بازتاب اجتماعیات در شعر غنایی قرن ششم (برپایه اشعار سنایی، انوری، خاقانی و نظامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی(ادب غنایی)، دانشگاه شیراز

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز

چکیده

در قلمرو شعر، نوع غنایی، کهن‌ترین شکلی است که شاعر در آن خویشتن خویش را به تصویر می‌کشد و ضمن آن به بیان عواطف شخصی خود از زندگی و جهان می‌پردازد و شاعر ساختار ذهنش را در قالب یک اثر ادبی به جامعه عرضه می‌دارد. واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی متن جامعه به صورت بازتاب‌های عینی اما جزئی و پراکنده کمابیش در آثار ادبی یافت می‌شود. خوانش اجتماعیات در شعر بازخوانی شعر یک دوره یا اشعار یک شاعر، در جهت تحلیل دغدغه‌های اجتماعی آن دوره است. از آن جا که قرن ششم جریان‌های مختلف سیاسی، اجتماعی جامعه و ازجمله شاعر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، شعر بستر مناسبی برای ترسیم این دگرگونی‌ها می‌شود. نگارنده بر آن است تا با نگاهی مقایسه‌ای و به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی به بررسی مسائل اجتماعی این قرن در اشعار سنایی، انوری، خاقانی و نظامی بپردازد تا با شناخت طبقات، ارزش‌ها و جریان‌های این عهد به تصویری روشن از واقعیت‌ها و بینش‌های حاکم بر ذهن جامعه و شاعر دست یابد. نتیجه­ی پژوهش بیانگر آن است که مشکلات سیاسی و اجتماعی غالباً بنیاد اندیشه و جهت فکری و رفتاری مردم و شاعران را دستخوش تغییراتی کرده که مانع تکوین یک جهان­بینی مستحکم درآنان شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reflection of Social Affairs in the Lyric Poetry of Sixth Century (Sanai, Anvari, Khaghani and Nezami)

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Nayyeri 1
  • Zarintaj Varedi 2
1 Ph.D. student of Persian Language and Literature (lyric Literature), Shiraz University
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Shiraz University
چکیده [English]

 
 
Abstract
In the realm of poetry, lyric is the oldest form in which the poet depicts himself, while expressing personal emotions and spiritual reflections on life and the world. The poet presents his mental structure in the form of a literary work to the community.  The social and cultural realities of the society are found in the form of objective, though minor and diffuse, reflections in literary works. Analyzing social affairs in poetry of a certain period or a specific poet shows the social concerns of that period. Since the sixth century is one of the turbulent periods in Iranian history, and many political and social events in this era affected the society, poetry is a good platform to observe these happenings. This research seeks to present a comparative and descriptive-analytical approach to the study of the social problems of this century in the poetry of Sanai, Anvari, Khaghani, and Nezami. Studying the different classes, values, and events of this period gives a clear picture of the realities, aspirations and insights into the minds of the poets and of society and. The result of the research shows that the political and social problems of the time have often affected poets, people's behavior and intellectual currents but these problems have prevented them from the creation of a strong worldview.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: social affairs
  • Anvari
  • Khaghani
  • Sanai
  • poetry
  • Nezami
اشرف، احمد و بنو عزیزی، علی. (1387). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. ترجمه‌ی سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
اقبال، عباس. (1338). وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی. به کوشش محمد تقی دانش پژوه و یحیی ذکاء، تهران: دانشگاه تهران.
انوری، محمد بن محمد. (1376). دیوان. به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی، تهران: علمی وفرهنگی.
پارسانسب، محمد (1392). جامعه‌شناسی ادبیات فارسی از آغاز تا سال 1357. تهران: سمت.
ترابی، علی اکبر. (1379). جامعه شناسی هنر و ادبیات؛ مثلث هنر. تبریز: فروغ آزادی.
جی.آ.بویل. (1366). تاریخ ایران کمبریج. ج5، ترجمه‌ی حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین‌بدیل. (1368). دیوان. تصحیح و تعلیقات ضیاء‌الدین‌ سجادی، تهران: زوار.
ذوالفقاری، حسن. (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.
راوندی، مرتضی. (1382). تاریخ اجتماعی ایران. ج6، تهران: نگاه.
زرقانی، سیدمهدی. (1381). زلف عالم سوز. تهران: روزگار.
سجادی، سیدعلی محمد. (1387). اجتماعیات در ادبیات. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سنایی، مجدودبن آدم. (1388). دیوان. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). تازیانه‌های سلوک. تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــــــ (1389). مفلس کیمیافروش. تهران: سخن.
صفا، ذبیح‌الله. (1371). تاریخ ادبیات در ایران. ج2، تهران: فردوس.
ضیاء‌الدینی، علی. (1389). جامعهشناسی شعر نیما. تهران: نگاه.
طبیبی، حشمت‌الله. (1371). مبانی جامعهشناسی و مردمشناسی. تهران: دانشگاه تهران.
طهماسبی، فرهاد. (1395). جامعهشناسی غزل فارسی. تهران: علمی وفرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. ج1، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
محبتی، مهدی. (1382). سیمرغ در جستجوی قاف. تهران: سخن.
ـــــــــــــ (1386). «خاستگاه شعر و هویت صنفی– اجتماعی شاعر از دیدگاه حکیم انوری ابیوردی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره‌ی8، صص87-104.
محجوب، محمدجعفر. (1383). ادبیات عامه‌ی  ایران (مجموعه‌ی  مقالات درباره‌ی افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران). به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
محمدی، فرزاد (1389). «بررسی سیمای حاکمان در دیوان شاعران سبک خراسانی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور اصفهان.
معدن‌کن، معصومه. (1382). بزم دیرینه‌ی  عروس. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1385). اقبالنامه. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ـــــــــــــــــــــــــ (1392). شرف‌نامه. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ـــــــــــــــــــــــــ (1393). مخزنالاسرار. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
نظامی عروضی، احمد بن عمر. (1364). مجمع النوادر(چهارمقاله). با تصحیح محمد معین، تهران: امیرکبیر.
وحیدا، فریدون. (1390). جامعهشناسی در ادبیات فارسی. تهران: سمت.