شعر پژوهی(بوستان ادب) - فهرست مقالات

آشنایی‌زدایی از مهم‌ترین فنون گریز از ابتذال، در هر دو حوزه‌ی ساختار و محتوای هنرِ شعر است که ابزارِ خیال شاعران برای دریافتی متمایز و مهیّج از زبان و انتقال آن به مخاطب واقع ‌شده ‌است. این مبحث مهم ... بیشتر آشنایی‌زدایی از مهم‌ترین فنون گریز از ابتذال، در هر دو حوزه‌ی ساختار و محتوای هنرِ شعر است که ابزارِ خیال شاعران برای دریافتی متمایز و مهیّج از زبان و انتقال آن به مخاطب واقع ‌شده ‌است. این مبحث مهم نقد ادبی، نخستین‌بار به‌وسیله‌ی فرمالیست‌های روسی مطرح شد. به‌عقیده‌ی آنان تکرار واژگان و ترکیبات کهن، زیبایی متن و به‌تبعِ آن رغبت مخاطب را تهدید کرده و لزوم بیگانه‌سازی را نمایان می‌سازد. جلوه‌های این هنر شاعری را بیش‌و‌کم در تمام ادوار شعر فارسی می‌توان دید؛ اما در عصر رواج سبک هندی، به دلایلی همچون گذرِ شعر، به‌ویژه قالب غزل، از ادوار پرشکوه و به‌تبع آن تکرار و ابتذال عناصر آن و تغییر پایگاه و مخاطبِ هنرِ شعر، این تجلّی نمایان‌تر است. عناصر دیوانی نیز به دلایلی همچون تعلقشان به دربار، به‌عنوانِ عظیم‌ترین مهد پرورش شعر و سنخیّت با ادبیات فاخر و کهن ، به‌قدری استفاده شده‌اند که در زمان ظهور سبک هندی، غبار تکرار و کهنگی دامانشان را گرفته ‌است؛ بنابراین، شاعر سبک هندی با انواع فنونِ آشنایی‌زدایی همچون توجه خیالی به حواشی عناصر، مخالف‌خوانی، مضمون‌تراشی، کاربرد تناقض‌آمیز و کاریکاتوری عناصر و همچنین بهره‌جستن از آن‌ها در بیگانه‌سازی کنایات مبتذل، درصدد نوسازی و نمایاندن دگرگونه‌ی آن‌ها در شعر خود برآمده ‌است. در این مقاله، ذیلِ شش عنوان، به تحلیل کاربرد این شگردها در غزل سبک هندی پرداخته‌ایم.

تناسب آوا و مضمون در غزلیّات هم‏زمینة حافظ و عماد فقیه

طاهره ایشانی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 31-60

https://doi.org/10.22099/jba.2019.22113.3292

چکیده

درباره‌ی شعر حافظ همواره این مسئله مطرح بوده که علّت محبوبیّت بیشتر شعر او در مقایسه با شعر شاعران هم‏روزگار او پس از آن چیست. عماد فقیه از جمله شاعران هم‏عصر حافظ است که شعرش توجّه حافظ را به خود جلب ... بیشتر درباره‌ی شعر حافظ همواره این مسئله مطرح بوده که علّت محبوبیّت بیشتر شعر او در مقایسه با شعر شاعران هم‏روزگار او پس از آن چیست. عماد فقیه از جمله شاعران هم‏عصر حافظ است که شعرش توجّه حافظ را به خود جلب کرده و حتّی حافظ در استقبال از برخی اشعار وی، غزل‏هایی سروده است؛ امّا شعر عماد فقیه به زیبایی و دلپذیری شعر حافظ نیست. بنابر فرضیه‌ی این پژوهش، یکی از تفاوت‏های غزل حافظ با غزل عماد در جنبه‏های موسیقایی شعر نهفته است. موسیقی از جمله عواملی است که در همان خوانش اوّلیّه‌ی شعر حافظ، هر خواننده‏ای را حتّی بدون درک و دریافت آرایه‏های ادبی و معانی و مفاهیم تخصّصی و فنّی نهفته در آن، مجذوب خود می‏کند. این تفاوت زمانی آشکارتر می‏شود که حافظ اشعاری هم‏زمینه با اشعار عماد فقیه سروده است؛ بنابراین لازم است، موسیقی این‌گونه اشعار سنجیده شود تا بتوانیم فرضیّه‌ی خود را اثبات یا رد کنیم. یکی از جنبه‏های موسیقایی شعر، کاربست واج‏های متناسب با فحوای شعر است. واج و نقش القاگری آن در نظریّه‌ی موسیقی گرامون مطرح شده است. در این پژوهش برآنیم با بهره‏گیری از این نظریّه، به این پرسش پاسخ دهیم که شعر حافظ چه ویژگی‏ها و شاخص‏هایی از نظر آوایی دارد که سبب برتری شعر او بر شعر ‏عماد فقیه گردیده است. به‌همین‌منظور به تحلیل سنجشی ده غزل هم‏زمینه‌ی این دو شاعر به روش توصیفی‌تحلیلی و آماری پرداخته‏ایم. نتیجه‌ی این پژوهش گویای تأیید فرضیّه‌ی تحقیق است که به‌طورِ مفصّل به آن پرداخته شده است.

ملاحظاتی درباره‌ی ضبط و شرح برخی از بیت‌های شاهنامه

قدرت اله رسم؛ محمود رضایی دشت ارژنه

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 61-86

https://doi.org/10.22099/jba.2019.33693.3402

چکیده

شاهنامه‌ی فردوسی، آمیزه‌ای رازناک است که هرچه بیشتر در آن تأمّل کنیم و ژرف‌نگرانه‌تر بنگریم، بیشتر متوجّه ظرایف زبانی و معانی تودرتوی آن می‌شویم. این اثر سترگ، متن آسان‌نمای دیریابی است که با وجود ... بیشتر

تجزیه و تحلیل گفتمانی و متنی رباعیات مولوی

احمد سنچولی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 87-112

https://doi.org/10.22099/jba.2019.30958.3165

چکیده

در تجزیه و تحلیل گفتمانی رباعیات مولوی که برپایه‌ی ساخت گفتمانی و متنی پیشنهادی لطف‌الله یارمحمدی در خصوص رباعیات خیام صورت گرفته، نخست رباعیات مولوی به دو دسته‌ی متمکن و مغلوب تقسیم گردیده و سپس سازه‌های ... بیشتر در تجزیه و تحلیل گفتمانی رباعیات مولوی که برپایه‌ی ساخت گفتمانی و متنی پیشنهادی لطف‌الله یارمحمدی در خصوص رباعیات خیام صورت گرفته، نخست رباعیات مولوی به دو دسته‌ی متمکن و مغلوب تقسیم گردیده و سپس سازه‌های به‌کاررفته در آن‌ها بررسی و واکاوی شده است. بیشتر رباعیات مولوی به شیوه‌ی مغلوب است که غالباً در لحظه‌های وجد و حال و کشف و شهود بر زبان وی جاری شده است. در رباعیات مغلوب غالباً سخن از «او» در مقام حق، معشوق یا شمس تبریزی است و نوعی راز و نیاز عاشقانه و عارفانه در آن‌ها به‌چشم‌می‌خورد. درحالی‌که در رباعیات متمکن سخن از مسائل کلی و فلسفی در خصوص خدا، انسان و عالم هستی است. هرچند براساس سازه‌های تشکیل‌دهنده، هم رباعیات مغلوب و هم رباعیات متمکن مولوی سازه‌های یکسانی از قبیل توصیف، توصیه، تعلیل، تمنا، دعا و آرزو دارد، اما چارچوب فکری و محتوایی آن‌ها در این دو دسته از رباعیات متفاوت است. در هر دو نوع رباعی، سازه‌ی توصیف مهم‌ترین و محوری‌ترین سازه به‌حساب‌می‌آید و ازآن‌جا که در این سازه، شاعر خود در جایگاه فرستنده‌ی پیام قرار دارد و غالباً به بیان احوال خود، چه در لحظات آگاهی و چه در لحظات کشف و شهود پرداخته، جهت‌گیری پیام به سوی گوینده و کلام او از نوع عاطفی و غنایی است.

بررسی مصادیق رفاه و تأمین اجتماعی در شاهنامه ی فردوسی

عبداله شهریار؛ رامین صادقی نژاد؛ مریم محمدزاده

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 113-134

https://doi.org/10.22099/jba.2019.32452.3296

چکیده

رفاه و تأمین اجتماعی، یکی از شاخص‌های پیشرفت در جوامع مترقّی است. بررسی اسناد تاریخی و مشاهدات اجتماعی مورّخان از ایران دوره‌ی ساسانی، بیانگر آن است که پادشاهان ساسانی در دوران فرمانروایی خود، کم‌وبیش ... بیشتر

ضرورت تصحیح دیوان فلکی شروانی

مجتبی عبدالهی؛ محمد پارسانسب؛ محمود عابدی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 135-158

https://doi.org/10.22099/jba.2019.34079.3437

چکیده

یکی از فعالیت‌های ارزشمند ادبی در دوران معاصر، تصحیح متون به‌جامانده از پیشینیان است. دیوان فلکی‌شروانی، شاعر قرن ششم (م551) از جمله متونی است که به دلیل در دسترس‌نبودن نسخه‌های خطی قابل‌اعتماد و نزدیک ... بیشتر

پژوهشی در قدمت و اصالت جنگنامه‌های محمد حنفیه

رحیم فرج الهی؛ غلامحسین شریفی ولدانی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 159-186

https://doi.org/10.22099/jba.2019.33137.3346

چکیده

محمدبن علی‌بن ابی‌‎‌طالب، مشهور به محمدبن الحنفیه، به‌طور ناخواسته تبدیل به شخصیت محوری شماری از فرقه‌های غالیانه و افراطی از تشیع اعتدالی شده است. نخستین این‌ فرقه‌ها، فرقه‌ی کیسانیه است. فرقه‌های ... بیشتر

نگاهی به چگونگی انواع من و ما در دیوان حافظ

رویین تن فرهمند

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 187-216

https://doi.org/10.22099/jba.2019.33593.3390

چکیده

حافظ، توانی شگرف در گزینش بهترین واژه‌ها، برای انتقال معانی دارد. بسامد معنادار انواع «من» و «ما» در شعر حافظ، بیانگر آن است که شاعر از این شیوه‌های خاص زبانی برای بیان گزاره‌های شخصی، اجتماعی، ... بیشتر حافظ، توانی شگرف در گزینش بهترین واژه‌ها، برای انتقال معانی دارد. بسامد معنادار انواع «من» و «ما» در شعر حافظ، بیانگر آن است که شاعر از این شیوه‌های خاص زبانی برای بیان گزاره‌های شخصی، اجتماعی، عرفانی، ملامتی، عاشقانه و دغدغه‌های جهان‌شمول بشری، بهره‌ می‌گیرد. حافظ، در پیوند با مضمون‌های اشاره‌شده، در حدود 200 بیت انواع «من» و «ما» را در همه سروده‌هایش بسیار هنرمندانه بازتاب داده است. عنصر عشق، به‌گونه‌ای پیدا و پنهان با «من» و «ما»پردازی‌های حافظ، پیوسته ‌است. در «ما» و «منِ» عشق‌باز و ملامتی حافظ، سرنوشت جاودانه‌ی بشر با همه‌ی فراز و نشیبش، جلوه می‌کند. بن‌مایه‌ی برجسته در «من» و «ما»های بشری حافظ عشق، ملامت و تقدیر است؛ راه‌پویی‌ای ناگزیر و گریزناپذیر. «ما» نیز در منطق و شیوه‌ی شاعری حافظ کاربردی چندگانه دارد و مضمون‌های آمده در انواع «من» را با بسامد کمتری، بازتاب می‌دهد. با توجه به رسالت شعر حافظ، بازتاب انواع «ما» و «من» توصیفی و اسنادی، مدخل‌هایی هستند که نگرش شاعر را به پسندها و ناپسندهای روزگار، غربت انسان و تناقض‌های وجودی‌اش، نشان می‌دهد. در «ما» و «من» غنایی حافظ، همه‌ی بالا و پست انسان، نمایان است. کاربرد صفات جمع جانشین اسم، تتابع اضافات، صفات پیاپی با واو عطف و صفات و اضافات پس از تخلّص شعری نشانه‌های دیگری هستند که به شناخت «ما» و «من» غنایی در اشعار حافظ کمک می‌کنند.

تحلیل عوامل ناشاعرانگی ها در شعر منثور شاملو

مختار فیاض؛ اسحاق طغیانی؛ غلامحسین شریفی ولدانی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 217-240

https://doi.org/10.22099/jba.2019.34868.3526

چکیده

احمد شاملو نماینده‌ی اصلی شعر منثور در ادبیات معاصر ایران است. درباره‌ی وجوه مختلف شعری او در این قالب، مقاله‌ها و نقدهای بسیاری نوشته‌ شده ‌است. بیشتر نگاه منتقدان معطوف بر بازنمایی شعر منثور از آینه‌ی ... بیشتر

بررسی برخی نکات و اشارات اساطیری، حماسی و فولکلوریک مربوط به اسب در خمسه نظامی گنجوی

سعید کریمی قره‌بابا

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 241-266

https://doi.org/10.22099/jba.2019.32958.3333

چکیده

اسب در زندگی مردمان کهن اهمیت بسیاری داشته است و همین امر باعث شده تا هاله‌ای از اشارات و ارجاعات فرهنگی پیرامون آن شکل گیرد. در بیشتر شاهکارهای ادبیِ قدیم، اسب نقش و جایگاه ویژه‌ای دارد. ما در جستارِ ... بیشتر

تجلّی شاعرانه‌ی رنگ و آهنگ در غزلیات بیدل دهلوی

محمد میر؛ سامره شاهگلی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 267-294

https://doi.org/10.22099/jba.2019.31447.3203

چکیده

از جمله تصاویر مهم بلاغی که در بررسی و شناخت سبک شخصی هر شاعر نقش مؤثری ایفا می‌کند، کاربرد رنگ‌ها، آهنگ‌ها و میزان استفاده‌ی شاعر از این نوع واژه‌ها است. اهمیّت این مسئله در شعر برخی از شاعران، به‌ویژه ... بیشتر

مقاله کوتاه: تصحیح و توضیح یک بیت از دیوان رودکی سمرقندی

زهرا نصیری شیراز؛ نصراله امامی؛ سجاد دهقان

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، صفحه 295-306

https://doi.org/10.22099/jba.2019.33075.3335

چکیده

رودکی سمرقندی از جمله شاعران پیشگام و برجسته‌ی حوزه‌ی ادبی خراسان است. شعر رودکی به‌ دلیل سادگی و روانی همواره توجّه بسیاری از شاعران هم‌عصر و دوره‌های بعد را به خود جلب ... بیشتر

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 45، آذر 1399

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده