شعر پژوهی(بوستان ادب) - فهرست مقالات

تحلیل طرحواره‌های قدرتی در غزلیّات شمس و پیوندآن باالگوی جهان‌بینی مولانا

حسن توفیقی؛ علی تسنیمی؛ مهیار علوی مقدّم

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22099/jba.2019.30785.3155

چکیده

«طرحواره‌های تصویری» که در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی، بر نقش تجربه در شناخت تأکید می‌ورزند، طرح‌هایی از تجربه‌های جسمانی هستند که در ذهن شکل می‌گیرند و انسان را قادر می‌سازند مفاهیم پیچیده و ... بیشتر «طرحواره‌های تصویری» که در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی، بر نقش تجربه در شناخت تأکید می‌ورزند، طرح‌هایی از تجربه‌های جسمانی هستند که در ذهن شکل می‌گیرند و انسان را قادر می‌سازند مفاهیم پیچیده و انتزاعی را درک کند، دربارۀ آن‌ها بیندیشد و استدلال کند. پژوهش حاضر با بررسی طرحواره-های قدرتیِ «اجبار»، «مانع»، «نیروی متقابل»، «انحراف از جهت»، «رفعِ مانع»، «توانایی» و «جذب» در غزلیّات مولانا بر اساس نظر جانسون، در پی اثبات این فرضیّه است که طرحواره‌های قدرتی چگونه با الگوهای جهان‌بینی مولانا پیوند خورده‌اند. پژوهش نشان می‌دهد که بهره‌گیری از طرحواره‌های قدرتی در عرفان برای تبیین مفاهیم عرفانی اجتناب‌ناپذیر است و تفهیم عرفان در قالب نوعی حرکت با موانع خاص که کشش‌های متضادّی آدمی را به سوی خود می‌کشند، تنها در قالب طرحواره‌ها امکان‌پذیر است. همچنین طرحواره‌ها می‌توانند بر جنبه‌هایی از جهان‌بینی تأکید کنند، برای تبیین آن‌ها از طرح‌های جدیدی بهره گیرند و تفسیری از جهان‌بینی شاعر و جنبه‌های پراهمّیّت آن به دست دهند؛ جهان‌بینی عرفانی به همان میزان که برای تبیین خود به طرحواره‌ها نیازمند است، هدایت طرحواره‌ها را نیز در دست می‌گیرد و برای تبیین الگوهای خود دست به گزینش نوع خاصّی از آن‌ها می‌زند. در جهان‌بینی زمین‌گریز و آسمان‌گرای مولانا، وجود طرحواره‌هایِ «عمودی»، «کشش دو سویه»، «مانعِ محاصره ‌کننده»، «مانعِ گذرگاهِ باریک» و «مانعِ دید»، در کنارِ طرحواره‌های مورد نظر جانسون، همۀ موارد بالا را تأیید می‌کند.

تحلیل قاعده‌کاهی گونه‌ای جغرافیایی و جلوه‌های بومی زبان در غزل معاصر

عبدالله حسن زاده میرعلی؛ یدالله شکری؛ جواد جعفری نسب

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 25-46

https://doi.org/10.22099/jba.2019.30457.3116

چکیده

هدف مقالهی حاضر آن است که با نگاهی تحلیلی، چگونگی کاربرد قاعدهکاهی گونه‌ای جغرافیایی را بهعنوان یک «هنرسازه» و جلوهی بومی زبان در غزل معاصر نشان دهد. سوال مقاله این است که انگیزههای ... بیشتر

تحلیل نوستالژیِ وطن در میراثِ شعری بانوی تاجیک، گل‏رخسار صفی‏ اوا

ابراهیم خدایار

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 47-70

https://doi.org/10.22099/jba.2019.30530.3123

چکیده

گل‏رخسار صفی‏ اوا (تولد 1947م) یکی از برجسته ‏ترین نمایندگان ملی‏ گرایِ شعرِ معاصر تاجیک است. وی با قرار گرفتن در فضای ناسیونالیسم فرهنگی و پناه بردن به خاطرات قومی ـ ملی، حسِ نوستالژیک عمیقی در مخاطب ... بیشتر گل‏رخسار صفی‏ اوا (تولد 1947م) یکی از برجسته ‏ترین نمایندگان ملی‏ گرایِ شعرِ معاصر تاجیک است. وی با قرار گرفتن در فضای ناسیونالیسم فرهنگی و پناه بردن به خاطرات قومی ـ ملی، حسِ نوستالژیک عمیقی در مخاطب نسبت به گذشتۀ مشترک ایجاد می‏کند. مسئلۀ اصلی پژوهش این است که شاعر در مسیر تحول اندیشگانی خود از دوران شوراها تاکنون (2016م)، چه تعریفی از وطن در ذهن خود داشته و این مفهوم چگونه در دیوان وی منعکس شده است؟ تحلیل اشعار شاعر براساس میراث بنیادهای نظری مکتب رمانتیسم نشان داد که شاعر سه مفهوم متفاوت و در عین حال درهم‏ تنیده از وطن در دستگاه اندیشگانی خود دارد: جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی. شاعر در وطن جغرافیایی دلبستگی خود را به زادگاهش به ‏تصویر کشیده است. این تلقی از «وطنِ خرد»، جزئی جدانشدنی از جهان‏ وطنی سوسیالیستی در قاب اتحاد جماهیر شوروی بود که «وطنِ بزرگ» نامیده می‏شد. شاعر در وطن تاریخی که در دهۀ شصت و هفتاد سدۀ بیستم میلادی در ادبیات تاجیک رواج یافت، به تاریخ پیدایش قوم خود مراجعه کرد و مفهوم گسترده‏ای را که فرهنگ شورایی از آن گرفته بود، به وطن خود بازگرداند. شاعر در وطن فرهنگی که باید آن را ویژۀ دستگاه اندیشگانی این شاعر دانست و نگارنده در هیچ اثر دیگری نمود آن را نیافته است با تکیه‏بر شاهنامه به تلقی جدیدی از وطن دست می‏یازد. در این تلقی که ارتباط وثیقی با وطن تاریخی دارد، تمام فارسی‏زبانان در جایی به نام شاهنامه جا می‏گیرند و هم‏وطن می‏ شوند.

بحران هویت در شعر پست‌مدرنیستی ایران

بهزاد خواجات

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 71-94

https://doi.org/10.22099/jba.2019.30415.3111

چکیده

در این مقاله به مفهوم هویت و انواع آن در علم روانشناسی و علوم اجتماعی پرداخته و مفهوم بحران هویت از وجوه گوناگون بررسی شده است؛ پس از آن ازمکتب پستمدرنیسم، مشخصهها و ورود آن به شعر امروز ایران ... بیشتر

تحلیل گفتمان شعر حجم و شعر انقلاب اسلامی

علیرضا رعیت حسن آبادی

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 95-112

https://doi.org/10.22099/jba.2018.30268.3093

چکیده

جریان شعر حجم( حجم گرایی) و جریان شعر انقلاب اسلامی دو جریان معاصر هستند که در دو سوی مناسبات و رخدادهای شعری پنج دهه اخیر ایران قرار دارند. جریان شعر انقلاب داعیه دار و مروج شعر متعهد است و جریان شعر حجم ... بیشتر

بازتاب شیوه استیلایی زمامداران غزنوی و سلجوقی در اشعار درباری آن دوره(با نیم نگاهی به اندیشه ماکیاولی)

محمد جواد سام خانیانی؛ احمدنور وحیدی

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 113-138

https://doi.org/10.22099/jba.2018.27709.2863

چکیده

نظریه استیلایی قدرت در ایران پس از اسلام، در دوره‌هایی که مذهب تسنن رواج داشته و کارآمدی و مصلحت‌نگری را جزء اصلی اندیشه‌های سیاسی خویش قرار داده، نمود بیشتری داشته است. بدین ترتیب، در دوره‌ی استیلای ... بیشتر نظریه استیلایی قدرت در ایران پس از اسلام، در دوره‌هایی که مذهب تسنن رواج داشته و کارآمدی و مصلحت‌نگری را جزء اصلی اندیشه‌های سیاسی خویش قرار داده، نمود بیشتری داشته است. بدین ترتیب، در دوره‌ی استیلای ترکان غزنوی و سلجوقی که بر مذهب‌تسنن بوده‌اند، تئوری استیلایی بازتاب وسیعتری یافت. از دیگر سوی، آنچه مطمح‌نظر ماکیاولی، متفکر بزرگ سیاسی سده‌های پانزدهم و شانزدهم ایتالیا بوده است، این مهم بود که چگونه می‌توان روش‌های اجرایی و درست به-دست داد تا بدان دستاویز، ایتالیا و فلورانس را از هجوم ویرانی و تباهی نجات داد. بنابراین، ماکیاولی نیز به‌واقع‌گرایی و مصلحت‌اندیشی در نظریات خویش، به عنوان دو رکن اساسی در امور سیاسی توجه عمده نمود. در این نوشتار، پس‌از بررسی اندیشه‌های مبتنی بر قدرت سیاسی در اسلام، تفکرات سیاسی در ایران پس از اسلام و تأثیر آن بر فرهنگ و ادب فارسی سده-های چهارم تا هفتم‌هجری از نظر گذرانده می شود و سپس به اندیشه های ماکیاولی و وجوه شباهت و تفارق آن با نظریه استیلایی قدرت در اشعار درباری پرداخته خواهد شد. بالطبع، شعر درباری آن دوران، بهتر از هرچیز دیگری می‌توانسته محل بازتاب نظریه استیلایی باشد. برخی از وجوه این نظریه که در اشعار درباری نمود داشته است عبارتند از: قدرت بی‌ملاحظه و ارعاب، سیاست جنگ، استفاده ابزاری ازمذهب و...

جلوه های تضاد فکری و زبانی در قطعات ابن یمین فریومدی

اسماعیل صادقی؛ امین بنی طالبی

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 139-164

https://doi.org/10.22099/jba.2019.29378.3015

چکیده

یکی از شاعرانی که در زمینۀ قطعه‌سرایی و به‌ویژه قطعات اخلاقی و اندرزی در ادب فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد، ابن‌یمین فریومدی است. از ویژگی‌های برجستۀ این شاعرِ دهقان، تضاد در نگرش و نگارش است و با نگاهی ... بیشتر یکی از شاعرانی که در زمینۀ قطعه‌سرایی و به‌ویژه قطعات اخلاقی و اندرزی در ادب فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد، ابن‌یمین فریومدی است. از ویژگی‌های برجستۀ این شاعرِ دهقان، تضاد در نگرش و نگارش است و با نگاهی ژرف‌اندیشانه به قطعات او می‌توان در بسیاری از آنها به تعارض در جهان‌بینی شاعر پی برد که به صورت آشکارا از طریق صنعت تضاد در سراسر قطعاتش گسترش یافته است و از این صنعت فراخور موضوع و هدف برای زیبایی‌آفرینی و بیان مضامین مزبور استفاده می‌کند. در این نوشتار، پرسش اصلی این است که ابن‌یمین به چه میزان و به چه علت از تضاد در اندیشه و گفتار خود استفاده کرده است و چه ارتباطی میان تضاداندیشی و تضادگویی او وجود دارد؟ نتایج بررسی نشان می‌دهد که شاعر در این رویکرد، بسیار تحت تأثیر عدم ثبات شخصیتی و اعتقادی، به‌ویژه موقعیت زمانی و مکانی خود بوده است؛ زیرا از لحاظ زمانی، عصر شاعر دوران سراسر آشوب در تاریخ ایران محسوب می‌شده و از لحاظ مکانی، محل زندگی شاعر از ولایت‌های پرآشوب‌ بوده‌است؛ در نتیجۀ این آشفتگی‌های درونی و بیرونی، کلام شاعر نیز دچار درهم‌ریختگی و آشفتگی می‌گردد که به‌خصوص در گسترۀ جهان‌بینی او، از جمله برخورد با دنیا، جبرگرایی و تقدیرگرایی، سخنوری و شعردانی، می‌گساری، مدحیات، نکوهش و بدگویی بازتاب یافته است و سبب شده که صنعت تضاد، پربسامدترین شگرد ادبی شاعر به شمار آید. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است و نتایج با استفاده از تحلیل بیت‌ها، به شیوه کتابخانه‌ای و سندکاوی حاصل شده‌اند

سیر تحول مفهومی واژة "خود" در منطق‌الطیر بر اساس فرایند فردیت

لیلا غلامپور آهنگرکلایی؛ محمود طاووسی؛ شهین اوجاق علیزاده

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 165-184

https://doi.org/10.22099/jba.2019.29211.2991

چکیده

واژه‌ی "خود"یا "خویشتن" در دو حوزة دستور زبان فارسی و روانشناسی کاربرد فراوانی دارد. خود به همراه خویش و خویشتن در دستور زبان فارسی به عنوان ضمیر مشترک به کار می‌رود و در روانشناسی یونگ، خود مظهر "تمامیت" ... بیشتر واژه‌ی "خود"یا "خویشتن" در دو حوزة دستور زبان فارسی و روانشناسی کاربرد فراوانی دارد. خود به همراه خویش و خویشتن در دستور زبان فارسی به عنوان ضمیر مشترک به کار می‌رود و در روانشناسی یونگ، خود مظهر "تمامیت" است. از آنجا که واژه‌ی مذکور در نتیجه‌ی منطقالطیر عطار نقش فراوان دارد و همچنین قابل تاویل بر مبنای نظریات روان‌شناختی یونگ است، در این مقاله تلاش بر آن است تا با رویکردی توصیفی – تحلیلی سیر تحول مفهومی آن براساس "فرایند فردیت" بررسی و تحلیل گردد. مطابق نتایج، در منطق‌الطیر دو نوع خود (خود سایه‌ای و خود کهنالگویی) می‌توان دریافت نمود که ناظر به دو جنبه‌ی "جسم و روان" است. خود سایه‌ای (ضمیر مشترک) در پایان منطق‌الطیر همانند سی مرغ تحول یافته ‌است؛ زیرا احساس این همانی یا یکی شدن با الگوی اصلی (سیمرغ) را در انسان برمی‌انگیزاند و بدین وسیله واقعیت ( تمامیت) را تحقق‌پذیر میسازد. وحدتی که از نظر عطار و روانشناسی نوین نیمه تمام است نه کمال مطلق؛ زیرا کمال مطلق تنها در خداوند تحقق می‌یابد. هم از نظر یونگ و هم از نظر عطار هدف سیر فردانیت کمال نیست، بلکه کامل شدگی است."خود" حاصل وحدت سی مرغ (خودآگاه یا خود سایه‌ای) و سیمرغ (ناخودآگاه ) است. عطار این مفاهیم فلسفی – عرفانی را در قالب تصاویر نمادین در منطقالطیر بازآفرینی نموده است. این فرایند (فردیت) سبب میشود تا آشفتگیها و نابسامانیهای ناشی از جدایی دو ساختار روان و جسم از بین برود.

بازتاب چگونگی پیوند رنگ، رنگ‌واژه‌ها و صور خیال، در دیوان قاآنی‌شیرازی

رویین تن فرهمند

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 185-210

https://doi.org/10.22099/jba.2018.30696.3144

چکیده

عنصر رنگ که از نظر علمی، بازتاب نور بر پدیدههای طبیعی است، از قدیم مورد توجه بشر بوده است. کاربرد رنگ در جشنها، آیینها، سوگواریها، نهضتها، نشان سپاهیان و پرچم کشورها، آشکار و نمادین ... بیشتر عنصر رنگ که از نظر علمی، بازتاب نور بر پدیدههای طبیعی است، از قدیم مورد توجه بشر بوده است. کاربرد رنگ در جشنها، آیینها، سوگواریها، نهضتها، نشان سپاهیان و پرچم کشورها، آشکار و نمادین بوده است. عنصر رنگ، در انواع هنرهای تجسمی و در شعر و ادب فارسی نیز کاربرد و جایگاه ویژهای، داشته است. در شعر فارسی، شاعران آفاقگرا که پیوندی ژرف با طبیعت دارند، همواره کوشیدهاند با بهره‌گیری از انواع رنگها و بهکارگیری آن در شعر، تجربههای خویش را به خواننده، منتقل کنند. قاآنیشیرازی، از شاعران نامدار سبک بازگشت، با بسامد کاربرد 1190 بار عنصر رنگ، رنگواژهها و تداعیکنندهی رنگها، در قصاید، ترکیببندها، ترجیعبندها، مسمطها، قطعهها و غزل‌هایش، تابلوهایی رنگین ساخته و کوشیده تا همهی حواس خواننده را با مظاهر طبیعت و تابلوهایی که آفریده، مشغول دارد. از این نظر، دیوان قاآنی به تابلویی میماند که رنگارنگی آن چشمگیر است. در این پژوهش، بسامد رنگ و چگونگی کاربرد آن در دیوان قاآنی، بررسی و تحلیل شده و چگونگی تصویرآفرینی شاعر برمبنای عنصر رنگ، به صورت توصیفی-تحلیلی، آمده است. قاآنی، با استفاده از استعاره، تشبیه، کنایه و آفرینش تصاویری متراکم که بسامد فراوان رنگ و بو در آنها آشکار است، حواس مخاطب را با گوناگونی تصاویر شعرهایش، درگیر میکند. رنگهایآمیغی، تشبیه مرکّب و انبوهی تصاویر رنگی در توصیف مناظر بزم، رزم، معشوق و بهارستایی، از شیوههای پردازش و ترازش شعر قاآنی است. گلها، کانیها، نامهایجغرافیایی، داستانهای شاهنامه و اشارات دینی نیز در کارگاه خیال تصویرآفرین قاآنی، نقش برجستهای دارند.

ردیابی برخی بدعت کاری های ساختاری دررباعی معاصرفارس

غلامرضا کافی؛ مرضیه مرادی

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 211-230

https://doi.org/10.22099/jba.2018.12633.1843

چکیده

چکیده رباعی یکی از قالب‌های کوتاه ادبیات فارسی است که با وزنی مشخص و ساختاری ویژه، سروده می-شود و دست شاعر را برای دیگرگونه بودن در زمینه‌ی وزن و ساختار می‌بندد. گرچه در زمینه‌های گفته شده بستری مناسب ... بیشتر

نه به اشتر بر سوارم (درباره ی وزن شعری در گلستان سعدی)

آریا طبیب زاده

دوره 11، شماره 4 ، اسفند 1398، صفحه 231-242

https://doi.org/10.22099/jba.2019.34334.3462

چکیده

در یکی از حکایات گلستان سعدی، دو بیت وجود دارد که از نظر عروضی مبهم بوده و نظرات متعددی دربارۀ آن مطرح شده است.: نه به اشتر بر سوارم نه چو اشتر زیر بارم نه خداوند رعیت نه غلام شهریارم غم موجود و پریشانی معدوم ... بیشتر

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 42، اسفند 1398

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده