واکاوی«تأثیرات سراسربینی» و «خودسانسوری» در پرتو نقد هنر خویشتن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای ادبیات فارسی و مربی گروه(مستقل) ادبیات فارسی دانشگاه یزد

چکیده

در تاریخ ادبیات ملل جهان شواهد متعددی را می‌توان یافت که نشان می‌دهد گاهی پدیدآوران، به‌ناچار، از بیان مطلب و یا تصریح بر آن، پرهیز کرده‌اند و حتی اصول زیباشناختی را برای رعایت احتیاط و پوشیده‌گویی به‌کار گرفته‌اند. بر خلاف سانسور که معمولاً به‌دلایل مختلف مستقیماً توسط عوامل قدرت بر ادیب و آثار او تحمیل می‌شود، خودسانسوری به‌علت ملاحظات فردی، اجتماعی، اعتقادی و سیاسی، از جمله تأثیرات سراسربینی، توسط خود ادیب صورت می‌پذیرد. گاهی شاعران و نویسندگان، به‌صورتهای درون‌متنی و برون‌متنی، خود به اصل وقوع و نیز چگونگی رخداد خودسانسوری بر آثار و یا شخصیت ادبی خویش پرداخته‌اند. در این تحقیق پس از اشارتی به مفهوم دقیق خودسانسوری ادبی؛ زمینه‌ها و علل وقوع آن؛ مخالفت و موافقتها و خودانگیختگی یا دگرانگیختگی خودسانسوری؛ چگونگی تأثیر سرابینی بر متن ادبی و روش انتقادی پان‌اپتیکونیسم؛ تلاش شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که نظریات و شیوه‌های خودانتقادی ادبی به بررسی خودسانسوری در ادبیات چه کمکهایی می‌کند. تشخیص رابطۀ خودسانسوری با نام مستعار؛ عنوان اثر؛ تاریخ اثر؛ گزینش اشعار؛ ساختار اثر؛ زبان شعر و داستان؛ سامیزدات یا انتشار زیرزمینی؛ مسألۀ امید؛ و نهایتاً؛ رابطۀ خودسانسوری با سرنوشت اثر از جملۀ یافته‌هاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Studying the effects of Panopticism & Self-censorship Based on Literary Auto-criticism

نویسنده [English]

  • Mehrdad Nosrati
PhD of Persian literature & lecturer of Persian literature department of Yazd university
چکیده [English]

There are numerous examples in the world literature history in which the authors have compulsively kept away of direct expression or clarification of the subject and have even used the aesthetic devices for precaution and encryption. On the contrary to censorship which is usually because of political, cultural and ideological affairs directly obliged by the power to the authors and his writings, Self-censorship is due to personal, social, ideological and even political observations of the author himself. Writers and poets sometimes refer to the phenomenon of self-censorship textually or extra-textually and the process of the phenomenon. In this survey, after referring to the exact meaning of literary self-censorship, and its bases and causes, agreements or disagreements about it, self-motivation or non-self-motivation of it, the process of Panopton & Panopticism in literary criticism, we have tried to this question that how the literary auto-criticism method can help in studying self-censorship. Yet, the relationship among self-censorship and Alias, Topic, date, selection for printing, structure, language, Samizdat, hope and fate of the works of art are treated as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • self-censorship
  • ponopticism
  • auto-criticism
  • literature

مراجع

آبرکرامبی، نیکلاس و همکاران.(1367). فرهنگ جامعه‌شناسی. تهران: چاپخش.
اتکینسون، ریتال ‌و همکاران.(1367). زمینه­ی روا­ن­شناسی، ج1، ترجمه­ی محمّدتقی براهنی، تهران: رشد.
اخوت، احمد.(1387). من و دیگری. تهران: جهان کتاب.
باباچاهی، علی.(1346). در بی‌تکیه‌گاهی. تهران: کتاب زمان.
بهار، محمّدتقی(ملک‌الشعرا).(1380). دیوان اشعار، ج1، به‌کوشش چهرزاد بهار، تهران: توس.
پرهام، مهدی.(1358). «نوعی خودسانسوری». نگین، شماره­ی 170، صص8-11.
ترادگیل، پیتر.(1376). زبا­ن­شناسی اجتماعی. ترجمه­ی محمّد طباطبایی، تهران: آگه.
جان­زاده، علی.(1362). علامه علی‌اکبر دهخدا. تهران: همگام.
حریری، ناصر.(1368). درباره‌ی هنر و ادبیات:گفت‌وشنودی با مهدی اخوان‌ثالث. بابل: کتابسرا.
حمیدی­شیرازی، مهدی.(1333). زمزمه­ی بهشت. تهران: صفی‌علیشاه.
خرّمشاهی، بهاءالدین.(1374). «خودسانسوری». ‌دانشگاه‌ انقلاب، شماره­ی2، صص51-56.
خسروی، فریبرز.(1378). سانسور، تحلیلی بر سانسور کتاب در دوره­ی پهلوی دوم. تهران: نظر.
____________.(1381). سانسور در آینه. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه­ی ملی.
درساهاکیان، وازریک.(1394).  در صحبت اهل قلم. تهران: مروارید.
دریفوس، هیوبرت؛ پل رابینیو.(1378). میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنیوتیک. ترجمه­ی حسین بشریّه، تهران: نی.
دهباشی، علی.(1383). جشن‌نامه­ی دکتر سیمین دانشور. تهران: سخن.
دهخدا، علی‌اکبر.(1341). چرند و پرند. تهران: کتاب­های جیبی.
ـــــــــــــ.(1377). لغتنامه. ج9 و13. زیر نظر معین و شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
راسل، برتراند.(1340). تاریخ فلسفه­ی غرب، ج1، ترجمه­ی نجف دریابندری، تهران: کتاب‌های جیبی.
ربّانی خوراسگانی، علی؛ مرتضی خوش‌آمدی.(1388). «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی زبان پیر بوردیو». مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره­ی 16، صص155-186.
رجب‌زاده، احمد.(1380). ممیزی کتاب در سال1337-1375. تهران: کویر.
رضایی‌راد، محمّد.(1381). نشانه‌شناسی سانسور و سکوت سخن. تهران: طرح نو.
رویایی، یدالّه.(1393). عبارت از چیست؟(مسائل شعر2). تهران: نگاه.
ریتزر، جورج.(1380). نظریه‌ی جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه­ی ‌محسن‌ثلاثی، تهران: علمی.
زادهوش، محمّدرضا. (1385). «سرنوشت کتاب در دنیای سانسور دولتی یا خودسانسوری».  فردوسی، شماره‌های 50 و 51، صص38-42.
سادات­مدنی،عبدالله.(1384).علی باباچاهی(تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران).تهران: روزگار.
سالومون، نورمن؛ ارلیچ ریس.(1382). «رسانه‌های آمریکا و خودسانسوری نهادینه». پژوهش­های ارتباطی، ترجمه­ی محمدرضا نوروزپور، شماره­ی 34، صص222-235. 
شاملو، احمد.(1365). هوای تازه. ج 1 و 2، تهران: بامداد.
شمس­حکیمی، داود.(1380). سانسور و اسپرانتو. کرج: مؤلف.
عسکری­پاشایی.(1378). نام همه­ی شعرهای تو: گفت‌وشنودی با احمد شاملو، ج1و2، تهران: ثالث.
علوی، بزرگ.(1357). پنجاه و سه نفر. ج1، تهران: جاویدان.
عیاری، مژگان.(1385). «نگاهی به آثار محمّدرضا یوسفی در گفت و گو با نویسنده کودک: هیچگاه تن به خود سانسوری نداده‌ام». علومسیاسی، شماره­ی 182، صص58-61.
فاوست، میشل.(1387). آسیب­های سانسور. ترجمه­ی بهروزبامداد، تهران: چندسویه.
فوکو، میشل.(1387الف). مراقبت و تنبیه: تولد زندان. ترجمه­ی سرخوش و جهاندیده، تهران: نی.
ـــــــــــ.(1387ب). دانش و قدرت. ترجمه­ی محمد ضمیران. تهران: هرمس.
کهن، گوئل.(1362). تاریخ سانسور در مطبوعات ایران. تهران: آگاه.
مارکس، کورل.(1384). سانسور و آزادی مطبوعات. ترجمه­ی حسن مرتضوی، تهران: اختران.
مان، نرمان لسلی.(1353). اصول روا­­ن­شناسی، ج2، ترجمه­ی محمود ساعتچی، تهران: امیرکبیر.
محسنیان‌راد،مهدی.(1371).«سانسور و خودسانسوری در ایران».رسانه،شماره­ی10،صص4-11.
مرادی­کرمانی، هوشنگ.(1386). شما که غریبه نیستید. تهران: معین.
معتضد، خسرو.(1389). چکمه ‌و قلم: رضاشاه و روزنامه‌نگار. تهران: البرز.
معین، محمّد.(1364). فرهنگ فارسی. ج1، تهران: امیرکبیر.
مؤمنی، باقر.(1357). درد اهل قلم. تهران: توکا.
میلر، پیتر.(1384). سوژه، استیلا و قدرت. ترجمه­ی سرخوش و جهاندیده. تهران: نی.
میلز، سی.رایت.(1388). نخبگان قدرت. ترجمه­ی بنیاد غرب‌شناسی، تهران: فرهنگ مکتوب.
نتس، روبر.(1377). نگاهی تاریخی به سانسور. ترجمه­ی فریدون فاطمی، تهران: مرکز.
نصرتی، مهرداد.(1391). مقدمات فرانقد ادبی. کرمان: مؤلّف.
____________.(1393). «معرّفی خودانتقادی، به­منزله­ی روشی جدید و نظام‌مند در مطالعه­ی فرانقدی ادبیّات و هنر». مقالات نهمین همایش ترویج زبان و ادب فارسی، خراسان شمالی، بجنورد، صص1995-2183. 
نصرتی، مهرداد؛ جلالی­پندری، یدالله.(1396.) «نظام‌بخشی به انواع نقد خویشتن در عرصه­ی خلاّقیت­های ادبی». مقالات دوازدهمین همایش ترویج زبان و ادب فارسی، رشت، صص1260-1280.
نوح، نصرت‌الله.(1392). «شاملو و سیاست». در کتاب: شعری که زندگیست، نقدوتحلیل اشعار احمد شاملو، به اهتمام: مجید قدمیاری، تهران: سخن، صص399-400.
هاشمی، مهدی.(1381). «‌‌‌اعتراض‌ به خودسازی». تندیس، شماره­ی2، صص20-21.
Habermas, Jürgen. (2008). Between Naturalism and Religion, Cambridge: Polity Press.
Horkheimer, Max. (1974). Eclipse of Reason, N.Y: oxford.
Laclau, E and Mouffe, C. (2002). "Recasting Marxism" in James martin: Antonio Gramsci, critical Assesment of leading Political philosophers, Voutledge.
Merriam Webster’s Collegiate Dictionary. (2002). 3ed offset printing of 11st Edition (USA, Webster Inc.), Tehran: Jungle Publications.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار