نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه سلحشور ¹
• عطامحمد رادمنش ²
• یاسر حمزوی ³
• محبوبه خراسانی ⁴

¹ دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

² استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

³ استادیار، گروه مرمت و باستان سنجی، دانشکدۀ هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

⁴ دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

چکیده

رنگزاها مواد طبیعی یا مصنوعی رنگینی هستند که از دوره­ی غارنشینی تاکنون، انسان­ از آن­ها برای رنگ­آمیزی محیط و اشیای پیرامون خود بهره گرفته است. به­نظرمی‌رسد، تعدادی از رنگزاهایی که در ایران کهن استفاده می­شده­اند، در گذر زمان به فراموشی سپرده شده‌ یا تغییر نام داده­اند و اکنون بعضی از آن­ها در جوامع علمی با واژه­های دخیل از سایر زبان­ها، استفاده می­شوند و تا کنون نیز منبعی که در آن، تمام رنگزاهای ایرانی به­طورمستقل معرفی و بررسی شده باشد، دیده نشده است. ازآنجایی­که شناخت کامل رنگزاهای ایرانی و واژگان مربوط به آن­ها، ضرورتی علمی و عاجل است و با توجه به این­که شاعران از رنگزاها به­وفور در شعر خود بهره گرفته‌اند، از متون نظم فارسی کهن می­توان در حوزه­ی بازیابی بخش­هایی از علوم مربوط به رنگزاها اطلاعات مفیدی گردآوری نمود که از مهم­ترین اهداف این پژوهش است. در این مقاله با بررسی دیوان‌های شاعران از قرن چهارم تا هشتم هجری­قمری، به بازشناخت سه رنگزای طبیعی فراموش­شده یا تغییر نام­داده در ایران کهن پرداخته شده است؛ دستیابی به رنگزاهایی مانند سکاهن، بهرمان یا عصفر و عنبر حاصل این پژوهش است. نتیجه­ی این پژوهش از یک­سو می­تواند راهگشای تفسیر صحیح بیت­هایی باشد که رنگزاها و مضمون­هایشان ­در آن­­ها حضور دارند و از سوی دیگر، گوشه­ای از رنگزاهای فراموش­شده­ی کهن ایرانی براساس شعر فارسی را معرفی کند. اطلاعات فنی استخراج­شده از شعر فارسی در حوزه­ی رنگزاها نیز می­تواند مورد استفاده­ی پژوهشگران حوزه­های مختلف علوم مرتبط با آن، مانند پژوهش هنر، مرمت آثار تاریخی، باستان سنجی و صنایع قرارگیرد.
واژه­های کلیدی: ط
رنگزاها مواد طبیعی یا مصنوعی رنگینی هستند که از دوره­ی غارنشینی تاکنون، انسان­ از آن­ها برای رنگ­آمیزی محیط و اشیای پیرامون خود بهره گرفته است. به­نظرمی‌رسد، تعدادی از رنگزاهایی که در ایران کهن استفاده می­شده­اند، در گذر زمان به فراموشی سپرده شده‌ یا تغییر نام داده­اند و اکنون بعضی از آن­ها در جوامع علمی با واژه­های دخیل از سایر زبان­ها، استفاده می­شوند و تا کنون نیز منبعی که در آن، تمام رنگزاهای ایرانی به­طورمستقل معرفی و بررسی شده باشد، دیده نشده است. ازآنجایی­که شناخت کامل رنگزاهای ایرانی و واژگان مربوط به آن­ها، ضرورتی علمی و عاجل است و با توجه به این­که شاعران از رنگزاها به­وفور در شعر خود بهره گرفته‌اند، از متون نظم فارسی کهن می­توان در حوزه­ی بازیابی بخش­هایی از علوم مربوط به رنگزاها اطلاعات مفیدی گردآوری نمود که از مهم­ترین اهداف این پژوهش است. در این مقاله با بررسی دیوان‌های شاعران از قرن چهارم تا هشتم هجری­قمری، به بازشناخت سه رنگزای طبیعی فراموش­شده یا تغییر نام­داده در ایران کهن پرداخته شده است؛ دستیابی به رنگزاهایی مانند سکاهن، بهرمان یا عصفر و عنبر حاصل این پژوهش است. نتیجه­ی این پژوهش از یک­سو می­تواند راهگشای تفسیر صحیح بیت­هایی باشد که رنگزاها و مضمون­هایشان ­در آن­­ها حضور دارند و از سوی دیگر، گوشه­ای از رنگزاهای فراموش­شده­ی کهن ایرانی براساس شعر فارسی را معرفی کند. اطلاعات فنی استخراج­شده از شعر فارسی در حوزه­ی رنگزاها نیز می­تواند مورد استفاده­ی پژوهشگران حوزه­های مختلف علوم مرتبط با آن، مانند پژوهش هنر، مرمت آثار تاریخی، باستان سنجی و صنایع قرارگیرد.
واژه­های کلیدی:

کلیدواژه‌ها

• بهرمان
• رنگزاها
• سکاهن
• شعر فارسی
• عنبر

20.1001.1.20088183.1399.12.2.5.9

موضوعات

• متون نظم

عنوان مقاله [English]

Examining three samples of natural dyes- Sakahan, Anbar, Bahraman- used in ancient Iran, as found in ancient Historical Literary Documents and Persian poems (4th- 8th centuries AH)

نویسندگان [English]

• fatemeh salahshour ¹
• ata mohammad radmanesh ²
• yaser hamzavi ³
• mahbube khorasani ⁴

¹ Fatemeh salahshour Ph.D. Student, Department of Persian literature, Faculty of Humanities, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.

² Professor, Department of Persian literature, Faculty of Humanities, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran

³ Assistant professor, faculty of applied Art, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.

⁴ Associate Professor, Department of Persian literature , Faculty of Humanities, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.

چکیده [English]

 

Aim: The purpose of the present study is to identify samples of Iranian natural dyes which were used in ancient Persian but have been forgotten, renamed or imported and used with other names. The data worked on in this study comprised historical literary documents and Persian poetry.
Method and approach of research: This research has been carried out on information gained from library studies performed on the poems of poets from the fourth to the eighth century AH, dictionaries, old books on medicine and stones and jewelries. To this end, the researcher performed content analysis on the data obtained. 
Findings and results:  Persian poems are considered as important historical evidence, giving witness to the large number of natural dyes used in ancient Iran. Based on the findings of this study, it is found that many natural dyestuffs have been used in poetry. The dyestuffs pointed out in the poems studied include: Sakahan, amber, Safflower and Bahraman. These dyes were important dyes in ancient Iran and their dyeing properties remained over time.
ط
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Key Words: historical literary
• Persian literature
• sakahan
• bahraman
• amber