه گفتمان لاادری­گرا، شریعت مدار و تصوف، به­شکل «درون­گفتمانی» با هم مجادله و مناظره می­کنند. آن چه این مجادله‌ی چند رویه را ­در جامه‌ی گفتمانی یکسان پیوند می دهد، انتساب آن به شخصیتی مفهومی و پارادوکسیکال به نام عمرخیام است. عنصر «توبه» یکی از مهم­ترین عناصر اشتراکی گفتمان شریعت­مدار و تصوف است. این عنصر در خیامیّت پیشامدرن، منشأ انواع ساخت­ها، تأویل­ها و افسانه­های گفتمانی شده است. با توجه به انواع روایت­ها، نشانه­ها و افسانه­های گفتمانی و همچنین دیالوگ­هایی که بین رباعیات خیام وجود دارد، توبه‌ی گفتمانی را می­توان در خیامیت پیشامدرن به­عنوان یک عنصر ساختار­آفرین دانست و ساخت گفتگومدار، چندبُعدی، و متکثر و متناقض رباعیات را تبیین کرد. هدف این مقاله آن است که با طرح «توبه و تطهیرگفتمانی» در برساختِ «خیامیت پیشامدرن» اولاً گسست­های این گفتمان را نشان دهد و ثانیاً با تأکید بر این گسست­ها، هم نسبتِ گفتمانی عمرخیام را با «خیام گفتمانی» تبیین و هم برساخته بودن این گفتمان را با نگاهی به منابع تاریخی و سنت خیام­پژوهی، توصیف و تحلیل کند. روش: مقاله از روش تحلیل انتقادی گفتمان و رویکردساخت­گرایی برای دست­یابی به هدف خود بهره می­گیرد. نتایج پژوهش: تصور پیوستاری ازگفتمان خیامیت و یکپارچه دیدن آن، مانع از شناخت درست این گفتمان و تحلیل دقیق آن می­شود؛در مقابل، قول به گسست­های تاریخی و تنازع گفتمانی دراین باره می­تواند به فهم برساختی بودن روایت یک­دست از خیام چنان­که در تصحیح‌ها، تحلیل­ها، زندگینامه­ها و شروح دیده می­شود کمک کند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Discursive Purgation and Repentance in Pre-modern Khayyamiyat

نویسندگان [English]

  • Naghi(sina) Jahandidh koodehi 1
  • alireza nikouei 2
1 Assistant Professor of Persian Language and literure Bentolhoda Sadr University Rsht
2 Associate Prof.Guilan University.Department of Persian Language and Literature
چکیده [English]

Abstract
Khayyamiyat (Khayyameality) is a discursive system. The dialogue-based structure of this system shows that three discourses of Agnosticism, Sharia-orientation (Doctorine-based) and Mysticism are disputing and debating with each other in an “intra-discourse” way. What integrates this multifaceted controversy as a single discourse is its relation to the conceptual and paradoxical character named Omar Khayyam. The purpose of this article is to propound “Discursive Purgation and Repentance” in “premodern Khayyamiyat” construction in an attempt, in the first place, to reveal its discontinuity and, in the second place, to explain the discursive relation between Omar Khayyam and a “discursive Khayyam” through the very discontinuity and to describe and analyze the constructive nature of this discourse by referring to the historical sources and the tradition of Khayyamology. The present research applies constructivism and critical discourse analysis (CDA) as its methodology. The results of the research reveals that a continuity notion of Khayyamiyat discourse and a monolithic understanding of it thwart a true understanding and a thorough analysis of the discourse. In contrast, adherence to historical discontinuity and discursive conflict in this area of study can lead to an understanding of the constructive nature of the coherent and monolithic narrative of Khayyam as appears in rectifications, analyses, biographies, and expositions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Pre-modern Khayyamiyat
  • Discursive Repentance
  • Discursive Purgation
  • discourse analysis

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1385). دفتر عقل و آیت عشق. ج1، تهران: طرح نو.
احمدی، بابک. (1379). چهارگزارش از تذکره­الاولیای عطار. تهران: مرکز.
اصفهانی،عمادالدین. (1378). خرید­ه­القصر و جریده­العصر. تهران: میراث مکتوب.
بدره­ای، فریدون. (۱۳۷۴). مقدمه‌ی مترجم بر کتاب بررسی انتقادی رباعیات خیام. آرتور کریستن سن، تهران: توس.
براون، ادوارد. (1361). تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی (نیمه‌ی نخست). ترجمه‌ی فتح­الله مجتبایی، تهران: مروارید.
بیهقی، ظهیرالدین ابی­الحسن. (۱۳۵۱هـ ). تتمه­صوان الحکمه. لاهور.
تاریخ­الحکماء قفطی. (۱۳۷۱). ترجمه‌ی فارسی از قرن یازدهم هجری، به کوشش بهین دارائی، تهران: دانشگاه تهران.
حسن­لی، کاووس و حسام­پور، سعید. (1389). کارنامه‌ی تحلیلی خیام­پژوهی. تهران: علم.
خیام، عمر. (۱۳۷۷). دانشنامه‌ی خیامی. مجموعه رسائل علمی، فلسفی و ادبی، به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران: علم و هنر و صدای معاصر.
دایره‌المعارف قرآن. (۱۳۹۳). سرویراستار جین دمن مک اولیف. ویراستاران ترجمه‌ی فارسی حسین خندق­آبادی و دیگران، تهران: حکمت.
دلوز، ژیل و گتاری، فلیکس. (1393). فلسفه چیست؟. ترجمه‌ی محمدرضا آخوندزاده، تهران: نی.
رشیدی تبریزی، یاراحمد. (۱۳۷۲). رباعیات خیام (طربخانه). به تصحیح جلال­الدین همایی، تهران:  هما.
رضازاده ملک، رحیم. (۱۳۷7). ترانه های خیام، گوهر اندیشه جوهر فلسفه. تهران:  ویدا.
روزن، فردریخ. (۱۳۰۴). مقدمه­ای راجع به اشعار و شرح حال حکیم. در رباعیات حکیم عمر خیام، برلین: چاپخانه‌ی کاویانی.­­
شریف، مریم و یارمحمدی، لطف اله. (1393). «بررســی رباعیــات خیام از منظر گفتمان­شناسی انتقادی با بهره­گیری از مؤلفه­های جامعه­شناختی ـ معنایی گفتمان­مدار». شعرپژوهی، شماره­ی 2(پیاپی 20)، صص67ـ82.
شریفی، شهلا و پردل، مجتبی. (1390). «نگاهی به رباعیات خیام بر اساس نظریه­ی گفتمان لاکلائو و موف». در دومین همایش ملی نقد ادبی(نشانه­شناسی ادبیات).
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). مقدمه بر کتاب منطق­الطیر عطار نیشابوری. تهران: سخن.
شهرزوری، شمس­الدین محمد­بن­محمود. (۱۳۶۵). نزهه­لارواح و روضهالافراح (تاریخ الحکما). ترجمه‌ی مقصودعلی تبریزی، به­کوشش محمدتقی دانش­پژوه و محمد سرورمولایی، تهران: علمی و فرهنگی.
عطار، فریدالدین محمد. ( ۱۳۸۷). الهی­نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــ (1391). تذکره­الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.
عروضی سمرقندی، نظامی. (1388). چهارمقاله و تعلیقات. به تصحیح علامه قزوینی با تصحیح مجدد معین به کوشش مهدخت معین، تهران: صدای معاصر.
غزالی، محمد. (1391). المنقذ من الضلال. ترجمه‌ی مهدی کمپانی زارع، تهران: نگاه معاصر.
ــــــــــــ (1380). کیمیای سعادت. دو جلد، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
فروغی، محمدعلی. (۱۳۸۵). مقدمه بر رباعیات خیام. درکتاب: رباعیات خیام به تصحیح و تحشیه‌ی محمدعلی فروغی و قاسم غنی، به­اهتمام عبدالکریم جربزه­دار،تهران: اساطیر.
قشیری. عبدالکریم. ( ۱۳۷۹). رساله‌ی قشیریه. ترجمه‌ی ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، با تصحیحات بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
قزوینی، محمد و محمد معین.(۱۳۸۸). تعلیقات چهارمقاله در کتاب: چهار مقاله‌ی نظامی ­عروضی. به تصحیح علامه قزوینی، با تصحیح مجدد محمد معین. به کوشش مهدخت معین. تهران: صدای معاصر.
قفطی، جمال‌الدین ابی­الحسن علی ­بن ­یوسف. (۱۹۰۳). تاریخ­الحکماء و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملتقطات من کتاب اخبار العلما باخبار الحکماء. لایپزیک: یطلب من مکتبه المثنی بغداد و مؤسسة الخانجی بمصر.
کریستن­سن، آرتور. (1374). بررسی انتقادی رباعیات خیام. ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
طباطبایی، محیط. (۱۳۷۰). خیامی یا خیام. تهران: ققنوس.
منشی یزدی، منتخب‌الدین.(۱۳۸۹). دره­الاخبار و لمعه­الانوار. برگردان فارسی تتمه صوان ‌الحکمه، تصحیح و تحقیق علی اوجبی، تهران: حکمت.
میرافضلی، سیدعلی.(۱۳۸۲). رباعیات خیام در منابع کهن. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـــــــــــــــــ (۱۳۸۰). مقدمه بر نوروزنامه منسوب به عمر خیام در کتاب نوروزنامه. تصحیح مجتبی مینوی، تهران: اساطیر.
رازی، نجم‌الدین. (۱۳۸۳). مرصادالعباد. به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
هجویری، ایوالحسن علی­بن­عثمان. (۱۳۸۴) کشف­المحجوب. تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
هدایت، صادق. (۱۳۵۶). ترانه­های خیام. تهران: جاویدان.
همایی، جلال­الدین. (۱۳۶۸). غزالی­نامه. تهران: هما.
هوارث، دیوید‌. (1397) گفتمان. ترجمه‌ی احمد صبوری، تهران: آشیان.
یارمحمدی، لطف­الله. (۱۳۸۳) گفتمان­شناسی رایج و انتقادی. تهران: هرمس.­
یکانی، اسماعیل. (۱۳۴۲). نادره‌ی ایام حکیم عمرخیام و رباعیات او. تهران: انجمن آثار ملی.
یورگنسن، ماریا و فیلیپس، لوئیز. (۱۳۹۴). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه‌ی هادی جلیلی، تهران: نی.
Bruffee Kenneth. (1996). a comment on social constructionism and literacy studies: college Englih.
Burr Vivien. (1995). an introduction to social constructionism: Routledg press.                
Glassner Barry. (2000). where meanings get constructecontem porary sociology: no 29.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار