تحلیل انتقادی گفتمان شیعی در شعر فارسی از رودکی تا غضائری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه سمنان، ایران

چکیده

تحلیل انتقادی گفتمان شیعی در شعر فارسی از رودکی تا غضائری
 
حسن اکبری بیرق*
رضا نیکو**
 
چکیده
شعر فارسی دیرزمانی است که تجلی‌گاه گفتمان شیعی است. رخدادهای بزرگِ تاریخ تشیع چون غدیر، سقیفه و عاشورا هرکدام در مقام خود در اندیشه و به‌دنبال آن در شعر شاعران بازتاب یافته‌اند. حوادثی که بر سر جانشینی پیامبر اسلام روی داد، مسلمانان را با پدیده‌ی اختلاف درونی و انشعاب در امت اسلامی مواجه و آنان را با پرسش‌هایی پیرامون مسائل اساسی اولین تجمع سیاسی‌شان آشنا کرد. این مقاله با هدف بازنمایی تأثیر این گفتمان بر شعر فارسی از رودکی تا غضائری و با مطالعه‌ی منابعِ اصلی و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها انجام شده است. با بررسی اشعار پارسی‌گویانِ نامی از رودکی تا غضائری به‌ویژه بُندار رازی، فردوسی، کسایی و غضائری رازی براساس روش انتقادیِ نورمن فرکلاف، یعنی بررسی متن، عمل گفتمانی و عمل اجتماعی، روشن شد که گفتمانِ غالب در شعر این شاعران، حب اهل‌بیت و افضلیت علی است. رودکی، دقیقی، بندار، کسایی، فردوسی و غضائری با اشعار خود در مقام رخدادی ارتباطی نه‌تنها به بازتاب گوشه‌ای از عمل اجتماعی روزگار خود پرداخته‌اند که نظمِ گفتمانی شیعی را نیز در شعر فارسی پی‌ریزی کرده‌اند.   
واژه‌های کلیدی: تحلیل گفتمان انتقادی، شعر فارسی از رودکی تا غضائری، گفتمان، گفتمان شیعی.
 
* دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان h.akbaribairagh@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)
** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان rnsemnan72@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله: 16/9/99                تاریخ پذیرش مقاله: 25/1/1400
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical discourse analysis of Shiite in Persian poetry from Rudaki to Ghazāeri

نویسندگان [English]

  • hasan akbari beiragh 1
  • Reza Nikoo 2
1 semnan University
2 Ph. D student of Persian language and literature, Semnan University, Iran
چکیده [English]

 
Hasan Akbari Bairagh
Associate Professor of Persian Language and Literature and Faculty Member of           Semnan University, Iran (hakbari@semnan.ac.ir/Responsible author)
 Reza Nikoo
Ph.D student in Persian language and literature, Semnan University, Iran (rnsemnan72@yahoo.com)
 
Extended abstract
Introduction
Language is a social act, and many may consider it a decisive social act. Meaning is resultant of our social experience of language, not something that exists only in the word itself; Discourse is the language that accompanies texture.
Today, the concept of "discourse" has become one of the most widely used concepts                  in philosophical, social and political thought and is tied to potency, gender, racism, etc. Discourse is      an intertwined set of social action, discourse action and text. Discourse analysis means examining all the components that are part of the act of communication. The concept of discourse and critical analysis is now associated with name Fouoco (Foucault). In her view, discourses benefit from signs, but their function is beyond signs.
From the first centuries of its formation, Persian poetry has been a place to reflect the Shia discourse, and fateful and thought-provoking events such as Ghadir, Saqife, Ashura and etc          have been reflected in the poetry of poets. Kisai may be the first poet to have poems in praise of the Prophet (peace and blessings of Allaah be upon her) and the Imams (Peace be upon them). This research continues with the following questions: Did the Persian poets of this period play a role in spreading the Shia discourse? Does Fairclough method have the ability to represent Shia discourse in the poetry of the first period? And is the Shiite discourse in the poetry of this period based on the teachings of the Imamiyeh Shie?   
Materials & Methods
 
Among the books, dissertations and articles that provided a good platform for writing this article:
- Khorasani school and the discourse of Al-Bayt. In this book, based on Norman Fairclough's method of discourse analysis, it is shown that Khorasani style poets have promoted the discourse of Al-Bayt (Peace be upon them) in their poems. Although the method of analysis used in this book is the same as this article, but there are differences in the choice of poets, conclusions and etc.
- Shia poetry in Persian until the end of the seventh century AH. This dissertation, which in its place is one of the best in terms of the history of literature and reference, along with mentioning the sources, introduces poets who have stepped forward, especially in the field of Shia Imamiyeh poetry.
- Analytical study of the image of prophets and imams in the lyrical poetry of the Samani period. This article With reference to the history of literature, contains the first manifestations of Persian religious poetry in the Samani period and in this regard, it is almost consistent with this article.
The purpose of this article is to represent the impact of Shia discourse on Persian poetry from Rudaki to Ghazāerī and to study how poets (Rudaki, Daqiqi, Bondar, Kisai, Ferdowsi and Ghazāerī) deal with Shia views and ideas and apply them in Persian poetry. In this research, after collecting resources and taking notes, data analysis was performed based on descriptive-analytical method.
Results & Discussion
Fairclough approach among the critical discourse analysis approaches, it has the most modern theories and methods for research in the field of communication, culture and society.                   His discourse analysis method consists of three levels:

Description (text review): At this level, the text is described based on specific linguistic features in the discourse (word, Text grammar and constructions). The analyst here seeks out the empirical, relational, and expressive values of the text.

The selection and use of Index words in Shia culture Indicatives the empirical values of         the poets and reveals their value to the first Shia Imam and Ahl-e-Bayt. Apart from the fact that these formal features have empirical value, they also have relational value. Poets have communicated with their audience by using these words.

Interpretation (review of discourse practice): With the formal features of the text, it is not possible to directly understand how they affect society, because the relationship between the text and social structures is indirect. Interpretation, the result of the text and context knowledge is the interpreter. This level does not in itself express the relationship between power and ideology and cannot turn discourse action into a social struggle.

The poems of the poets of this period in connection with Shia culture rely more on guidance, encouragement and persuasion. Rudaki and Bondar love to Al Haidar and talking about Imamate and guardianship of Ali, sincere allusion daqiqi to Ahl al-Bayt, murder reading, friendship of    Ahl al-Bayt, quoting verses from Quran and Hadith, pointing to the superiority of Ali and his good morals, etc by Kisai, the citation of the hadith by Ferdowsi and friendship and the adherence of Ghazāerī to Panjtan show this issue. Each of these poets, in their position and from a high position, have tried to prove and strengthen the Shia ideology with a determined and decisive tone. The dominant discourse of these poets is the loving of Ahl al-Bayt (Peace be upon them) and the superiority of Ali (Peace be upon him).

Explanation (review of social action (: At this level, why the elements of discourse and society are related; the question of how production and interpretation processes affect society. The purpose of explanation is to describe discourse as part of the social process.

As it turned out, the main discourse in the poetry of the mentioned poets was the love of        Ahl al-Bayt (Peace be upon them) and the superiority of Ali (Peace be upon him). This issue is rooted  in the events that took place during the succession of the Prophet (peace and blessings of Allaah be upon her). The poets of this period, considering the social practice of their time in relation to Shia views        and the existing conflict, have more or less fought against other discourses and sought to create          a Shia discourse order in Persian poetry by reflecting the Shia discourse in their poetry, Highlight it.
Conclusion
By studying the poems of six famous Persian speakers of this period, especially Bondar, Ferdowsi, Kisai and Ghazāerī based on Fairclough critical method, it became clear that there is         a connection between the formal and semantic features of these poems and discourse of pre-existing and social action. The selection and use of Index words in Shia culture reflects the empirical values of the poets and their evaluation of the first Shia Imam and Ahl-e-Bayt. Apart from the fact that these formal features have empirical value, they have relational value. The poems of these poets in relation to Shia culture rely more on guidance, encouragement and persuasion. Each of these poets sought to prove and strengthen the Shia ideology. The dominant discourse in their poetry is the love of Ahl al-Bayt (Peace be upon them) and the superiority of Ali (Peace be upon them). With their poems as a communication event, these poets have not only reflected a corner of        the social practice of their time, but they have also established and highlighted the Shia discourse order in Persian poetry.
It became clear that Fairclough critical method has the ability to represent the Shia discourse  in the poetry of the first period, and the poets of this period played a significant role in creating and strengthening the Shiite discourse in Iran. In addition, it was observed that the Shia discourse in the poetry of this period was not absolutely based on the teachings of the Imamiyeh Shia.
Keywords
Discourse, Critical Discourse Analysis, Shia Discourse, Persian Poetry from Rudaki to Ghazāeri.
References

Aghagolzadeh, Ferdows & Maryam Ghiasian. (2007). "Dominant Approaches in Critical Discourse Analysis". Language and linguistics. 3(5). pp 39-54.
Ash'ari, Ali (1411). Articles of ‌al-Islamyyn, by the efforts of Muhammad Mohi al-Din AbdulHamid. 1(1). Syda - Beirut: Al-Muktab al-Asriyyah.
Ashouri, Dariush. (1989). "Theory of Westernization and the Crisis of Thought in Iran". Irannameh. 7(27). pp 454-460.
Basworth, Clifford Edmund. (1992). Islamic Dynasties. Translated by Fereydoun Badrah. Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Crohn, Patricia. (2010). History of political thought in Islam. Translated by Massoud Jafari. Tehran: Sokhan.
Dad, Sima. (2006). Dictionary of Literary Terms. There Efition. Tehran: Morvarid.
Daqiqi, Mohammad. (1994). Divan. Corrected by Mohammad Javad Shariat. Second Edition. Tehran: Asatir.
Dinawari, Abdullah (Ibn Qutaybah). (1983). Al-imamuh and al-sayaseh. Edited by Mohammad Mahmoud Al-Rafi'i. Egypt: Nile.
Fairclough, Norman. (2006). Discourse and Social change. Cambridge: Polity Press.
Fairclough, Norman. (2010). Critical Discourse Analysis. Translation by a group of translators. Second edition. Tehran: Office of Media Studies and Development.
Feirahi, Davood. (1999). Power, knowledge and legitimacy in Islam. Tehran: Ney.
Ferdowsi, Abolghasem (2013). Shahnameh. By the efforts of Saeed Hamidian. Nineteenth edition. Tehran: Qatre.
Hakim, Seyyed MohammadHossein (2008). "Qasideh Newly recited by Kasaei". Nameh farhangistan. 10(4). pp 56-66.
Halabi, Ali Asghar. (2009). History of political ideas in Iran and Islam. Second edition. Tehran: Asatir.
Helali, Salim. (1420). the book of Salim Ibn Qays Al-Helali. Research of MohammadBaqer Ansari Zanjani. Qom: Al-Hadi.
Jafarian, Rasoul & Ali Golriz. (2014). "Analysis of Shia discourse in the system of Ali-Nameh". Cultural History Studies (Research Journal of the Iranian History Association). 6(21). pp 71-95.
Jorgensen, Marianne & Louise Phillips. (2012). Discourse analysis. Translated by Hadi Jalili. Second edition. Tehran: Ney.
Kadivar, Jamileh. (2000). the evolution of Shiite political discourse in Iran. Second edition. Tehran: Tarhe No.
Kadivar, Mohsen (1997). Theories of government in Shia jurisprudence. Tehran: Ney.
Khaleqi Motlagh, Jalal. (2006). "A new look at Ferdowsi's biography". Nameh Iran Bastan. 6(1-2). pp 3-25.
Madelung, Wilferd. (1998). Islamic sects. Translated by Abolghasem Seri. Tehran: Asatir.
McDonnell, Diane. (2001). an Introduction to Discourse Theories. Translated by HosseinAli Tehran: Farhang Goftman.
Mills, Sara. (2009). Discourse. Translated by Fattah Mohammadi. Second edition. Zanjan: Hezareh Sevom.
Modaresi Tabatabai, Seyyed Hossein. (2010). Ideology in the process of evolution. Translated by Hashem Izadpanah. Eighth edition. Tehran: Kavir.
Modbberi, Mahmoud (1991). Poets without Divan. Tehran: Panos.
Mohit Tabatabai, Seyed Mohammad. (1977). "daqiqi religious belief". Gohar Murad. No: 53. pp 344-349.
Nafisi, Saeed (1962). Rudaki's living environment and circumstances and poems. Two edition. Tehran: Ibn Sina.
Nafisi, Saeid (1965). History of Nazm and prose in Iran. Vol (1). First edition. Tehran: Foroughi.
Nezami Aroozi, Ahmad (2006). Four articles. Edited by Mohammad Qazvini. By the efforts of Mohammad Moin. Sixth edition. Tehran: Jami.
Payne, Michael. (2010). Culture of critical thinking. Translation of PayamYazdanjoo. Fourth edition. Tehran: Makaz.
Qajari, HosseinAli & Javad Nazari. (2013). Application of discourse analysis in social research. Tehran: Sociologists.
Qazvini Razi, AbdulJalil (1979). Al-naqhz. Edited by Mir Jalaluddin Mohaddes Armavi. Tehran: National Works Association.
Riahi, MohammadAmin (2000). Kisai Marvazi. Eighth edition. Tehran: Elmi.
Safa, Zabihollah. (2008). History of Literature in Iran. Vol (1). Eighteenth edition. Tehran: Ferdows.
Selden, Raman & Peter Widowson. (2009). Handbook of Contemporary Literary Theory. Translated by Abbas Mokhber. Fourth edition. Tehran: Tarhe No.
Shojaei zand, Alireza. (1997). the religious legitimacy of the state and the political authority of religion. Tehran: Tebyan.
Soltani, Seyyed Ali Asghar (2012). Power, discourse and language. Third edition. Tehran: Ney.
Tabari, Mohammad (2008). Tarikh al-Tabari. Research of Mohammad Abolfazl Ibrahim. Second edition. Beirut-Lebanon: Dar Al-Tarath.
Taylor, Stephenie. (2018). What is discourse analysis? Translated by Erfan Rajabi and Pedram Maniei. First edition. Tehran: Neviseyeh Parsi.
The Merriam Webster,s Collegiate Dictionary. (1993). Tenth Edition. United States: Merriam Webster.
Woods, Nichola. (2017). Description of discourse. Translated by Sayyed MohammadBaqir Borghei, modares and others. Tehran: Nevesiyeh Parsi.
Zarrinkoob, Abdolhossein. (2004). from the literary past of Iran. Second edition. Tehran: Sokhan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse
  • Critical Discourse Analysis
  • Shia Discourse
  • Persian Poetry from Rudaki to Ghazāeri
آشوری، داریوش. (1368). «نظریه‌ی غرب‌زدگی و بحران تفکر در ایران». ایران‌نامه، بهار، سال 7، شماره‌ی 27، صص 454-460.   
آقاگل‌زاده، فردوس و مریم غیاثیان. (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». زبان و زبان‌شناسی، بهار و تابستان، دوره‌ی 3، شماره‌ی 5، صص 39-54.  
اشعری، علی. (1411). مقالات ‌الإسلامیین. به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، ج 1، صیدا - بیروت: المکتبه‌ی العصریه. 
انصاری، نرگس. (۱۳۹۲). «شعر شیعی فارسی و عربی در گذر تاریخ». ادبیات دینی، شماره‌ی 4، بهار و تابستان، صص 1۶۵-1۹۲.
باسورث، کلیفورد ادموند. (1371). سلسله‌های اسلامی. ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بزرگ بیگدلی، سعید؛ اکرمی، اکرم. (۱۳۹۸). «ولایت‌نامه، نوع ادبی عامیانه در حوزه‌ی شعر شیعی‌». فرهنگ و ادبیات عامه، سال 7، شماره‌ی 27، مرداد و شهریور، صص 2۱۵-2۴۰.
بشری، جواد. (۱۳۹۲). شعر شیعی در زبان فارسی تا پایان قرن هفتم هجری. پایان‌نامه‌ی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران.
پِیْن، مایکل. (1389). فرهنگ اندیشه‌ی انتقادی. ترجمه‌ی پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
تمیم‌داری، احمد؛ مرادی، کبری (۱۳۹۷). مکتب خراسانی و گفتمان آل‌ البیت. تهران: بایا.
تیلور، استفنی. (1397). تحلیل گفتمان چیست؟. ترجمه‌ی عرفان رجبی و پدرام منیعی، تهران: نویسه‌ی پارسی.
جعفریان، رسول و علی گلریز. (1393). «تحلیل گفتمان شیعی در منظومه‌ی علی‌نامه». مطالعات تاریخ فرهنگی (پژوهش‌نامه‌ی انجمن ایرانی تاریخ)، پاییز، سال 6، شماره‌ی 21، صص ۷۱-۹۵.   
حکیم، سید محمدحسین. (1387). «قصیده‌ای نویافته از کسایی». نامه‌ی فرهنگستان، زمستان، دوره‌ی 10، شماره‌ی 4، صص ۵6-۶6.
حلبی، علی‌اصغر. (1388). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام. تهران: اساطیر.
خالقیِ مطلق، جلال. (1385). «نگاهی تازه به زندگی‌نامه‌ی فردوسی». نامه‌ی ایران باستان، سال 6، شماره‌ی 1 و 2، صص 3- 25.
داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
دقیقی، محمد. (1373). دیوان. تصحیح محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
دینوری، عبدالله (ابن قتیبه). (1322). الإمامه و السیاسه. تصحیح محمدمحمودالرافعی، ج 1، مصر: نیل.
ریاحی، محمدامین. (1379). کسایی مروزی. تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1383). از گذشته‌ی ادبی ایران. تهران: سخن.
سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. (1388). راهنمای نظریه‌ی ادبی معاصر. ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: طرح نو.
سلطانی، سید علی‌اصغر. (1391). قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نی.
شجاعی ‌زند، علیرضا. (1376). مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی دین. تهران: تبیان.   
صفا، ذبیح‌الله. (1387). تاریخ ادبیات در ایران. ج 1، تهران: فردوس.
طبری، محمد. (1387). تاریخ الطبری. تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ـ لبنان: دارالتراث. 
فردوسی، ابوالقاسم. (1392). شاهنامه. به‌ کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
فرکلاف، نورمن. (1389). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه‌ی گروه مترجمان، تهران: دفتر مطالعات و توسعه‌ی رسانه‌ها.
فِیْرحی، داود. (1378). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام. تهران: نی.
قزوینی رازی، عبدالجلیل. (1358). النقض. تصحیح میرجلال‌الدین محدث ارموی، تهران: انجمن آثار ملی.
قجری، حسینعلی و جواد نظری. (1392). کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی. تهران: جامعه‌شناسان. 
کدیور، جمیله. (1379). تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران. تهران: طرح نو.
کدیور، محسن. (1376). نظریه‌های دولت در فقه شیعه. تهران: نی.
کرمی، محمدحسین و همکاران. (۱۳۹۱). «بررسی تحلیلی سیمای پیامبران و امامان در شعر غنایی دوره‌ی سامانی». پژوهش‌نامه‌ی زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال 6، شماره‌ی 1، پیاپی 21، بهار، صص ۱۱- ۳۶.
کرون، پاتریشیا. (1389). تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام. ترجمه‌ی مسعود جعفری، تهران: سخن.
مادِلونگ، ویلفرْد. (1377).  فرقه‌های اسلامی. ترجمه‌ی ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر.
محیط طباطبایی، سیدمحمد. (1356). «عقیده‌ی دینی دقیقی». گوهر مراد، شماره‌ی 53، صص 34۴-34۹.
مدبری، محمود. (1370). شاعران بی‌دیوان. تهران: پانوس.
مدرسی‌طباطبایی، سیدحسین. (1389). مکتب در فرایند تکامل. ترجمه‌ی هاشم ایزدپناه، تهران: کویر.
مک‌دانل، دایان. (1380).  مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان. ترجمه‌ی حسینعلی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان.
میلز، سارا. (1388). گفتمان. ترجمه‌ی فتاح محمدی، زنجان: هزاره‌ی سوم.
نظامی عروضی، احمد. (1385). چهارمقاله. تصحیح محمد قزوینی، به‌کوشش محمد معین، تهران: جامی.
نفیسی، سعید. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران. ج 1، تهران: فروغی.
ــــــــــــ (1341). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی. تهران: ابن سینا.
وودز، نیکلا. (1396). توصیف گفتمان. ترجمه‌ی سید محمدباقر برقعی مدرس و دیگران، تهران: نویسه‌ی پارسی.
هلالی، سلیم. (1420). کتاب سلیم‌بن‌قیس الهلالی. تحقیق محمدباقر انصاری زنجانی، قم: الهادی.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس. (1391). تحلیل گفتمان. ترجمه‌ی هادی جلیلی، تهران: نی. 
Fairclough, Norman. (2006). Discourse and Social change. Cambridge: Polity Press.
The Merriam Webster,s Collegiate Dictionary. (1993). Tenth Edition. United States: Merriam Webster.