نه به اشتر بر سوارم (درباره ی وزن شعری در گلستان سعدی)

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

گروه ادبیات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

در یکی از حکایات گلستان سعدی، دو بیت وجود دارد که از نظر عروضی مبهم بوده و نظرات متعددی دربارۀ آن مطرح شده است.:
نه به اشتر بر سوارم نه چو اشتر زیر بارم
نه خداوند رعیت نه غلام شهریارم
غم موجود و پریشانی معدوم ندارم
نفسی می‌زنم آسوده و عمری می‌گذارم
(سعدی، 1392: 92)
مصاریع این دوبیت از نظر وزنی شبیه نیست. این امر سبب شده است تا دو بیت فوق از حیث وزن، وضعیت بسیار پیچیده‌ای به خود بگیرند و همواره مورد بحث و اختلاف نظر باشند. به نظر نگارنده، سعدی دو بیت فوق را بر اساس قواعد عروض عرب سروده است، و غفلت از همین نکته باعث بروز اختلاف نظر در بین محققان درمورد وزن دو بیت شده است. در این مقاله ابتدا ضبط-های مختلف و سپس آراءِ شارحان را دربارۀ این دو بیت معرفی و نقد کرده‌ایم، و سپس نظر خود را شرح داده‌ایم دال بر اینکه دو بیت فوق براساس عروض عرب سروده شده است، همچنین صورت پیشنهادی خود را که در آن چینش مصاریع مطابق با عروض عرب است، ارائه می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

On the Ambiguous Meter of a Line of poetry in Sa'di's Gulistan (I am not riding a camel, neither am I a camel )

نویسنده [English]

  • Arya Tabibzadeh
Persian literature department, Tehran university
چکیده [English]

 
 
Abstract
There is a line of poetry in one of the tales of Sa'di's Gulistan causing much discussion: “I am neither mounted on a camel, nor like a mule under a load. I am no lord of a vassal, neither the slave of any king. I have no concern about either the present or the past. I draw my breathe feely, and pass my life in comfort.”  (Gladwin, 1865: 183,184). In Persian classical prosody, the lines of each verse must have similar meters, but in this verse, there is no such similarity between the lines. In this paper, different emendations of this verse have been mentioned and various views on the meter of this verse have been discussed.  It is argued that the verse is composed according to the rules of Arabic prosody.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Arabic prosody
  • Persian prosody
  • Gulistan
  • Sa'di

مراجع

خاقانی، افضل­الدین بدیل­بن­علی.(1391). دیوان خاقانی شروانی. به­کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
خزائلی، محمد.(1344).  شرح گلستان. محمد خزائلی، تهران: احمد علمی.
خطیب­رهبر، خلیل. (1350). «توضیح چند مشکل و معنی و صورت صحیح گلستان».  مقالاتی درباره­ی زندگی و شعر سعدی (مشتمل بر 26 مقاله)، به کوشش منصور رستگار، شورای انتشارات دانشگاه پهلوی، صص 120- 158.
دهخدا، علی­اکبر.(1377).  لغت­نامه­ی دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
الزمخشری، ابوالقاسم محمودبن­عمر.(1989م).  القسطاس فی علم العروض. تحقیق فخرالدین قباوه، بیروت: مکتبه المعارف.
سعدی، مصلح­بن­عبدالله. (1310).  گلستان. به تصحیح و حواشی عبدالعظیم قریب گرکانی، تهران: کتابفروشی و چاپخانه­ی علمی.
____________. (1320). کلیات سعدی. از روی قدیم­ترین نسخه­های موجود در دنیا. به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: چاپخانه و کتابفروشی بروخیم.
____________. (1959م). گلستان سعدی. تصحیح متن علمی و انتقادی، ترجمه­ی روسی، مقدمه، تعلیقات و حواشی به قلم رستم موسی اوغلی علی­یف، مسکو: فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی.
___________. (1341).  گلستان. با تصحیح و مقابله­ی معتبرترین نسخه­های خطی و چاپی، به­کوشش سعید نفیسی، تهران: کتابفروشی فروغی.
___________. (1342).  گلستان با مقابله­ی متن گلستان فروغی و قریب و طبع روسیه به انضمام تعلیقات و حواشی و شرح لغات، به اهتمام محمدجواد مشکور، تهران: شرکت نسبی حاجمحمدحسین اقبال و شرکا.
____________.(1385). غزل­های سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
___________.(1390).  اشعار عربی سعدی. ترجمه­ی موسی اسوار، شیراز: مرکز سعدی‌شناسی با همکاری مؤسسه­ی فرهنگی پژوهشی دانشنامه­ی فارس.
____________.(1392). گلستان سعدی. تصحیح‌وتوضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
___________.(1393). گلستان سعدی. براساس تصحیح و طبع شادروان محمدعلی فروغی و مقابله با دو نسخه­ی معتبر دیگر، به­کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان.
___________.(1395الف). کلیات سعدی. تدقیق در متن و مقدمه از حسن انوری، تهران: قطره.
__________.(1395ب).  متن کامل کلیات سعدی.به­کوشش: مظاهر مصفا با همکاری اکرم سلطانی، تهران: روزنه.
سودی، احمد (محمد؟).(1249ق).  شرح سودی بر گلستان سعدی. اسلامبول: دارالطباعه.
سودی، احمد (محمد؟).(1349).  شرح سودی بر گلستان سعدی. ترجمه: حیدر خوش­طینت، زین­العابدین چاوشی، علی­اکبر کاظمی، تهران/تبریز: کتابفروشی تهران. 
شعمی، مصطفی.(1020 ق). شرح گلستان سعدی مصطفی شمعی برزینی (1000 ق.) (نسخه­ی خطی)، تاریخ کتابت: 1020 ق، شماره­ی بازیابی: 7947، شماره­ی مدرک کتابخانه­ی مجلس: IR5878، تهران: کتابخانه­ی مجلس شورای اسلامی.
العروضی، أبوالحسن احمدبن­محمد.(1996م).  الجامع فی العروض و القوافی؛ أوسع کتاب فی علم العروض و القافیه ینشر لأول مره على مخطوطه فریده، صنّفه أبوالحسن أحمد بن محمد العروضی (المتوفى سنه 342 هـ)، حققه و قدم له زهیر غازی زاهد و هلال ناجی، بیروت: دارالجیل.
العکبری، ابوالبقاء. (1926م) دیوان أبی الطیب المتنبی بشرح أبی البقاء العکبری المسمى بالتبیان فی شرح الدیوان،الجزء الأول، ضبطه و حققه ووضع فهارسه مصطفى السقا (المدرس بکلیه الآداب بالجامعه المصریه)، إبراهیم الإبیاری (المحرر بالقسم الأدبی بدار الکتب المصریه)، عبدالحفیظ شلبی (المحرر بالقسم الأدبی بالجامعه المصریه)، مصر: مکتبه المصطفى البابی الحلبی و أولاده بمصر.
قهرمانی مقبل، علی­اصغر.(1390).  عروض و قافیه­ی عربی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه­ی علوم انسانی و دانشگاه خلیج فارس بوشهر.
مرادی، ابوالفضل و یلماز، قدریه.(1391). «تأثیر سعدی شیرازی بر ادبیات تعلیمی ترکیه». فصلنامه میراث شهاب، سال 18، شماره­ی 2-3 (پیاپی 69)، صص135– 168.
منوچهری، احمد بن قوص.(1390).  ­دیوان منوچهری دامغانی. با حواشی و تعلیقات و تراجم احوال و مقدمه و فهارس و لغتنامه مقابله با بیست­و­چهار نسخه خطی و...، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
نجفی، ابوالحسن.(1394).  اختیارات شاعری و مقاله­های دیگر در عروض فارسی. تهران: نیلوفر.
_________. (1395). وزن شعر فارسی (درس­نامه). به همت امید طبیب­زاده، تهران: نیلوفر.
_________.(1397).  طبقه­بندی وزن­های شعر فارسی. به همت امید طبیب­زاده، تهران:  نیلوفر.
الهاشمی، السید أحمد.(2006م).  میزان الذهب فی صناعه شعر العرب، التحقیق: علاء­الدین عطیه، بیروت: مکتبه دار البیروتی.
یعقوب­بن سیدعلی.(907 ق). ترجمه و شرح گلستان. (نسخه­ی خطی)، کاتب: یعقوب­بن سیدعلی، تاریخ کتابت: 907 ق، شماره­ی بازیابی: 482، شماره­ی مدرک کتابخانه­ی مجلس: IR6652، تهران: کتابخانه­ی مجلس شورای اسلامی.
Gladwin, Francis. (1865) The Gulistan or rose garden, translated from the original by Francis Gladwin with an essay on Saadi’s life and genius by James Ross and a preface by R.W. Emerson, Boston: Ticknor and fields.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار