شعر پژوهی(بوستان ادب) - فهرست مقالات

جستجوی انگاره خانه در آثار «سهراب سپهری» بر مبنای پدیدارشناسی تخیل «گاستون باشلار»

زیبا پریشانی؛ مجید سرمدی؛ فاطمه کوپا؛ حسین یزدانی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 1-25

https://doi.org/10.22099/jba.2019.30640.3139

چکیده

«خانه» یکی از مؤلفه‌های اصلی در تخیّل ادبی است که انگاره‌های متفاوتی را صورت‌بندی می‌کند. در انگارهی خانه، مفاهیمی چون هویتیابی، دلبستگی، فضائیت وجود (به تعبیر هایدگر)، مکانکاوی روان ... بیشتر «خانه» یکی از مؤلفه‌های اصلی در تخیّل ادبی است که انگاره‌های متفاوتی را صورت‌بندی می‌کند. در انگارهی خانه، مفاهیمی چون هویتیابی، دلبستگی، فضائیت وجود (به تعبیر هایدگر)، مکانکاوی روان (به تعبیر باشلار)، انسجام کالبد روانشناختی (از دیدگاه شولتز)، انگاره‌ی ماندلا یا تمرکز روان ناخودآگاه از جنبهی روانشناختی یونگ و مانند آن، دیده می‌شود. خانه‌ی زادگاه مهم‌ترین انگاره‌ای است که در اشعار و آثار ادبی منثور میتوان یافت. انگاره‌ی خانه که سرشار از رمانس، با تمام ویژگی‌های آن است، بیشک نزد هر شاعری دارای ویژگی‌هایی خاص، مطابق با رویکرد آن شاعر به جهان و هستی است و سبکشناسی این انگاره می‌تواند رویکردی مناسب برای شناخت جهان درونی و ذهنی شاعر باشد. مقالهی حاضر به سبکشناسی انگاره‌ی خانه در هشت کتاب سهراب سپهری می‌پردازد و با بخشبندی آن به سه دورهی متفاوت و متمایز، رویکرد سپهری را به مفهوم خانه، از ابتدا تا انتهای دورهی شاعری در مجموعه‌ی هشت کتاب و همچنین کتاب ناتمام اطاق آبی بررسی میکند. از بررسی این سه دوره می‌توان دریافت که چگونه مفهوم خانه، در سه ایماژ متفاوت، در تخیّل ناخودآگاه سپهری شکل گرفته است و چگونه یک ایماژ مشخص – در اینجا خانه – در محور جانشینی تخیّل، به تصویری دیگر، دگردیسی می‌یابد. «خانه» یکی از مؤلفه‌های اصلی در تخیّل ادبی است که انگاره‌های متفاوتی را صورت‌بندی می‌کند. در انگارهی خانه، مفاهیمی چون هویتیابی، دلبستگی، فضائیت وجود (به تعبیر هایدگر)، مکانکاوی روان (به تعبیر باشلار)، انسجام کالبد روانشناختی (از دیدگاه شولتز)، انگاره‌ی ماندلا یا تمرکز روان ناخودآگاه از جنبهی روانشناختی یونگ و مانند آن، دیده می‌شود. خانه‌ی زادگاه مهم‌ترین انگاره‌ای است که در اشعار و آثار ادبی منثور میتوان یافت. انگاره‌ی خانه که سرشار از رمانس، با تمام ویژگی‌های آن است، بیشک نزد هر شاعری دارای ویژگی‌هایی خاص، مطابق با رویکرد آن شاعر به جهان و هستی است و سبکشناسی این انگاره می‌تواند رویکردی مناسب برای شناخت جهان درونی و ذهنی شاعر باشد. مقالهی حاضر به سبکشناسی انگاره‌ی خانه در هشت کتاب سهراب سپهری می‌پردازد و با بخشبندی آن به سه دورهی متفاوت و متمایز، رویکرد سپهری را به مفهوم خانه، از ابتدا تا انتهای دورهی شاعری در مجموعه‌ی هشت کتاب و همچنین کتاب ناتمام اطاق آبی بررسی میکند. از بررسی این سه دوره می‌توان دریافت که چگونه مفهوم خانه، در سه ایماژ متفاوت، در تخیّل ناخودآگاه سپهری شکل گرفته است و چگونه یک ایماژ مشخص – در اینجا خانه – در محور جانشینی تخیّل، به تصویری دیگر، دگردیسی می‌یابد. واژههای کلیدی: انگاره‌ی خانه، سهراب سپهری، گاستون باشلار، هویت.

تحلیلِ نگاشت مفهومیِ «بهار» و خوشه‌های‌ استعاری آن در غزلیّات شمس

حسن توفیقی؛ علی تسنیمی؛ مهیار علوی مقدّم؛ ابراهیم استاجی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 26-52

https://doi.org/10.22099/jba.2019.32023.3266

چکیده

«استعارهی مفهومی» در چارچوب معناشناسی شناختی، بر نقش تجربیّات در ساختاربخشیدن به مقولههای ذهن و ادراک مفاهیم، تأکید میورزد. فصول سال، یکی از تجربی‌ترین حوزهها، برای تبیین جهانبینی ... بیشتر «استعارهی مفهومی» در چارچوب معناشناسی شناختی، بر نقش تجربیّات در ساختاربخشیدن به مقولههای ذهن و ادراک مفاهیم، تأکید میورزد. فصول سال، یکی از تجربی‌ترین حوزهها، برای تبیین جهانبینی عرفانی هستند. در این میان، توجّه مولانا بیش از همهی فصلها، به «بهار» است. پژوهش نشان میدهد، «بهار» در غزلیّات مولانا، بهعنوان یک نگاشت مفهومی کلان، با همهی نمودهای دیدنی، شنیدنی، بوییدنی، چشیدنی و بسودنی خود، در خدمت تبیین جهانبینیای شهودی و تبیین مفاهیمی چون «حق»، «غیب»، «عشق»، «عاشق»، «روح»، «تجلّی» و «وصال» است. این نگاشت مرکزی توانسته است، با بهرهگیری از جنبههای استعارهساز بهار و خوشههای تصویری مرتبط و متضادّ و نیز قدرت تناظرپذیری استعارهها، شبکهای از استعارهها را گرد خود بیافریند؛ استعارههایی که به دلیلِ وابستگی با نگاشت مرکزی، در اصالت هنری سبک مولانا و انسجام درون‌متنی غزلها نقش بسزایی دارند. همچنین کاربرد این نگاشت مفهومی در بافت غزل مولانا، از نظر فکری، مولانا را عارفی اهل بسط معرفّی میکند و نشان میدهد همهی استعارههای مربوط به «بهار» خردهاستعارههایی هستند که در حمایت از کلاناستعارهی «معرفت تجربهای خوشایند و انبساطانگیز است» بهوجودآمدهاند؛ ازاینرو انبساط روحی مولانا در غزلیّات، پابهپای خوشههای استعاری پیش میرود و اصالتِ بینش را با اصالتِ سبک درمیآمیزد. واژههای کلیدی:

پژوهشی در دستنوشت‌های دیوان طالب جاجرمی با رویکردی تحلیلی

محمد هادی خالق زاده

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 53-83

https://doi.org/10.22099/jba.2019.31896.3255

چکیده

مولانا محمّدطالب جاجرمی (م 854 ق) از شاعران کمترشناختهشدهی شیراز در سدهی نهم هجری است که علاوهبر «دیوان اشعار»، منظومهی «گوی و چوگان» نیز به او منسوب است. این شاعر شیعی که شاگرد ... بیشتر مولانا محمّدطالب جاجرمی (م 854 ق) از شاعران کمترشناختهشدهی شیراز در سدهی نهم هجری است که علاوهبر «دیوان اشعار»، منظومهی «گوی و چوگان» نیز به او منسوب است. این شاعر شیعی که شاگرد آذری طوسی بوده، سلاطین تیموری و حاکمان فارس در قرن نهم را مدح کرده است. پیش از این دربارهی زندگی، آثار و اندیشهی او آگاهی مبسوط و کافی در دست نبوده؛ اما با شناسایی دو دستنویس کتابخانهی موزهی ملی ایران و نسخهی کتابخانهی آیتاللّه مرعشی نجفی(ره) ضرورت انجام این پژوهش احساس شد. نگارنده، در مقالهی حاضر، پس از مقدمهای کوتاه‏ در شرح زندگی و آثار شاعر با استناد به دست‏نویس‏های ‏آثار او و براساس سنت تصحیح نسخ خطی، به بررسی و تحلیل ساختاری و محتوایی اثر توجه کرده و با نگاه توصیفی- تحلیلـی ضـمن معرفـی اجمـالی طالب جاجرمی و آثـارش، به مذهب، اندیشه، ممدوحان، متنشناسی و دستنوشتههای دیوان اشعار این شاعر پرداخته و نکات تاریک زندگی، سبک و ویژگی‌های شعر و دستنویسهای موجود را شناسایی کرده است. او ابراهیمسلطان، عبداللّه پسر ابراهیم، خلیلسلطان، یونسخان، سلطانویس، جهانگیر، سلطانحسن خداداد، مهتر حاجیبیگ، علیشاه، حسنشاه و محمود را مدح نموده است. همچنین در دستنوشتههای او ارادت قلبیاش به سلطانمحمد روزبهان، محمدبن سیدشریف جرجانی، شرفالدینعلی یزدی و شیخ ابواسحاق کازرونی کاملاً مشهود است. واژههای کلیدی:ط مولانا محمّدطالب جاجرمی (م 854 ق) از شاعران کمترشناختهشدهی شیراز در سدهی نهم هجری است که علاوهبر «دیوان اشعار»، منظومهی «گوی و چوگان» نیز به او منسوب است. این شاعر شیعی که شاگرد آذری طوسی بوده، سلاطین تیموری و حاکمان فارس در قرن نهم را مدح کرده است. پیش از این دربارهی زندگی، آثار و اندیشهی او آگاهی مبسوط و کافی در دست نبوده؛ اما با شناسایی دو دستنویس کتابخانهی موزهی ملی ایران و نسخهی کتابخانهی آیتاللّه مرعشی نجفی(ره) ضرورت انجام این پژوهش احساس شد. نگارنده، در مقالهی حاضر، پس از مقدمهای کوتاه‏ در شرح زندگی و آثار شاعر با استناد به دست‏نویس‏های ‏آثار او و براساس سنت تصحیح نسخ خطی، به بررسی و تحلیل ساختاری و محتوایی اثر توجه کرده و با نگاه توصیفی- تحلیلـی ضـمن معرفـی اجمـالی طالب جاجرمی و آثـارش، به مذهب، اندیشه، ممدوحان، متنشناسی و دستنوشتههای دیوان اشعار این شاعر پرداخته و نکات تاریک زندگی، سبک و ویژگی‌های شعر و دستنویسهای موجود را شناسایی کرده است. او ابراهیمسلطان، عبداللّه پسر ابراهیم، خلیلسلطان، یونسخان، سلطانویس، جهانگیر، سلطانحسن خداداد، مهتر حاجیبیگ، علیشاه، حسنشاه و محمود را مدح نموده است. همچنین در دستنوشتههای او ارادت قلبیاش به سلطانمحمد روزبهان، محمدبن سیدشریف جرجانی، شرفالدینعلی یزدی و شیخ ابواسحاق کازرونی کاملاً مشهود است. واژههای کلیدی:

نگاهی به ادبیات از دیدگاه زبان شناسی

مسعود دهقان؛ بهناز وهابیان

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 84-117

https://doi.org/10.22099/jba.2019.31867.3250

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی و خوانش استعارههای بهکاررفته از دیدگاه زبان‌شناسی در اشعار شاملو و بهار، شعرای معاصر، بوده که یکی شعر نو و دیگری شعر سنتی دارد. همچنین تحلیل و خوانش دادهها ... بیشتر هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی و خوانش استعارههای بهکاررفته از دیدگاه زبان‌شناسی در اشعار شاملو و بهار، شعرای معاصر، بوده که یکی شعر نو و دیگری شعر سنتی دارد. همچنین تحلیل و خوانش دادهها براساس رویکرد شناختی و بهطورویژه، انگارهی نظریهی آمیختگی مفهومی (انگارهی نام) فوکونیه و ترنر (2002،1998،1994) انجام گرفته که هدف آن، فراهمسازی یک الگوی شناختی عام، برای معناسازی و پیدایش مفاهیم نو است. انگارهی نام، مفهومسازی یک حوزه براساس حوزهی دیگر نیست که یکسویه و جهتدار باشد؛ بلکه به فضای آمیختهی نوبنیاد چهارمی که در پدیدآمدن آن؛ مفهومیسازی ذهنی مخاطب که از نگاشت و تناظر عناصر در فضاهای درونداد 1 و 2 به دست آمده است، اشاره دارد. ماهیت انجام این پژوهشِ کیفی، توصیفی-تحلیلی بوده که به دلیل محدودیتِ حجم مقاله، نگارندگان بهگونهای تصادفی به بررسی برخی استعارهها با استفاده از انگارهی نام در اشعار شاملو و بهار پرداختهاند. نتایج نشان داد که استعارهها و ترکیبهای بهکاررفته در این مجموعهی اشعار، با استفاده از فرایندهای ترکیب، بسط و تکمیل، فضاهای نوبنیادی را بهوجودآورده است؛ یعنی با فرافکنی عناصر متناظر در هر دو فضای درونداد، فضای آمیختهی نوبنیادی ساخته شده است؛ بنابراین، یافتهها نشان داد که شاملو و بهار در اشعار خود، از انگارهی استعارهی مفهومی (انگارهی اسم) لیکاف و جانسون (1980) فراتر رفته و از انگارهی نام بهره گرفتهاند. یافتهها حاکی از آن است که استعارههای بهکاررفته در این اشعار، از نوع شبکهی دوساحتی هستند. بهعبارتی، فضای آمیختهی نوبنیاد، متعلق به عناصر متناظر و متفاوت در هر دو فضای درونداد است. در پایان، بررسیها نشان داد که بهار در اشعارش از استعارهی «یأس و ناامیدی» و در مقابل شاملو از استعارهی «امید» استفاده کرده است. واژههای کلیدی: هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی و خوانش استعارههای بهکاررفته از دیدگاه زبان‌شناسی در اشعار شاملو و بهار، شعرای معاصر، بوده که یکی شعر نو و دیگری شعر سنتی دارد. همچنین تحلیل و خوانش دادهها براساس رویکرد شناختی و بهطورویژه، انگارهی نظریهی آمیختگی مفهومی (انگارهی نام) فوکونیه و ترنر (2002،1998،1994) انجام گرفته که هدف آن، فراهمسازی یک الگوی شناختی عام، برای معناسازی و پیدایش مفاهیم نو است. انگارهی نام، مفهومسازی یک حوزه براساس حوزهی دیگر نیست که یکسویه و جهتدار باشد؛ بلکه به فضای آمیختهی نوبنیاد چهارمی که در پدیدآمدن آن؛ مفهومیسازی ذهنی مخاطب که از نگاشت و تناظر عناصر در فضاهای درونداد 1 و 2 به دست آمده است، اشاره دارد. ماهیت انجام این پژوهشِ کیفی، توصیفی-تحلیلی بوده که به دلیل محدودیتِ حجم مقاله، نگارندگان بهگونهای تصادفی به بررسی برخی استعارهها با استفاده از انگارهی نام در اشعار شاملو و بهار پرداختهاند. نتایج نشان داد که استعارهها و ترکیبهای بهکاررفته در این مجموعهی اشعار، با استفاده از فرایندهای ترکیب، بسط و تکمیل، فضاهای نوبنیادی را بهوجودآورده است؛ یعنی با فرافکنی عناصر متناظر در هر دو فضای درونداد، فضای آمیختهی نوبنیادی ساخته شده است؛ بنابراین، یافتهها نشان داد که شاملو و بهار در اشعار خود، از انگارهی استعارهی مفهومی (انگارهی اسم) لیکاف و جانسون (1980) فراتر رفته و از انگارهی نام بهره گرفتهاند. یافتهها حاکی از آن است که استعارههای بهکاررفته در این اشعار، از نوع شبکهی دوساحتی هستند. بهعبارتی، فضای آمیختهی نوبنیاد، متعلق به عناصر متناظر و متفاوت در هر دو فضای درونداد است. در پایان، بررسیها نشان داد که بهار در اشعارش از استعارهی «یأس و ناامیدی» و در مقابل شاملو از استعارهی «امید» استفاده کرده است. واژههای کلیدی:

واکاوی در سه رنگزای سکاهن، بهرمان و عنبر با تکیه بر شعر فارسی (قرن چهارم تا هشتم هجری‌قمری)

فاطمه سلحشور؛ عطامحمد رادمنش؛ یاسر حمزوی؛ محبوبه خراسانی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 118-140

https://doi.org/10.22099/jba.2019.31344.3192

چکیده

رنگزاها مواد طبیعی یا مصنوعی رنگینی هستند که از دورهی غارنشینی تاکنون، انسان از آنها برای رنگآمیزی محیط و اشیای پیرامون خود بهره گرفته است. بهنظرمی‌رسد، تعدادی از رنگزاهایی که در ایران ... بیشتر رنگزاها مواد طبیعی یا مصنوعی رنگینی هستند که از دورهی غارنشینی تاکنون، انسان از آنها برای رنگآمیزی محیط و اشیای پیرامون خود بهره گرفته است. بهنظرمی‌رسد، تعدادی از رنگزاهایی که در ایران کهن استفاده میشدهاند، در گذر زمان به فراموشی سپرده شده‌ یا تغییر نام دادهاند و اکنون بعضی از آنها در جوامع علمی با واژههای دخیل از سایر زبانها، استفاده میشوند و تا کنون نیز منبعی که در آن، تمام رنگزاهای ایرانی بهطورمستقل معرفی و بررسی شده باشد، دیده نشده است. ازآنجاییکه شناخت کامل رنگزاهای ایرانی و واژگان مربوط به آنها، ضرورتی علمی و عاجل است و با توجه به اینکه شاعران از رنگزاها بهوفور در شعر خود بهره گرفته‌اند، از متون نظم فارسی کهن میتوان در حوزهی بازیابی بخشهایی از علوم مربوط به رنگزاها اطلاعات مفیدی گردآوری نمود که از مهمترین اهداف این پژوهش است. در این مقاله با بررسی دیوان‌های شاعران از قرن چهارم تا هشتم هجریقمری، به بازشناخت سه رنگزای طبیعی فراموششده یا تغییر نامداده در ایران کهن پرداخته شده است؛ دستیابی به رنگزاهایی مانند سکاهن، بهرمان یا عصفر و عنبر حاصل این پژوهش است. نتیجهی این پژوهش از یکسو میتواند راهگشای تفسیر صحیح بیتهایی باشد که رنگزاها و مضمونهایشان در آنها حضور دارند و از سوی دیگر، گوشهای از رنگزاهای فراموششدهی کهن ایرانی براساس شعر فارسی را معرفی کند. اطلاعات فنی استخراجشده از شعر فارسی در حوزهی رنگزاها نیز میتواند مورد استفادهی پژوهشگران حوزههای مختلف علوم مرتبط با آن، مانند پژوهش هنر، مرمت آثار تاریخی، باستان سنجی و صنایع قرارگیرد. واژههای کلیدی: ط رنگزاها مواد طبیعی یا مصنوعی رنگینی هستند که از دورهی غارنشینی تاکنون، انسان از آنها برای رنگآمیزی محیط و اشیای پیرامون خود بهره گرفته است. بهنظرمی‌رسد، تعدادی از رنگزاهایی که در ایران کهن استفاده میشدهاند، در گذر زمان به فراموشی سپرده شده‌ یا تغییر نام دادهاند و اکنون بعضی از آنها در جوامع علمی با واژههای دخیل از سایر زبانها، استفاده میشوند و تا کنون نیز منبعی که در آن، تمام رنگزاهای ایرانی بهطورمستقل معرفی و بررسی شده باشد، دیده نشده است. ازآنجاییکه شناخت کامل رنگزاهای ایرانی و واژگان مربوط به آنها، ضرورتی علمی و عاجل است و با توجه به اینکه شاعران از رنگزاها بهوفور در شعر خود بهره گرفته‌اند، از متون نظم فارسی کهن میتوان در حوزهی بازیابی بخشهایی از علوم مربوط به رنگزاها اطلاعات مفیدی گردآوری نمود که از مهمترین اهداف این پژوهش است. در این مقاله با بررسی دیوان‌های شاعران از قرن چهارم تا هشتم هجریقمری، به بازشناخت سه رنگزای طبیعی فراموششده یا تغییر نامداده در ایران کهن پرداخته شده است؛ دستیابی به رنگزاهایی مانند سکاهن، بهرمان یا عصفر و عنبر حاصل این پژوهش است. نتیجهی این پژوهش از یکسو میتواند راهگشای تفسیر صحیح بیتهایی باشد که رنگزاها و مضمونهایشان در آنها حضور دارند و از سوی دیگر، گوشهای از رنگزاهای فراموششدهی کهن ایرانی براساس شعر فارسی را معرفی کند. اطلاعات فنی استخراجشده از شعر فارسی در حوزهی رنگزاها نیز میتواند مورد استفادهی پژوهشگران حوزههای مختلف علوم مرتبط با آن، مانند پژوهش هنر، مرمت آثار تاریخی، باستان سنجی و صنایع قرارگیرد. واژههای کلیدی:

ابیات نویافتۀ شاعران در مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف و اشاره‌ای به اهمّیّت این اثر

امید شاه‌مرادی؛ محمدجعفر یاحقی؛ عارف نوشاهی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 141-170

https://doi.org/10.22099/jba.2019.33671.3400

چکیده

به دلیل فقدان نسخههای خطّی معتبر از دیوان برخی شاعران، سفینهها و جنگهای شعری ازجمله مهمترین متونی هستند که میتوان از آنها، در جهت تصحیح و بازتصحیح دیوانها، استفاده کرد. هرچه قدمت این ... بیشتر به دلیل فقدان نسخههای خطّی معتبر از دیوان برخی شاعران، سفینهها و جنگهای شعری ازجمله مهمترین متونی هستند که میتوان از آنها، در جهت تصحیح و بازتصحیح دیوانها، استفاده کرد. هرچه قدمت این سفینهها بیشتر باشد، معمولاً ضبط‌های صحیحتر و اصیلتری دارند. مجموعهی لطایف و سفینهی ظرایف، تألیف سیف جام هروی، یکی از مهمترین سفینههایی است که در پایان قرن هشتم و ابتدای قرن نهم هجری، در شبهقارّه نوشته شده است. با اینکه موضوع اصلی این اثر بلاغت است، جامع سفینه، اشعار فراوانی را از شاعران کمنام و مشهور، در آن گرد آورده است که میتوان از آن در جهت پیشبرد مطالعات ادبی بهره برد؛ ازجمله مهمترین کاربردهای این سفینه، یکی این است که میتوان از آن برای بازیابی و بازتصحیح اشعار برخی شاعران استفاده کرد. در این پژوهش، با تکیه بر مجموعهی لطایف، 42 بیت نویافته از شاعرانی که دیوان آنها به چاپ رسیده، ارائه شده است؛ این شاعران عبارتند از: امیرمعزّی، نظامی گنجوی، ظهیر فاریابی، شمس طبسی، ناصر بجه شیرازی، نزاری قهستانی، حسن کاشی، ابنیمین، عبید زاکانی و جهان‌ملک خاتون. همچنین در این مقاله، با تکیه بر مجموعهی لطایف، برخی ضبطهای ناصحیح موجود در دیوان چند شاعر تصحیح شده است، تا بر اهمّیّت این سفینه از این جهت نیز تأکید شده باشد. واژههای کلیدی:

بررسی پیکرمندی در غزل‌های سعدی با تکیه بر نظریة هالیدی و حسن

راضیه فانی اسکی؛ علی صفایی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 171-187

https://doi.org/10.22099/jba.2019.31909.3256

چکیده

در دهههای اخیر آرای گوناگونی در زمینهی نشاندادن انسجام و دستیابی به عمق معنایی اثر ارائه شده است که در همهی آنها تحلیل متن، در مرکز بازخوانیهاست؛ ازجمله نظریهی هالیدی و حسن (1976م) ... بیشتر

نقد و تحلیل روایت حکایت « زن صالحه که شوهرش به سفر رفته بود » در الهی‌نامه عطار بر اساس نظریه گرماس

محمد قدمیاری؛ سید محمود سید صادقی؛ سید جعفر حمیدی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 188-213

https://doi.org/10.22099/jba.2019.31812.3248

چکیده

آلزیرداس ژولینگریماس (algirdas julien greimas) یکی از نظریهپردازان حوزه‌ی روایت است که پس از پراپ در زمینه‌ی ساختارگرایی الگویی ارائه می‌کند که به الگوی کنشی معروف است. این الگو دربردارندهی مؤلفه‌هایی ... بیشتر آلزیرداس ژولینگریماس (algirdas julien greimas) یکی از نظریهپردازان حوزه‌ی روایت است که پس از پراپ در زمینه‌ی ساختارگرایی الگویی ارائه می‌کند که به الگوی کنشی معروف است. این الگو دربردارندهی مؤلفه‌هایی است که نشان می‌دهد ساختار بنیادی روایت و زبان یکی است. در این مدل، کنشگران در قالب سه جفت متضاد، پیرنگ ایجاد می‌کنند. مؤلفهی دیگر این نظریه، مربع معنایی است که مبتنیبر تقابل و ویژگی‌های متضاد است. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل ریخت‌شناسانه‌ی یکی از حکایت‌های الهی‌نامهی عطار براساس نظریهی گریماس می‌پردازد. نکتهی مهم این بررسی آن است که طرح کلی داستان و نحوه‌ی روایت‌گری و شخصیت‌پردازی قهرمانان داستان، تابع یک نظم و چهارچوب کلی است. این حکایت با معیارهای الگوی گریماس منطبق است. همچنین با کمک مربع معناشناسی می‌توان ساختار کلی حکایت را به اجزای مشخصی که با هم در تقابل و تضاد هستند تجزیه کرد و به شناخت دقیق‌تری از روایت رسید. کنشگران، برادر شوهر، مرد جوان، بازرگان و اهالی کشتی، حرکتی را از شهوت و امیال شیطانی به «نه- شیطانی» انجام می‌دهند و درنتیجه از جایگاه «نه- شهوت» به طرف پاکدامنی حرکت می‌کنند. واژه‌های کلیدی: آلزیرداس ژولینگریماس (algirdas julien greimas) یکی از نظریهپردازان حوزه‌ی روایت است که پس از پراپ در زمینه‌ی ساختارگرایی الگویی ارائه می‌کند که به الگوی کنشی معروف است. این الگو دربردارندهی مؤلفه‌هایی است که نشان می‌دهد ساختار بنیادی روایت و زبان یکی است. در این مدل، کنشگران در قالب سه جفت متضاد، پیرنگ ایجاد می‌کنند. مؤلفهی دیگر این نظریه، مربع معنایی است که مبتنیبر تقابل و ویژگی‌های متضاد است. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل ریخت‌شناسانه‌ی یکی از حکایت‌های الهی‌نامهی عطار براساس نظریهی گریماس می‌پردازد. نکتهی مهم این بررسی آن است که طرح کلی داستان و نحوه‌ی روایت‌گری و شخصیت‌پردازی قهرمانان داستان، تابع یک نظم و چهارچوب کلی است. این حکایت با معیارهای الگوی گریماس منطبق است. همچنین با کمک مربع معناشناسی می‌توان ساختار کلی حکایت را به اجزای مشخصی که با هم در تقابل و تضاد هستند تجزیه کرد و به شناخت دقیق‌تری از روایت رسید. کنشگران، برادر شوهر، مرد جوان، بازرگان و اهالی کشتی، حرکتی را از شهوت و امیال شیطانی به «نه- شیطانی» انجام می‌دهند و درنتیجه از جایگاه «نه- شهوت» به طرف پاکدامنی حرکت می‌کنند. واژه‌های کلیدی:

سیر توجه به موضوع‏ها و مناسبت‏های شاد و غم‏انگیز، در سرودن قصاید فارسی تا آغاز قرن هفتم (بیست قصیده‏سرای شاخص)

محمد مرادی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 214-242

https://doi.org/10.22099/jba.2019.32837.3323

چکیده

قصیده یکی از قالب‏های اصلی شعر فارسی است که در سده‏های چهارم تا آغاز قرن هفتم، در انعکاس مفاهیم فرهنگی و اجتماعی جامعه‏ی ایرانی نمودی موثر داشته است. در این مقاله با روش تحلیل محتوا، پس از مطالعه‏ی ... بیشتر قصیده یکی از قالب‏های اصلی شعر فارسی است که در سده‏های چهارم تا آغاز قرن هفتم، در انعکاس مفاهیم فرهنگی و اجتماعی جامعه‏ی ایرانی نمودی موثر داشته است. در این مقاله با روش تحلیل محتوا، پس از مطالعه‏ی بیش از 3200 قصیده از بیست شاعر، اشعاری که در مناسبت‏ها یا رویدادهای شاد و غمگنانه سروده شده‏اند، استخراج و سیر توجه شاعران به این مناسبت‏ها در دوره‏های مختلف و در پیوند با دربارها تحلیل شده است. نتایج نشان می‏دهد، در شعر سده‏‏های چهارم و پنجم، توجه به وصف بهار، توصیف بزم‏ها و بیش از همه، اصرار بر انعکاس جشن‏های مهرگان و سده، فضایی شاد به اغلب دیوان‏ها بخشیده؛ اما در سده‏های بعد، از توجه به جشن‏های ایرانی کاسته شده و اغلب شاعران مناطق مرکزی ایران بر وصف اعیاد عربی چون: عید فطر و عید قربان، در اشعار خود اصرار ورزیده‏اند. همچنین در فاصله‏ی این چند سده، شادی ادب دربار که برآمده از توجه به فتح‏ها، تبریک مناصب و اعیاد و جشن‏ها و دیگر رویدادهای شادی‏آور مربوط به ممدوح است، جای خود را به اندوه‏ شخصی یا اجتماعی شاعران داده که اغلب یادآور مرگ عزیزان، فقر، جنگ‏ها و اختلافات، شکایت‏ها، حبس‏ها و قحطی‏های زمان آنان است. همچنین از این زاویه، شاعران متصل به دربارهای غزنویان و سلجوقیانِ اول، شادمان‏تر از شاعران دیگر دربارها یا شاعران مذهبی بوده‏اند. واژههای کلیدی:

تلاش برای ترسیم الگوی ارتباط روایی در مثنوی‌های بیدل

محمّدسعید میرزائی؛ مریم صالحی نیا

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 243-263

https://doi.org/10.22099/jba.2019.32330.3286

چکیده

بیدل در مثنویهایش بهصورت جدی به موضوع انسان به عنوان رمزگان محوری خود پرداخته است. انسان، ابعاد و امکانات وجودی او، مهمترین دغدغهی بیدل است. از منظر بیدل، تمامی مظاهر هستی، زاییده‌ی «ادراک» ... بیشتر

نقش تشبیه در خوشه خوشه کردن حکایتهای تمثیلی دفتر سوم مثنوی معنوی

عبداله واثق عباسی؛ محمد چهارمحالی؛ حسین صادقی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 264-289

https://doi.org/10.22099/jba.2019.32467.3298

چکیده

«تشبیه» در پدیدآمدن حکایت‌ها در دفتر سوم مثنوی معنوی نقش بسزایی دارد و باعث پدیدآمدن نوع خاصی از حکایت‌های تمثیلی گردیده‌ است که در این مقاله از آنها با عنوان «حکایت‌های تمثیلی خوشه‌ای ... بیشتر «تشبیه» در پدیدآمدن حکایت‌ها در دفتر سوم مثنوی معنوی نقش بسزایی دارد و باعث پدیدآمدن نوع خاصی از حکایت‌های تمثیلی گردیده‌ است که در این مقاله از آنها با عنوان «حکایت‌های تمثیلی خوشه‌ای و بی‌خوشه» یاد شده است. این حکایت‌ها بهعنوان مشبه‌به یک تشبیه مرکب یا گسترده هستند که نقطه‌ی شروعش در بیتی یا ابیاتی نهاده شده است. در نوع تمثیلی خوشه‌ای، هر حکایت چند هسته‌ی روایی و حکایت وابسته به عنوان خوشه دارد؛ درحالیکه در نوع بی‌خوشه، تنها یک یا چند هسته‌ی روایی وجود دارد و حکایتی بهعنوان خوشه وجود ندارد. در این زمینه، تمثیل و روایت و حکایت و خوشه و بی‌خوشه بودن آن، از مسایلی است که با تشبیه پیوند ناگسستنی دارد. مقاله‌ی حاضر به پرسش‌هایی پاسخ می‌دهد که در دو حیطه‌ی بلاغی و داستانی مطرحند؛ سوال‌هایی از قبیلِ «چگونه تشبیه با ساختار روایی حکایت در ارتباط است و بر آن تاثیر می گذارد؟» و «تشبیه در ساختار حکایت‌های دفتر سوم مثنوی چه تقسیمبندی پدید آورده‌است؟» نویسندگان از این منظر، حکایت‌های دفتر سوم مثنوی معنوی را تحلیل می‌کنند و به بررسی و تحلیل انواع حکایت‌های تمثیلی کوتاه و بلند خوشه‌ای و بی‌خوشه می‌پردازند و در تمام آنها بر وجود تشبیه بهعنوان عنصر اصلی و سازنده در محور عمودی حکایت‌ها تأکید دارند. واژههای کلیدی: «تشبیه» در پدیدآمدن حکایت‌ها در دفتر سوم مثنوی معنوی نقش بسزایی دارد و باعث پدیدآمدن نوع خاصی از حکایت‌های تمثیلی گردیده‌ است که در این مقاله از آنها با عنوان «حکایت‌های تمثیلی خوشه‌ای و بی‌خوشه» یاد شده است. این حکایت‌ها بهعنوان مشبه‌به یک تشبیه مرکب یا گسترده هستند که نقطه‌ی شروعش در بیتی یا ابیاتی نهاده شده است. در نوع تمثیلی خوشه‌ای، هر حکایت چند هسته‌ی روایی و حکایت وابسته به عنوان خوشه دارد؛ درحالیکه در نوع بی‌خوشه، تنها یک یا چند هسته‌ی روایی وجود دارد و حکایتی بهعنوان خوشه وجود ندارد. در این زمینه، تمثیل و روایت و حکایت و خوشه و بی‌خوشه بودن آن، از مسایلی است که با تشبیه پیوند ناگسستنی دارد. مقاله‌ی حاضر به پرسش‌هایی پاسخ می‌دهد که در دو حیطه‌ی بلاغی و داستانی مطرحند؛ سوال‌هایی از قبیلِ «چگونه تشبیه با ساختار روایی حکایت در ارتباط است و بر آن تاثیر می گذارد؟» و «تشبیه در ساختار حکایت‌های دفتر سوم مثنوی چه تقسیمبندی پدید آورده‌است؟» نویسندگان از این منظر، حکایت‌های دفتر سوم مثنوی معنوی را تحلیل می‌کنند و به بررسی و تحلیل انواع حکایت‌های تمثیلی کوتاه و بلند خوشه‌ای و بی‌خوشه می‌پردازند و در تمام آنها بر وجود تشبیه بهعنوان عنصر اصلی و سازنده در محور عمودی حکایت‌ها تأکید دارند. واژههای کلیدی:

مقاله‌ی کوتاه: آسیب‌شناسی عنوان‌های مقاله‌های مجله شعرپژوهی از شماره اول تا شماره 40

مسعود باوان پوری

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، صفحه 290-297

https://doi.org/10.22099/jba.2019.33858.3418

چکیده

بدون شک مقاله‌های چاپ‌شده در نشریه‌های علمی، خالی از عیب و اشکال نیست و نقد آنها، که به «نقدِ نقد» موسوم شده، زمینهی‌ یادگیری سایر نویسندگان را فراهم آورده و نیز سبب برطرفشدن ایراد و اشکال ... بیشتر

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 44، شهریور 1399

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده