آشنایی زدایی از عناصر دیوانی در غزل شاعران سبک هندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تبریز

چکیده

آشنایی‌زدایی از مهم‌ترین فنون گریز از ابتذال، در هر دو حوزه‌ی ساختار و محتوای هنرِ شعر است که ابزارِ خیال شاعران برای دریافتی متمایز و مهیّج از زبان و انتقال آن به مخاطب واقع ‌شده ‌است. این مبحث مهم نقد ادبی، نخستین‌بار به‌وسیله‌ی فرمالیست‌های روسی مطرح شد. به‌عقیده‌ی آنان تکرار واژگان و ترکیبات کهن، زیبایی متن و به‌تبعِ آن رغبت مخاطب را تهدید کرده و لزوم بیگانه‌سازی را نمایان می‌سازد. جلوه‌های این هنر شاعری را بیش‌و‌کم در تمام ادوار شعر فارسی می‌توان دید؛ اما در عصر رواج سبک هندی، به دلایلی همچون گذرِ شعر، به‌ویژه قالب غزل، از ادوار پرشکوه و به‌تبع آن تکرار و ابتذال عناصر آن و تغییر پایگاه و مخاطبِ هنرِ شعر، این تجلّی نمایان‌تر است. عناصر دیوانی نیز به دلایلی همچون تعلقشان به دربار، به‌عنوانِ عظیم‌ترین مهد پرورش شعر و سنخیّت با ادبیات فاخر و کهن ، به‌قدری استفاده شده‌اند که در زمان ظهور سبک هندی، غبار تکرار و کهنگی دامانشان را گرفته ‌است؛ بنابراین، شاعر سبک هندی با انواع فنونِ آشنایی‌زدایی همچون توجه خیالی به حواشی عناصر، مخالف‌خوانی، مضمون‌تراشی، کاربرد تناقض‌آمیز و کاریکاتوری عناصر و همچنین بهره‌جستن از آن‌ها در بیگانه‌سازی کنایات مبتذل، درصدد نوسازی و نمایاندن دگرگونه‌ی آن‌ها در شعر خود برآمده ‌است. در این مقاله، ذیلِ شش عنوان، به تحلیل کاربرد این شگردها در غزل سبک هندی پرداخته‌ایم.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The defamiliarization of the court elements in the sonnets of Hindi style poets

نویسندگان [English]

  • mir jalil akrami 1
  • dadras mohammadi 2
1 Department of Languages and Literature, Tabriz University
2 tabriz university
چکیده [English]

Defamiliarization, is one of the important techniques to escape vulgarity in structure and content of art, which is the tool of the poets' imagination to receive a distinctive and exciting language and transmits it to the audience. This subject was first introduced by Russian formalists. According to them, repeating of ancient vocabulary affects the text charm and reduce the audience’s interest and highlights defamiliarization requirement. The effects of poetry art are sometimes seen in all Persian poems but in the era of Indian style it is significant because of sonnet passage from glorious era, the effect of repetition and vulgarity on its elements, changing the base and audience of poetry art. Divan’s elements due to belonging to the court and similarity with the classical literature have been used repeatedly by poets but when Indian style emerged it has been repetitive and outdated. Therefore, Indian style poet has tried to keep them fresh with a different techniques such as fantastic attention to the elements detail, create content and using of paradoxical elements as well as the use of them in the alienation of vulgar landmarks. Here, we analyzed the use of these techniques in the Hindi style Ghazal in six topics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • defamiliarization
  • alienation
  • Hindi style
  • court elements
  • sonnet

مراجع

احمدی، بابک. (1338). ساختار و تاویل متن. تهران: مرکز.
انوری، حسن. (1355). اصطلاحات دیوانی دوران غزنوی و سلجوقی. تهران: کتابخانه‌ی طهوری.
ایگلتون، تری. (1380). درآمدی بر نظریه‌ی ادبی، ترجمه‌ی عباس مخبر. تهران: مرکز.
پرهیزکاری، سعید. (1393). سنگ بر دوش، تحلیلی بر آشنایی‌زدایی در شعر احمد شاملو. تهران: کتاب کوله‌پشتی.
ترکمانی‌باراندوز و همکاران. (1391). «بررسی انواع آشنایی‌زدایی در کاریکلماتور».  پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، دوره‌ی 9، شماره‌ی 2، صص39-57.
جلیلی، فروغ. (1387). آیینه‌ای بی‌طرح (آشنایی‌زدایی در شعر شاعران امروز)، تبریز: آیدین.  
حافظ، شمس‌الدین‌محمد. (1390). دیوان حافظ. به تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: طلایی.
حزین لاهیجی، محمدعلی. (1350). دیوان حزین لاهیجی. به تصحیح بیژن ترقی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
حسینی، حسن. (1368). بیدل، سپهری و سبک هندی. تهران: سروش.
حکیم‌آذر، محمد. (1384). «انحراف از نرم در شعر صائب تبریزی».  فصلنامه‌ی تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، سال 1، شماره‌ی 2، صص44-65.
ــــــــــــــــ. (1395). «نگاهی به اسلوب معادله در شعر صائب». پژوهش‌های نقد ادبی و  سبک‌شناسی، دوره‌ی 7، شماره‌ی 24، صص87-106.
دهلوی، میرزا عبدالقادر بیدل. (1389). کلیات ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی. ج1، به تصحیح خال محمد خسته و خلیل‌الله خلیلی، تهران: طلایه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1366الف).  شاعر آینه‌ها. تهران: آگاه
ــــــــــــــــــــــــ. (1366ب).  صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــــــ. (1368). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــــــ. (1391). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1370). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: فردوس.
شمیس، شریک امین.(۱۳۵۷). فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول. تهران: فرهنگستان ادب و هنر.
صائب تبریزی، میرزا محمد علی. (۱۳۶۴). دیوان صائب تبریزی‌. به تصحیح محمد قهرمان، ج1، تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــ . (۱۳۶۵). دیوان صائب تبریزی‌. به تصحیح محمد قهرمان، ج2، تهران: علمی و فرهنگی.
 ـــــــــــــــــــــــ . (۱۳۶۶). دیوان صائب تبریزی‌. به تصحیح محمد قهرمان، ج3. تهران: علمی و فرهنگی.
 ـــــــــــــــــــــــ . (۱۳۶۷). دیوان صائب تبریزی‌. به تصحیح محمد قهرمان، ج4، تهران: علمی و فرهنگی.
 ــــــــــــــــــــــــ . (۱۴۶۹). دیوان صائب تبریزی‌. به تصحیح محمد قهرمان، ج5، تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــ . (۱۳۷۰). دیوان صائب تبریزی‌. به تصحیح محمد قهرمان، ج6، تهران: علمی و فرهنگی.
طغرای مشهدی، محمدعلی. (1384). ارغوان‌زار شفق. به انتخاب محمد قهرمان، تهران: امیرکبیر.
عرفی، سیدمحمد. (1308ه.ق). دیوان عرفی شیرازی. تهران: حاج ابراهیم.
غالب دهلوی، میرزا اسدالله‌خان. (1389). دیوان غالب دهلوی. به تصحیح سیدتقی عابدی، تهران: باز.
فتوحی‌رودمعجنی، محمد. (1385). نقد ادبی در سبک هندی. تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1388). شاهنامه. تهران: پیمان.
کادن، جی، ای. (1380). فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، ترجمه‌ی کاظم فیروزوند، تهران: شادگان.
کلیم‌همدانی، ابوطالب. (1336). دیوان کلیم کاشانی. به تصحیح پرتو بیضایی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
مرتاض، عبدالملک. (2005م). التحلیل السیمیائی للخطاب الشعری. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
مصطفوی‌نیا، سیدمحمدرضی و همکاران. (1393). آشنایی‌زدایی و فرایند پویایی زبان. قم: معاونت پژوهشی دانشگاه قم.
میرصادقی، میمنت. (1388). واژه‌نامه‌ی هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
نظیری نیشابوری، محمدحسین. (1389). دیوان نظیری نیشابوری. به تصحیح محمدرضا طاهری، تهران: نگاه.
نفیسی، آذر. (1368). «آشنایی‌زدایی در ادبیات». کیهان فرهنگی، دوره‌ی6، شماره‌ی2، صص34-37.
واحد‌پور مجید.(1396). بررسی و تحلیل کارکرد عناصر دیوانی در غزل فارسی. پایان‌نامه‌ دکتریدانشگاه تبریز.
واعظ قزوینی، ملامحمد رفیع. (1382). دیوان ملامحمد رفیع واعظ قزوینی. به تصحیح حسن سادات‌ناصری، تهران: موسسه‌ی مطبوعاتی علی‌اکبر علمی.
وحیدیان‌کامیار، تقی. (1376). «متناقض‌نما در ادبیات». نشریه‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، دوره‌ی28، شماره‌ی3و4، صص271-294.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار