انتساب قطعه‌ای از کمال‌الدّین اسماعیل به فرخاری در تذکرة‌الشّعرای دولتشاه سمرقندی (مقاله کوتاه)

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

یکی از زمینه‌های پژوهشی درباره‌ی جُنگ‌ها و سفینه‌ها، بررسی انتساب‌های اشعار در برخی از آنهاست که گاه به اشتباه آمده و سبب شده‌ است تا محقّقان و پژوهشگران حوزه‌ی تاریخ ادبیات به سفینه‌ها و بیاض‌ها با دید احتیاط بنگرند و چندان به انتساب‌های جُنگ‌پردازان اعتماد نکنند. هرچند این انتقاد را می‌توان تا حدودی درباره‌ی بیشتر سفینه‌ها صادق دانست و بایسته است با احتیاط به انتساب‌های اشعار در جُنگ‌های متأخّر و حتّی کهن نگریست؛ با این حال نمی‌توان از برخی انتساب‌ها در این بیاض‌ها درباره‌ی اشعار سخنوران گمنام و حتّی مشهور چشم پوشید. زیرا از رهگذر برخی از این انتساب‌ها، -بدان شرط که با دیگر منابع معتبر سازگار باشند- گاه می‌توان در پژوهش‌های شعرشناسی، گوینده‌ی واقعی شعری را شناخت که در نتیجه سخن تمامی منابع و حتّی تذکره‌های معتبر در مورد یک انتساب منسوخ خواهد شد. نگارنده در این نوشتار، با استفاده از دو سفینه‌ی کهن و متأخّر و نیز نسخ دیوان کمال‌الدّین اسماعیل(568؟–635 ق.)، نشان داده است که قطعه‌ای در دیوان کمال‌الدّین، در تذکره‌ی دولتشاه (تألیف: 892 ق.) به اشتباه به فرخاری، -از شاعران سده‌ی پنجم هجری- منسوب شده که این اشتباه به تذکره‌ها و منابع معاصر نیز راه یافته است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Attribution of a Poem by Kamālodin Ismāil to Farkhāri in Dowlatshāh Samarghandi’s Poets’ Biography (Tazkeratolshoarā)

نویسنده [English]

  • mohamad sadegh khatami
Ph.D. student of Persian Language and Literature (mystical Literature tends), Ferdowsi University, mashhad, Iran
چکیده [English]

 
 
One area of research in classical Persian literature is the attribution of poems to different poets making researchers cautious in dealing with such biographies and collections. Yet, one cannot ignore such attributions all together as there are sometimes instances where one can  recognize the true writer of a piece of poetry. In this paper, with the help of two collections, one recent and one old, as well as the collected poems of Kamālodin Ismāil  it is argued that a piece of his poetry has been of wrongly attributed to Farkhāri in Dowlatshāh Samarghandi’s Poets’ Biography.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Tazkeratolshoarā
  • Kamālodin Ismāil
  • Farkhāri
منابع
آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیگ. (1378). آتشکده‌ی آذر. نیمه‌ی دوم، به‌تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: امیرکبیر.
اصفهانی، ابوالفضل کمال­الدّین اسمعیل. (1348). دیوان خلّاق‌المعانی. به‌اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1396). کلیّات خلّاق‌المعانی کمال­الدّین اسماعیل اصفهانی. ج2، تحقیق و تصحیح سیّدمهدی طباطبایی، با مقدّمه‌ی سیّدعلی‌محمّد سجّادی، تهران: خاموش.
افشین­وفایی، محمّد. (1393). «نگاه تازه­ای به زندگی عمادی غزنوی (به همراه معرّفی منابع نویافته از اشعار او)». ادب فارسی، سال 4، شماره‌ی 1، شماره‌ی پیاپی 13، صص 93 – 112.
اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین محمّد بن محمّد. (1389). عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین. ج 5، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری، آمنه‌ فخر احمد، تهران: میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
بحرالعلومی، حسین. (1348). «مقدّمه». رک. اصفهانی.
پادشاه، محمّد. (1335). فرهنگ آنندراج. ج4، زیر نظر محمّد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه‌ی خیّام.
جَنگ. تهران: کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی. شماره‌ی 534 [نسخه‌ی خطّی]، تاریخ کتابت سده‌ی 10 ق.
جُنگ اشعار. تهران: کتابخانه‌ی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران. شماره‌ی 53 - د [نسخه‌ی خطّی]، تاریخ کتابت سده‌های 11–12 ق.
جُنگ گنج‌بخش. اسلام­آباد: کتابخانه‌ی گنج­بخش. شماره‌ی 14456 [نسخه‌ی خطّی]، تاریخ کتابت سده‌ی 8 ق.
خاتمی، محمّدصادق. (1392). «تصحیح جُنگ شماره‌ی 534 کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی». پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
ــــــــــــــــ و ساکت، سلمان (1397). «ابیات فهلوی بُندار رازی در جُنگ 14456 کتابخانه‌ی گنج‌بخش». آینه‌ی میراث، دوره‌ی جدید، سال 16، شماره‌ی 1، (پیاپی 62)، صص 77–92.
خیّام‌پور، ع. (1372). فرهنگ سخنوران. ج2، تهران: طلایه.
دولتشاه سمرقندی، دولتشاه بن بختیشاه. (1382). تذکره‌الشّعراء. به‌اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1361). نقد ادبی. ج1، تهران: امیرکبیر.
سعدالدّین الهی/ آلهی. سفینه. استانبول: کتابخانه‌ی سلیمانیه (مجموعه‌ی مدرسه‌ی یحیی توفیق). شماره‌ی 449 [نسخه‌ی خطّی]، تاریخ کتابت 754 ق.
طباطبایی، سیّدمهدی. (1396). «مقدّمه‌ی کلیّات». رک. اصفهانی.
مدبّری، محمود. (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی­دیوان در قرن­های 3/4/5 هجری قمری. تهران: پانوس.
مرورودی، مبارک‌شاه بن حسین. (1381). رحقیق‌التّحقیق به‌انضمام اشعار دیگر او. به‌تصحیح و تحقیق نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
میرافضلی، سیّدعلی. (1391). «اشعار رفیع­الدّین عبدالعزیز لُنبانی». در: متون ایرانی: مجموعه رساله­های فارسی و عربی از دانشوران ایرانی (از آغاز دوره‌ی اسلامی تا پایان عصر تیموری). دفتر سوم (با تأکید بر دیوان­ها و اشعار فارسی)، به‌کوشش جواد بشری، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، صص 19–39.
نفیسی، سعید. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری. ج1، تهران: کتابفروشی فروغی.
نویدی ملاطی، علی. (1395 [پاییز 1396]). «قصیده‌ی نویافته‌ی بدیع‌الدّین ترکو سگزی (قرینه‌ای بر خطایی دیگر از دولتشاه سمرقندی در انتساب اشعار». گزارش میراث، دوره‌ی 3، سال 1، شماره‌ی 1 و 2، صص 55 –58.