واکاوی نگاه‌ها‌ به مرگ در غزل معاصر (مرگ‌اندیشی، مرگ‌زدگی یا مرگ‌مشتاقی؟)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه اصفهان

چکیده

ادبیات یکی از تجلی‌گاه‌های مهم و اصیل تفکر و احساس انسان دربارة مرگ است. قدیمی‌ترین حماسة جهان، «گیل گمش» و آثار ادبی و فلسفی دوران جدید، این نگرش را همواره متجلی ساخته‌اند. شعر فارسی نیز از این اندیشه‌ها و عواطف جدا نیست. رویکرد شاعران قدیم و معاصر به مقولة مرگ متفاوت است. شاعران قدیم، مرگ را بیشتر با نگاهی‌ مذهبی، تعلیمی و عرفانی در می‌آمیختند؛ حال اینکه شعر «مرگ‌اندیش» و «مرگ‌نگر» یا «مرگ‌زده» معاصر نگاهی عاطفی و احساسی از خود نشان می‌دهد. بیشترین رویکرد به مرگ در شعر معاصر و به‌تبع آن غزل، «مرگ-هراسی»، «مرگ‌خواهی» و اندکی «مرگ‌اندوهی» است. در شعر معاصر، تابع مضمون‌های برخاسته از شعر غنایی و گاه متأثر از مکتب ادبی رمانتیسم، مسائلی چون «پوچی»، «غم و اندوه» و اندکی «مرگ‌‌آگاهی» بیشتر به چشم می-خورد. غزل‌های نو و سنتیِ معاصر نیز از مقولة مرگ و مرگ‌انتظاریِ نومیدانه سرشار است؛ در این مقاله گونه‌های مرگ‌نگری غزل‌سرایان معاصر استخراج و بررسی شده است. در مجموع غزل معاصر نگرش‌های متنوعی را در زمینة مرگ دارد که بیشترین صبغة آن مرگ‌هراسی و مرگ‌اندوهی در دورة اوج شعر نیمایی و سپس‌به‌تدریج مرگ‌‌اشتیاقی و مرگ‌آگاهی در دورة غزل دفاع مقدس و پس از آن نمایان‌شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating and analyzing the Concept of Death Revisiting in Contemporary Persian Poetry and Ghazals

نویسنده [English]

  • eshagh toghyani
چکیده [English]

It is not exorbitant that is one claims that as far as a mortal human being is present, death revisiting is with him. One of the important representations of thinking of death is in poetry and novels. From Epic of Gilgamesh to philosophical and literary works of the contemporary age, this attitude has been represented in one way or another. Persian poetry is also considered this approach. The type of the approach of ancient and contemporary poets to the concept of death is different. Ancient Persian poets combined death with a philosophical and mystical attitude, while the death revisiting contemporary poetry is a different issue. The most approaches to death in the contemporary poetry and consequently contemporary Ghazal are "fearing death", "demanding death", "praising death" and a bit, "revisiting death"; some of the poems are like slogans. Contemporary poetry depends the themes originating from lyrical poetry and Romanticism and sometimes are like the ideas of philosophers and considers issue such as nihilism and sadness and a little, "death awareness" is considered. While in the ancient poetry, the valuable issue of death depends a view originating from the sense of life. Ghazals of Freydoun Tavalloli, Hussein Monzavi, Manochehr Neistani, Fazel nazari and Mohammad Said Mirzaei are filled with the issue of death and death demanding

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Persian Poetry and Ghazals
  • death revisitin
  • Romantism
  • death sonneteers

مراجع

قرآن حکیم. (1384). ترجمه­ی محمد خواجوی، تهران: مولی.
ابتهاج، هوشنگ.(1388). سیاه مشق. تهران: کارنامه.
اسداللهی­­تجرق، الله­شکر.(1391). «مرگ­آگاهی در مکاتب وجودشناختی(هایدگر، سارتر و کامو)». تخیل و مرگ در ادبیات و هنر(مجموعه مقالات)، به کوشش علی عباسی، تهران: سخن.
امین­پور. قیصر.(1390). مجموعه کامل اشعار. تهران: مروارید.
انجم­روز، بهرام.(1383). «حیات مرگ در شریان­های ادبیات». ادبیات داستانی، شماره‌ی 80، صص54-55.
باباچاهی، علی.(1383). این بانگ دلاویز: بررسی زندگی و شعر فریدون توللی. تهران: ثالث.
براتی، محمود؛ محمودی،  علی­محمد.(1389). «فرجام­اندیشی در گرشاسب­نامه­ی اسدی طوسی». پژوهش دینی، شماره­ی 21، صص 169-195.
براهنی، رضا.(1358). طلا در مس. تهران: کتاب زمان.
پورنامداریان، تقی.(1374). سفر در مه (تاملی در شعر شاملو). تهران: زمستان: چشم و چراغ.
توللی، فریدون.(1346). رها. انتشارات کانون تربیت: شیراز و تهران: چاپخانه­ی زیبا.
ــــــــــــــ.(1376). شعله­ی کبود: منتخب رها،  نافه،  پویه،  شگرف،  بازگشت و تازه­های توللی. تهران: سخن.
جباره­ناصرو، عظیم؛ کوهنورد، رقیه.(1396). «مرگ و مرگ­اندیشی در شعر شفیعی­کدکنی». شعرپژوهی(بوستان ادب)، دوره­ی 9، شماره­ی 2، صص 67-86.
جعفری­جزی، مسعود.(1378). سیر رمانتیسم در اروپا. تهران: مرکز.
حجازی، سیاوش.(1385). زمینه و زمانه­ی پدیدارشناسی، جستاری در زندگی و اندیشه‌های هوسرل و هایدگر. تهران: ققنوس.
حسام­پور، سعید و همکاران.(1394). «مرگ و مرگ اندیشی در اشعار اخوان­ثالث، شاملو و فروغ فرخزاد». پژوهشنامه­ی ادب غنایی،  دوره­ی 13،  شماره­ی 24،  صص 77-96. 
حسین­پورچافی، علی.(1390). جریان­های شعری معاصر فارسی،  از کودتا 1332 تا انقلاب 1357. تهران: امیرکبیر.
حسینی، محمدکاظم.(1385). به دیوار دل نبند. بوشهر: نیم­نگاه.
حکمت، نصرالله.(1391). با مرگ زیستن(تجربه­ی تناقض)،  تخیل و مرگ در ادبیات و هنر. به­کوشش علی عباسی. تهران: سخن. 
خطاط، نسرین؛ شوهانی، علیرضا.(1385). «جلوه­هایی از مکتب باروک». پژوهش­های زبان­های خارجی،  شماره­ی 3،  صص49-64.
خیام­نیشابوری،  عمربن­ابراهیم.(1371). رباعیات خیام. تصحیح محمدعلی فروغی و قاسم غنی. تهران: اساطیر.
رازی، محمد­ابن­زکریا.(1378). الدراسات التحلیلیه للکتاب الطب الروحانی. به اهتمام مهدی محقق،  مؤسسه­ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک گیل.
رجبی،  ابوالفضل.(1391). «مرگ­اندیشی و راه­های رهایی از آن در ادبیات فلسفی جهان». اندیشه­های ادبی،  دانشگاه آزاد اسلامی اراک،  سال 4،  شماره­ی 11،  صص 2- 24.
زرقانی، سیدمهدی.(1394). چشم­انداز شعر معاصر ایران،  جریان­شناسی شعر ایران در قرن بیستم. تهران: ثالث.
زرین­کوب، عبدالحسین.(1382). شعر بی­دروغ شعر بی نقاب. تهران: جاویدان.
سپهری، سهراب.(1373). هشت کتاب. تهران: کتابخانه­ی طهوری.
سلطان­پور، سعید.(1347). صدای میرا. تهران: موج.
سنایی، ابومجد مجدودابن­آدم.(1374). حدیقه الحقیقه. تصحیح و تحشیه­ی محمدتقی مدرس­رضوی،  تهران: کتابخانه­ی طهوری.
سنگری،  محمدرضا.(1377). «مرگ­اندیشی در ادبیات گذشته،  معاصر،  انقلاب». کنگره­ی بررسی تأثیر امام­خمینی(س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر، صص 144-165.
شاملو، احمد.(1387). مجموعه­اشعار. تهران: نگاه.
شفیعی­کدکنی،  محمدرضا.(1392). با چراغ و آینه،  در جستجوی ریشه­های تحول شعر معاصر ایران. تهران: سخن.
صنعتی، محمد.(1384). «سیری در تفکر مرگ در غرب». ارغنون، ماره­ی 26 و 27. صص1- 64.
عارف قزوینی.(1389). دیوان (به همراه اشعار چاپ­نشده). به کوشش مهدی نورمحمدی. تهران: سخن.
فرامرز قراملکی، احد؛ حسینی، زهرا.(1390). «نگاه رازی طبیب و مولوی به مرگ هراسی». ادب فارسی،  دوره­ی جدید، شماره­ی 3- 5،  صص 77- 100.
فرزانه، مصطفی.(1373). آشنایی با صادق هدایت. تهران: مرکز.
فروغی، حسن؛ رضایی،  مهناز.(1392).«تصویر مرگ و زندگی در شعر معاصر ایران». پژوهش ادبیات معاصر جهان،  دوره­ی 18،  شماره­ی 2،  صص159-170.
فلاح، مرتضی. (1387). «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی». پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی،  شماره­ی 11، صص223-254.
قزوه، علی­رضا.(1390). از نخلستان تا خیابان. مجموعه­شعر. تهران: سوره­ی مهر.
کافی، غلامرضا.(1389). شناخت ادبیات انقلاب اسلامی. تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس.
کوبلر راس، الیزابت.(1379). پایان راه (پیرامون مرگ و مردن). ترجمه­ی علی­اصغر بهرامی،  تهران: رشد.
لنگرودی، شمس.(1390). تاریخ تحلیلی شعر نو. ج1، تهران: مرکز.
مرادی، محمد.(1389). جریان­شناسی غزل شاعران جوان استان فارس در سال­های پس از جنگ. شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
معتمدی،  غلامحسین.(1379). انسان و مرگ. تهران: مرکز.
منزوی، حسین. (1371) با عشق در حوالی فاجعه: مجموعه غزل. تهران: پاژنگ.
ــــــــــــــ.(1387). از شوکران و شکر: مجموعه­غزل. تهران: آفرینش.
ـــــــــــــــ (1389). مجموعه­اشعار منزوی. به کوشش محمد فتحی، تهران: نگاه.
مولوی­، جلال­الدین­محمد.(1381). کلیات شمس تبریزی. با مقدمه­ی عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: صدای معاصر.
_______________.(1386). مثنوی. به تصحیح نیکلسون. مقدمه و شرح واژگان دشوار و عبارات عربی از محمدرضا برزگر خالقی، تهران: نشر سایه­گستر.
میرزاده عشقی.(1373). سده­ی میلاد. به کوشش سیدهادی حائری،  تهران: مرکز.
میرزایی، محمدسعید.(1387). دیروز می­شوم که بیایی: گزینه اشعار نو و غزل میرزایی. تهران: تکا.
میرشکاک، یوسفعلی.(1393). نیست­انگاری و شعر معاصر. تهران: روزگار نو.
نصری، عبدالله.(1371). انسان کامل از دیگاه مکاتب. تهران: دانشگاه علامه­طباطبایی.
نظری، فاضل.(1390الف). گریه­های امپراتور: مجموعه­غزل، تهران: سوره­ی مهر.
__________.(1390ب). آن­ها. تهران: سوره­ی مهر.
__________ .(1390ج). اقلیت. تهران: سوره­ی مهر.
نفیسی، مجید.(1385). «چهار نگاه به مرگ». آرش. شماره­ی 96-97،  صص19-27.
نهج البلاغه.(1379).گردآورنده شریف­الرضی،محمد­بن­حسین،مترجم محمددشتی،قم: مشهور.
نیری، محمدیوسف؛ خیراندیش،سیدمهدی.(1384). «شهید و شهادت در عرفان اسلامی». مجله­ی علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره­ی 22،  شماره­ی 1، پیاپی 42،  ویژه­نامه­ی زبان و ادبیات فارسی. صص19-32. 
نیستانی، منوچهر.(1350). دیروز خط فاصله. تهران: رز.
_________.(1393). مجموعه­اشعار(دست در دستم نه). به اهتمام صالح سجادی،  اصلاحات و اضافات: تیرنگ نیستانی،  تهران: نگاه.
وجدانی، فریده.(1390). «سیمای مرگ در شعر فردوسی و ناصر خسرو». پژوهشنامه­ی ادبیات غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان. شماره­ی 16،  صص 175-196.
یاحقی،  محمدجعفر؛ براتی،  محمدرضا.(1385). «بوطیقای مرگ در شعر سنایی و خیام». نامه­ی انجمن  شماره­ی 21،  صص25-50.
یوسفی، غلامحسین. (1370). چشمه­ی روشن: دیداری با شاعران. تهران: علمی.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار