ابیات نویافتۀ شاعران در مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف و اشاره‌ای به اهمّیّت این اثر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 استاد بازنشسته گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ زبان و ادبیات فارسی، کالج دولتی گوردون، راولپندی، پاکستان

چکیده

به دلیل فقدان نسخه­های خطّی معتبر از دیوان برخی شاعران، سفینه­ها و جنگ­های شعری ازجمله مهم­ترین متونی هستند که می­توان از آن­ها، در جهت تصحیح و بازتصحیح دیوان­ها، استفاده کرد. هرچه قدمت این سفینه­ها بیشتر باشد، معمولاً ضبط‌های صحیح­تر و اصیل­تری دارند. مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف، تألیف سیف جام هروی، یکی از مهم­ترین سفینه­هایی است که در پایان قرن هشتم و ابتدای قرن نهم هجری، در شبه­قارّه نوشته شده است. با این­که موضوع اصلی این اثر بلاغت است، جامع سفینه، اشعار فراوانی را از شاعران کم­نام و مشهور، در آن گرد آورده است که می­توان از آن­ در جهت پیش­برد مطالعات ادبی بهره برد؛ ازجمله مهم­ترین کاربردهای این سفینه، یکی این است که می­توان از آن برای بازیابی و بازتصحیح اشعار برخی شاعران استفاده کرد. در این پژوهش، با تکیه بر مجموعه­ی لطایف، 42 بیت نویافته از شاعرانی که دیوان آن­ها به چاپ رسیده، ارائه شده است؛ این شاعران عبارتند از: امیرمعزّی، نظامی گنجوی، ظهیر فاریابی، شمس طبسی، ناصر بجه شیرازی، نزاری قهستانی، حسن کاشی، ابن­یمین، عبید زاکانی و جهان‌ملک خاتون. همچنین در این مقاله، با تکیه بر مجموعه­ی لطایف، برخی ضبط­های ناصحیح موجود در دیوان چند شاعر تصحیح شده است، تا بر اهمّیّت این سفینه از این جهت نیز تأکید شده باشد.
واژه­های کلیدی:

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Newly- Found verses from several poets in "Majmue-ye-Lataef-va-Safine-ye-Zaraef" anthology, along with the significance and applications of this anthology

نویسندگان [English]

  • Omid Shahmoradi 1
  • Mohammad-ja’far Yahaghi 2
  • arif naushahi 3
1 Ph.D. student of Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Letterse and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 Department of Persian language and literature, faculty of literature and human science, ferdowsi university, Mashhad, Iran
3 Retired professor, Persian Language and Literature Department Government Gordon College, Rawalpindi, Pakistan
چکیده [English]

 
 
Abstract
Due to the absence of authentic manuscripts of the diwans of some poets, anthologies and collections of poems can be important sources for the correction and re-correction of such diwans. More ancient anthologies typically consist of more genuine and trustworthy records. "Majmue-ye-Lataef-va-Safine-ye-Zaraef" compiled by "Seif-e-Jam-e-Heravai" is one of the most significant anthologies remained from the late eighth and early ninth century AH written in the Indian subcontinent. Although the main focus of this anthology is on rhetorical aspect, "Seif-e-Jam-e-Heravai" has gathered numerous poems from famous and even less known poets; these collected poems can be used to advance and improve literary studies. One of the key usages of this anthology is in retrieval and re-correction of poems of older poets. In this study, performed on Seif-e-Jam-e-Heravai" anthology, 39 newly-found verses from the poets whose poems have already been published are presented. The poets are chronologically as follows: Amir-Moezzi, Nezami-ye-Ganjavi, Zahir-e-Faryabi, Shams-e-Tabasi, Homam-e-Tabrizi, Naser-Beje-ye-Shirazi, Nazaari-ye-Ghohestani, Hasan-e-Kashi, Ebn-e-Yamin, and Obeid-e- Zakani. Additionally, this work presents the corrections of several manuscripts existing in the diwans of several poets; such corrections have been carried out based on the poems found in Majmue-ye-Lataef-va-Safine-ye-Zaraef, emphasizing the importance of such anthologies in the field of manuscript correction.
Key Words:
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • correction
  • Seif-e-Jam-e-Heravai
  • Majmue-ye-Lataef-va-Safine-ye-Zaraef
  • newly- found verses

مراجع

ابن­یمین فریومدی.(1318). دیوان قطعات و رباعیات ابن­یمین. با تصحیح و مقدّمه‌ی سعید نفیسی، تهران: کتابفروشی مروّج.
___________.(1344). دیوان اشعار ابن­یمین فریومدی. به تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی­راد، تهران: کتابخانه­ی سنایی.
افشار، ایرج.(1389). سفینه و بیاض و جنگ (مقاله­های سفینه­پژوهی). گردآوری: میلاد عظیمی، تهران: سخن.
افشین­وفایی، محمّد؛ بشری، جواد.(1397). «سفینه، مجموعه، جنگ؛ تحوّلات تاریخی یک نوع ویژه­ی ادبی». زبان و ادبیّات فارسی، سال26، شماره­ی85، صص7-31.
امیرخسرو، خسروبن­محمود.(1343). دیوان کامل امیرخسرو دهلوی. به کوشش م. درویش، با مقدّمه‌ی سعید نفیسی، تهران: جاویدان.
________________.(1972م). کلّیات غزلیات خسرو. به تصحیح اقبال صلاح‌الدّین؛ تجدیدنظر سیّد وزیرالحسن عابدی، لاهور: پیکیجز لمیتد.
________________.(1380). دیوان امیرخسرو دهلوی. به تصحیح اقبال صلاح‌الدّین؛ با مقدّمه­ی محمّد روشن، تهران: نگاه.
اوحدی­بلیانی، تقی­الدّین محمّدبن­محمّد.(1389). عرفات­العاشقین و عرصات­العارفین. ج1 و 5، تصحیح ذبیح­الله صاحبکاری و آمنه فخراحمد، تهران: میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
بشری، جواد.(1388). «اشعاری نویافته از جهان‌ملک خاتون، شاعر سده‌ی هشتم». پیام بهارستان، دوره­ی2، سال1، شماره­ی1، صص740-766.
تبریزی، محمّدحسین بن خلف.(1342). برهان قاطع. به اهتمام محمّد معین، تهران: کتابفروشی ابن­سینا.
جام­هروی، سیف.(تالیف 804ق الف). مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف. لندن: کتابخانه­ی بریتانیا، شماره­ی Or. 4110 [نسخه­ی خطّی]، تاریخ کتابت نامعلوم.
ـــــــــــــــــ.(تالیف 804ق ب). مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف. کابل: آرشیو ملّی افغانستان. شماره­ی 14.761 [نسخه­ی خطّی]، تاریخ کتابت نامعلوم.
جهان‌ملک، خاتون.(1374). دیوان جهان‌ملک خاتون (قرن هشتم هجری). به کوشش پورانداخت کاشانی­راد و کامل احمدنژاد، تهران: زوّار.
حافظ، شمس­الدّین­محمّد.(1362). دیوان حافظ. به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، ج1، تهران: خوارزمی.
دولتشاه سمرقندی، دولتشاه­بن­بختیشاه.(1382). تذکره­الشّعرا. به تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
دهخدا، علی­اکبر.(1377). لغتنامه­ی دهخدا. زیر نظر محمّد معین و سیّدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
رادفر، ابوالقاسم.(1377). «شناخت بیشتر ابن­یمین در پرتو منابع خارجی». دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی (باهنر کرمان)، شماره­ی4 و 5، صص36-49.
سفینه­ی یحیی توفیق. استانبول: کتابخانه­ی سلیمانیه(مجموعه­ی مدرسه­ی یحیی توفیق)، شماره­ی449، [نسخه­ی خطّی]، تاریخ کتابت 754 ق.
سنایی، مجدودبن­آدم.(1380). دیوان حکیم ابوالمجدود بن آدم سنایی غزنوی. به سعی و اهتمام محمّدتقی مدرّس­رضوی، تهران: سنایی.
سوزنی سمرقندی.(1338). دیوان حکیم سوزنی سمرقندی. تصحیح ناصرالدّین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــ.(1344). حکیم سوزنی سمرقندی. به اهتمام ناصرالدّین شاه­حسینی، تهران: چاپخانه­ی سپهر.
شاه­مرادی، امید  و همکاران. (1398الف). «نقد عرفات­العاشقین با تکیه بر مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف». متن­شناسی ادب فارسی، سال55، دوره­ی جدید، سال11، شماره­ی3 (پیاپی 43)، صص25-41.
ــــــــــــــــــــــــ.(1398ب). «نقد و بررسی مباحث بلاغی در مجموعه­ی  لطایف و سفینه­ی ظرایف». فنون ادبی، سال11، شماره‌ی3 (پیاپی 28)، صص69-82.
شمس طبسی، محمّدبن­عبدالکریم.(1343). دیوان قاضی شمس­الدّین محمّد بن عبدالکریم طبسی. به اهتمام تقی بینش، مشهد: کتابفروشی زوّار.
ظهیر فاریابی، طاهربن­محمّد.(1337). دیوان ظهیر فاریابی: شامل قصاید، قطعات، ترکیبات، غزلیات، مثنوی، رباعیات و اشعار عربی. به کوشش تقی بیش، مشهد: باستان
_________________.(1381). دیوان ظهیرالدّین فاریابی. به تصحیح امیرحسن یزدگردی، به اهتمام اصغر دادبه، تهران: قطره.
ـــــــــــــــــــــــــــ.(1389). دیوان ظهیر فاریابی. تصحیح و مقدّمه: اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
ـــــــــــــــــــــــــــ..(بی‌تا). دیوان ظهیر فاریابی. به اهتمام هاشم رضی، تهران: کاوه.
عابدی، امیرحسن.(1377). «غزلیّات و مقطّعات و ابیات بازیافته­ی کمال خجندی». در: گفتارهای پژوهشی در زمینه­ی ادبیّات فارسی، گردآوری سیّدحسن عبّاس، صص 149-192،  تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار،
__________.(1363). «غزلیّات ناشناخته سعدی». کیهان فرهنگی، شماره­­ی10، صص 33-34.
ــــــــــــــــ.(1985م). «مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف». بیاض، سال5، شماره­ی 1 و 2، صص1-20.  
ــــــــــــــــ.(1382). «غزلیات و رباعیات بازیافته­ی ابن­یمین». قند پارسی، شماره‌ی 21، صص7-58.  
عبدالکریم مدّاح.(1390). تشیّع و ولای اهل بیت در ادب قدیم فارسی(جنگ عبدالکریم مدّاح، مورّخ 849). به کوشش امینه محلّاتی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
عبید زاکانی.(1336). کلیات عبید زاکانی: شامل قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات مثنویات، به کوشش پرویز اتابکی، تهران: زوار.
ـــــــــــ.(1354). کلیات عبید زاکانی. به کوشش شهریار یاربخت، با مقدّمه‌ی نوذر اصفهانی، تهران: طلوع.
_________.(1999م). کلیات عبید زاکانی. به کوشش محمّدجعفر محجوب، زیر نظر احسان یارشاطر، نیویورک: Bibliotheca persica press.
ــــــــــــــ.(1382). کلیات مولانا نظام‌الدّین عبیدالله معروف به عبید زاکانی. تصحیح و تحقیق و شرح و ترجمه‌ی حکایات عربی پرویز اتابکی، تهران: زوار.
ــــــــــــــ.(بی‌‌تا). کلیات عبید زاکانی: شامل قصاید و غزلیات و قطعات و رباعیات و عشّاقنامه. با تصحیح و مقدّمه‌ی عباس اقبال، تهران.
غزنوی، سیّدحسن.(1362). دیوان سیّدحسن غزنوی. به تصحیح و مقدّمه‌ی سیّدمحمّدتقی مدرّس­رضوی. تهران: اساطیر.
___________.(1398). دیوان سیّدحسن غزنوی. با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات عباس بگ­جانی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
غنی، قاسم.(1386). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ. تالیف قاسم غنی، مقدّمه به قلم محمّد قزوینی، ج1، تهران: هرمس.
کاشی، کمال­الدّین حسن­بن­محمود.(1389). دیوان حسن کاشی. به کوشش سیّدعباس رستاخیز، با مقدّمه­ی حسن عاطفی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
لویکی، فضل­الله­عمید.(1985م). دیوان عمید لویکی. به تصحیح نذیر احمد، لاهور: مجلس ترقّی ادب.
مجیر بیلقانی.(1358). دیوان مجیرالدّین بیلقانی. تصحیح و تعلیق محمّدآبادی، تبریز: مؤسسه­ی تاریخ و فرهنگ ایران.
معزّی، محمّدبن­عبدالملک.(1318). دیوان امیرالشّعرا محمّدبن­عبدالملک نیشابوری متخلّص به معزّی. تصحیح عبّاس اقبال، تهران: کتابفروشی اسلامیّه.
ــــــــــــــــــــــــ.(1362). دیوان کامل امیر معزّی. با مقدّمه و تصحیح ناصر هیری، تهران: مرزبان.
ــــــــــــــــــــــــ.(1385). کلیّات دیوان امیر معزّی نیشابوری. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا قنبری، تهران: زوّار.
ملطوی، مسافربن­ناصر.(1390). انیس­الخلوه و جلیس­السلوه: نسخه­برگردان دستنویس شماره­ی1670، کتابخانه­ی ایاصوفیا(استانبول). به کوشش محمد افشین­وفایی و ارحام مرادی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
میرافضلی، سیّدعلی.(1394). جنگ رباعی: بازیابی و تصحیح رباعیات کهن پارسی. تهران: سخن.
ناصر بجه­ای.(1375). «دیوانچه­ی ناصر بجه­ای». گردآوری محمود مدبّری. در: نامواره­ی دکتر محمود افشار. گردآورنده ایرج افشار، با همکاری کریم اصفهانیان، ج9، صص 5288 – 5349، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
نحوی، اکبر.(1397). «دو نکته درباره­ی ابوسهل زوزنی». در: دیهیم هفتاد؛ مهرنامه­ی استاد دکتر محمّدجعفر یاحقی. به خواستاری و اشراف محمود فتوحی، سلمان ساکت و اصغر ارشاد سرابی، صص 396 – 398، تهران: سخن.
نذیر احمد.(1991م). غزل‌های حافظ براساس مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف. دهلی: خانه­ی فرهنگ جمهوری اسلامی ایران.
ـــــــــــ.(1394). «چند شاعر فارسی­گوی عهد فیروزشاه تغلق». ترجمه­ی شیوا امیرهدایی، نامه­ی فرهنگستان، شماره­ی 4، صص347-377.  
نزاری قهستانی.(1371). دیوان حکیم نزاری قهستانی. ج1 و 2، مؤلف: مظاهر مصفّا، تهران: علمی.
نظامی، الیاس­بن­یوسف.(1362). دیوان قصاید و غزلیات گنجوی. با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، تهران: فروغی.
ــــــــــــــــــــــ.(1385). گنجینه(حکیم نظامی گنجه­ای). با حواشی و تصحیح حسن وحیددستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ــــــــــــــــــــــ.(1391). دیوان نظامی گنجوی. تصحیح، گردآوری و توضیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
نوشاهی، عارف.(1378). «مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف منبعی کهن در شعر فارسی و صنایع ادبی». معارف، دوره­ی16، شماره­ی1(پیاپی46)، صص50-65. 
ــــــــــــــــ.(2018م). «بوعلی قلندر پانی­پتی کافارسی کلام». (منقول از مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف). در: پنجاب مین فارسی ادب، لاهور: ناظم مجلس ترقّی ادب، صص29-38.  
وحید، فوزیه.(2011م). بررسی انتقادی جلد اوّل مجموعه­ی لطایف و سفینه­ی ظرایف نوشته­ی سیف جام هروی، پایان‌نامه‌ی دکتری دانشگاه علیگره.
ـــــــــــــ.(2014م). هندو ایرانی شعرا کانو دریافت مجموعه­ی کلام. علیگره: مشکوه پرنترس.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار