شعر پژوهی(بوستان ادب) - فهرست مقالات

تحلیل انتقادی گفتمان شیعی در شعر فارسی از رودکی تا غضائری

حسن اکبری بیرق؛ رضا نیکو

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 1-26

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39049.3923

چکیده

تحلیل انتقادی گفتمان شیعی در شعر فارسی از رودکی تا غضائری حسن اکبری بیرق* رضا نیکو** چکیده شعر فارسی دیرزمانی است که تجلی‌گاه گفتمان شیعی است. رخدادهای بزرگِ تاریخ تشیع چون غدیر، سقیفه و عاشورا ... بیشتر تحلیل انتقادی گفتمان شیعی در شعر فارسی از رودکی تا غضائری حسن اکبری بیرق* رضا نیکو** چکیده شعر فارسی دیرزمانی است که تجلی‌گاه گفتمان شیعی است. رخدادهای بزرگِ تاریخ تشیع چون غدیر، سقیفه و عاشورا هرکدام در مقام خود در اندیشه و به‌دنبال آن در شعر شاعران بازتاب یافته‌اند. حوادثی که بر سر جانشینی پیامبر اسلام روی داد، مسلمانان را با پدیده‌ی اختلاف درونی و انشعاب در امت اسلامی مواجه و آنان را با پرسش‌هایی پیرامون مسائل اساسی اولین تجمع سیاسی‌شان آشنا کرد. این مقاله با هدف بازنمایی تأثیر این گفتمان بر شعر فارسی از رودکی تا غضائری و با مطالعه‌ی منابعِ اصلی و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها انجام شده است. با بررسی اشعار پارسی‌گویانِ نامی از رودکی تا غضائری به‌ویژه بُندار رازی، فردوسی، کسایی و غضائری رازی براساس روش انتقادیِ نورمن فرکلاف، یعنی بررسی متن، عمل گفتمانی و عمل اجتماعی، روشن شد که گفتمانِ غالب در شعر این شاعران، حب اهل‌بیت و افضلیت علی است. رودکی، دقیقی، بندار، کسایی، فردوسی و غضائری با اشعار خود در مقام رخدادی ارتباطی نه‌تنها به بازتاب گوشه‌ای از عمل اجتماعی روزگار خود پرداخته‌اند که نظمِ گفتمانی شیعی را نیز در شعر فارسی پی‌ریزی کرده‌اند. واژه‌های کلیدی: تحلیل گفتمان انتقادی، شعر فارسی از رودکی تا غضائری، گفتمان، گفتمان شیعی. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان h.akbaribairagh@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول) ** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان rnsemnan72@yahoo.com تاریخ دریافت مقاله: 16/9/99 تاریخ پذیرش مقاله: 25/1/1400

ملاحظاتی پیرامون انسجام ادبی شاهنامه

محمود امیدسالار

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 27-52

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39733.3970

چکیده

ملاحظاتی پیرامون انسجام ادبی شاهنامه محمود امیدسالار* چکیدهیکی از مهم‌ترین خصوصیات شاعران متبحر، به‌ویژه سرایندگانی که با اشعار داستانی سروکار دارند، قدرت تصویرآفرینی آنها است و اگر این ... بیشتر ملاحظاتی پیرامون انسجام ادبی شاهنامه محمود امیدسالار* چکیدهیکی از مهم‌ترین خصوصیات شاعران متبحر، به‌ویژه سرایندگانی که با اشعار داستانی سروکار دارند، قدرت تصویرآفرینی آنها است و اگر این تصویرآفرینی درعین‌حال با انسجام همراه باشد؛ یعنی اجزای داستان به هم مربوط باشند و تلفیق قضایا در هم به‌طرزی شایسته صورت گرفته باشد، به‌طبع تأثیر بیان نیز بر خواننده بیشتر خواهد بود. در این گفتار منظور ما بررسی انسجام روایت در شاهنامه‌ی فردوسی است. به‌طبع در هر اثر ادبی دیگری که به وسعت شاهنامه باشد، امکان برخی ضدونقیضگوییهای جزئی وجود دارد؛ زیرا دامنه‌ی روایت بسیار گسترده است؛ اما در شاهنامه انسجام روایت هم در سطح صحنهها و هم در سطح کل داستان چشمگیر است. در این مقاله ابتدا انسجام روایت شاهنامه را در سطح صحنهها بررسی کردیم و دیدیم که فردوسی چگونه با دقت، وحدتِ تصاویر و اجزای داستان را در روایت واحد حفظ میکند و سپس رابطه‌ی داستان زال و رودابه را با منطق روایی شاهنامه موردبررسی قرار دادیم و دیدیم که انسجام کلیتری نیز در سراسر این حماسه‌ی‌ سترگ، موجود و به‌آسانی قابل‌تشخیص است.واژههای کلیدی: شاهنامه، انسجام روایت، منطق روایت، زال و رودابه. * استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کالیفرنیا mahmoud.omidsalar@gmail.comتاریخ دریافت مقاله: 20/11/99 تاریخ پذیرش مقاله: 22/2/1400

معرفی مثنوی قضاوقدرِ میرزااحمد سند کاشانی (قرن12)

اعظم بابائی

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 53-74

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39110.3926

چکیده

معرفی مثنوی قضاوقدرِ میرزااحمد سند کاشانی (قرن12) اعظم بابایی* چکیدهیکی از منظومههای قضاوقدر دوره‌ی صفویه، آتشخانه‌ی غیب است. این منظومه در فهرستهای نسخ خطی به نام بخارایی سَرهندی ثبت شده ... بیشتر معرفی مثنوی قضاوقدرِ میرزااحمد سند کاشانی (قرن12) اعظم بابایی* چکیدهیکی از منظومههای قضاوقدر دوره‌ی صفویه، آتشخانه‌ی غیب است. این منظومه در فهرستهای نسخ خطی به نام بخارایی سَرهندی ثبت شده است؛ حال آنکه در این پژوهش ثابت شده که سراینده‌ی واقعی این مثنوی میرزااحمد سَنَد یکی از شاعران قرن دوازدهم است، نه بخارایی سرهندی. بعد از اثبات این مدعا و شرح حال احمد سند، منظومه‌ی قضاوقدر او معرفی و ویژگیهای این منظومه بررسی شده است. بر اساس نتایج این پژوهش، منظومه‌ی قضاوقدر میرزااحمد سند یکی از متنهای متفاوت در این حوزه است. این مثنوی ازنظر رعایت چارچوب کلی و شاخصههای صوری و ویژگی‌های زبانی در قالب منظومههای قضاوقدر قرار میگیرد؛ اما دارای ویژگیهای متفاوتی است. در این مثنوی مضمون جبرمحورِ مثنویهای قضاوقدر تا حدی به چالش کشیده شده است. مهمترین شاخصههای ادبی این مثنوی اطناب، کنایه و تضاد است. ویژگیهای روایی این متن مثل طرح، شخصیت، حادثه و حقیقتمانندی نسبت به سایر مثنویها پرداختی متفاوت دارد.واژه‌های کلیدی: منظومههای قضاوقدر، منظومه‌ی آتشخانه‌ی غیب، میرزااحمد سند، بخارایی سرهندی. * دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم azam.babayi@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 5/9/99 تاریخ پذیرش مقاله: 6/3/1400

بت‌تراش نادرپور و سلب عاملیت از سوژه (تحلیل بت‌تراش نادرپور از نظرگاه فلسفه وجودی)

جعفر فسایی؛ نجمه دری

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 221-238

https://doi.org/10.22099/jba.2021.40124.4005

چکیده

بت‌تراش نادرپور و سلب عاملیت از سوژه (تحلیل بت‌تراش نادرپور از نظرگاه فلسفه وجودی) جعفر فسایی*نجمه درّی** چکیدهاندیشه‌های وجودی در عصر جدید، ریشه در سنت فکری- فلسفی غرب دارد و نوعی اندیشیدن در باب ... بیشتر بت‌تراش نادرپور و سلب عاملیت از سوژه (تحلیل بت‌تراش نادرپور از نظرگاه فلسفه وجودی) جعفر فسایی*نجمه درّی** چکیدهاندیشه‌های وجودی در عصر جدید، ریشه در سنت فکری- فلسفی غرب دارد و نوعی اندیشیدن در باب انسان و وضعیت انضمامی او در هستی است. این فلسفه در درجه‌ی نخست نوعی اعتراض به اندیشه‌های ماهیت‌گرای کلاسیک است که سهم انسان را در انتخاب سرنوشت خویش کم‌رنگ ساخته و با اشاعه‌ی نوعی جبرگرایی به انجماد فکری و انفعال دامن زده‌اند. در مقاله‌ی حاضر پس از پرداختن به پیشینه و سابقه‌ی فکری و محتوای شعر بت‌تراش از نادر نادرپور، به‌عنوان یکی از نمونه‌های موفق ادبیات منظوم معاصر فارسی، نسبت آن با سنت‌های ماهیت‌گرای کلاسیک بررسی شده ‌است و سپس خوانشی تازه از این شعر ازمنظر فلسفه وجودی ارائه شده‌ است. در هسته‌ی مرکزی شعر بت‌تراش نادر نادرپور، نکته‌ای بسیار ظریف و مهم قرار دارد چنانچه اصالت نسبی انسان را به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین ارکان بنای اندیشه مدرن به ‌شمار آوریم. شعر نادرپور ازین‌منظر با چنین مفهومی کاملاً ناسازگار و بیگانه است و در تحلیل نهایی می‌توان کارکرد اصلی این شعر را معطوف به بازتولید اندیشه‌های ماهیت‌گرای متعلق به سنت‌های جبرگرای کلاسیک به‌ شمار آورد که در سطحی از یک رویکرد انتولوژیک تا یک ابزار ایدئولوژیک برای سرکوب و سلب عاملیت از سوژه جریان یافته‌ است. واژه‌های کلیدی: بت‌تراش، پیگمالیون، ذات‌گرایی، عاملیت، نادر نادرپور، وجودگرایی. * دانش‌آموخته‌ی دکتری زبان و ادبیات فارسی jfasaei@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول)** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس N.dorri@modares.ac.irتاریخ دریافت مقاله: 8/7/99 تاریخ پذیرش مقاله: 7/2/1400

درباره‌ی چند مکان جغرافیایی در شاهنامه (باهله، کارستان، مانوی، وریغ، دوک)

حمیده پروان؛ زهرا ریاحی زمین

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 75-98

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39721.3969

چکیده

درباره‌ی چند مکان جغرافیایی در شاهنامه(باهله، کارستان، مانوی، وریغ، دوک) حمیده پروان*زهرا ریاحی زمین** چکیده بنابر گزارش شاهنامه، هنگامی‌که خسروپرویز در نبرد با بهرام چوبین به روم گریخت، از مناطقی ... بیشتر درباره‌ی چند مکان جغرافیایی در شاهنامه(باهله، کارستان، مانوی، وریغ، دوک) حمیده پروان*زهرا ریاحی زمین** چکیده بنابر گزارش شاهنامه، هنگامی‌که خسروپرویز در نبرد با بهرام چوبین به روم گریخت، از مناطقی که در شاهنامه، باهله، کارستان و مانوی نامیده شده‌اند، عبور کرد و به شهر وریغ فرود آمد. در این شهر با قیصر روم مکاتبه کرد و پس از دریافت لشکری از رومیان به آذربایجان بازگشت و در دشت دوک با بهرام روبه‌رو شد و او را شکست داد. چون جغرافیانگاران مسلمان اطلاع مبسوطی از مناطق تحت‌تصرف امپراطوری روم نداشته‌اند، نام این مکان‌ها در منابع جغرافیایی دوران اسلامی یا ضبط نشده‌اند یا به نام‌های دیگری ذکر شده‌اند. در این جستار کوشش شده است تا با استناد به منابع معتبر، جایگاه مناطق مزبور و در مواردی نام دیگر آن‌ها مشخص شود. روش تحقیق در انجام این پژوهش تحلیلی- توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. در این پژوهش مشخص شد که جایگاه قبیله‌ی باهله در فاصله‌ی شهر هیت تا رقه بوده و منظور از کارستان در شاهنامه شهر مرزی حران است. نام‌های مانوی و وریغ برگرفته از واژه‌ی (Mannuorrha Auyreth) است. جزء اول این نام (Mannu)، مانوی نام دژی در ادسا و (Aureth) اویریت، نام باستانی شهر (Irrite) است که امروزه (Irridu) نامیده می‌شود و میان کرکمیش (قرقمیساء) و حران واقع است و اوریغ و وریغ در شاهنامه تلفظی دیگر از آن است. با توجه به توصیف تئوفیلاکت و فردوسی از محل نبرد روشن شد که دشت دوک نیز در شاهنامه اسمی عام است و به مسیر صعب‌العبور و پرتگاه‌های محل جنگ اشاره دارد.واژه‌های کلیدی: باهله، جغرافیای شاهنامه، دوک، کارستان، مانوی، وریغ. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز hparvan@yahoo.com** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز riahizamin@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)تاریخ دریافت مقاله: 28/11/99 تاریخ پذیرش مقاله: 17/3/1400 ***نویسندگان مقاله بر خود فرض میدانند مراتب سپاس و قدردانی خود را خدمت استاد فرهیخته زنده یاد جناب آقای دکتر اکبر نحوی که سهم زیادی در تنظیم این مقاله دارند، تقدیم کنند. حق بود ایشان اجازه فرموده بودند نامشان زینتبخش این مقاله باشد. نیز مقاله را به محضر ایشان تقدیم میدارند.

رهیافت‌هایی به مفهوم و خاستگاه «طنین» در شعر و اندیشه‌ی طاهره صفارزاده

منوچهر جوکار؛ قدرت قاسمی پور؛ بهمن ساکی

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 99-126

https://doi.org/10.22099/jba.2020.37723.3825

چکیده

منوچهر جوکار *قدرت قاسمی‌پور**بهمن ساکی*** چکیدهطاهره صفارزاده (۱۳15-۱۳۸۷)، شاعر، نظریه‌پرداز، مترجم و استاد دانشگاه از شاعران برجسته‌ و پیشرو شعر مدرن فارسی در دهه‌های چهل و پنجاه خورشیدی به ... بیشتر منوچهر جوکار *قدرت قاسمی‌پور**بهمن ساکی*** چکیدهطاهره صفارزاده (۱۳15-۱۳۸۷)، شاعر، نظریه‌پرداز، مترجم و استاد دانشگاه از شاعران برجسته‌ و پیشرو شعر مدرن فارسی در دهه‌های چهل و پنجاه خورشیدی به شمار می‌رود. او که دانش‌آموخته‌ی زبان و ادبیات انگلیسی و نقد ادبی از دانشگاه شیراز و آیووای امریکا بود، رویکردی علمی به شعر و مسئله‌ی ادبیات داشت و معتقد به شعری متعهدانه و روشنگرانه بود که بر مخاطب تأثیر عمیق‌تری بگذارد. بر همین اساس صفارزاده نظریه‌ای ادبی باعنوان «شعرِ طنین» را در شعر معاصر فارسی پیشنهاد کرد و کوشید بوطیقای شعر خود را بر آن استوار کند. او کلیت نظریه‌ی خود را در عبارتِ «طنین حرکتی است که حرف من در ذهن خواننده می‌آغازد»، گنجانیده است. با گذشت حدود پنج دهه از طرح نظریه‌ی طنین و نگارش مقالاتی درباره‌ی وجوه مختلف آثار ادبی صفارزاده، به مسئله‌ی چیستی و چگونگی شعرِ طنین و میزان توفیق و کاربست آن چنان‌که باید، پرداخته نشده است. در این مقاله ضمن تعیین و تبیین واژگان اساسی و کلیدی نظریه‌ی طنین، کوشیده‌ایم ازمنظر رهیافت‌های مختلف به مفهوم، خاستگاه، چیستی و چگونگی کاربرد آن در شعر و اندیشه‌ی صفارزاده دست ‌یابیم. برابر یافته‌های این پژوهش، مهم‌ترین شگردهای صفارزاده برای ایجاد طنین در ذهن مخاطب و تأثیرگذاری بر او، شگردهای تداعی و تکرار به شیوه‌های گوناگون ادبی است. او هم فرم و هم محتوا را بستر ایجاد طنین در شعر می‌کند و هر دو را متقابلاً از یکدیگر متأثر می‌سازد. با همه‌‌ی این کوشش‌ها، نظریه‌ی شعری طنین با استقبال چندانی ازطرف شاعران روبه‌رو نشده است.واژه‌های کلیدی: شعر فارسی، صفارزاده، شعر طنین، تداعی، تکرار، ناقوس. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز m.joukar@scu.ac.ir(نویسنده‌ی مسئول)** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز gh.ghasemi@scu.ac.ir*** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز bahman_saki@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 11/4/99 تاریخ پذیرش مقاله: 6/10/99

داستان‌های اپیزودیک در روایت‌های حماسی ایرانی و پیوند آن با قصه‌های پریان (بررسی موردی: شاهنامه و بهمن‌نامه)

فردین حسین پناهی

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 128-154

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39582.3960

چکیده

داستان‌های اپیزودیک در روایت‌های حماسی ایرانی و پیوند آن با قصه‌های پریان (بررسی موردی: شاهنامه و بهمن‌نامه) فردین حسین‌پناهی * چکیده وحدت و انسجام روایی و داستانی از ویژگی‌هایی است که از دیرباز ... بیشتر داستان‌های اپیزودیک در روایت‌های حماسی ایرانی و پیوند آن با قصه‌های پریان (بررسی موردی: شاهنامه و بهمن‌نامه) فردین حسین‌پناهی * چکیده وحدت و انسجام روایی و داستانی از ویژگی‌هایی است که از دیرباز به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم در نگاه به روایت‌های حماسی مطرح بوده است. حماسه‌های ایرانی به‌ویژه با توجه به متأخربودن زمان نگارش آن‌ها در مقایسه با حماسه‌های هندی و یونانی، گاه ساختاری اپیزودیک دارند و درخلال سلسله داستان‌ها، اپیزودهایی بدون ارتباط منسجم با داستان‌های پیش و پسِ خود آمده است، چنان‌که در ساختار کلان اثر حماسی نمی‌گنجند و به‌لحاظ ساختاری، روایت‌هایی فرعی هستند که به زنجیره‌ی خطی روایت حماسی افزوده شده‌اند. با توجه به بسامد این ویژگی در روایت‌های حماسیِ ایرانی، شناخت الگوهای روایی و اسطوره‌ایِ حاکم بر داستان‌های اپیزودیک از ضروریات پژوهش در این حوزه است. براین‌اساس با بررسی دو اثر شاهنامه و بهمن‌نامه یازده داستان اپیزودیک استخراج شده است؛ سپس با استخراج کمینه‌های رواییِ این داستان‌ها، تببین ساختار روایی آن‌ها، تحلیل ژرف‌ساخت اسطوره‌ای و بررسی چگونگی پیوند یافتن آن‌ها با ساختار کلان اثر در جریان تکوین روایت حماسی، در پی تبیین الگوهای روایی و اسطوره‌ایِ حاکم بر داستان‌های اپیزودیک در روایت‌های حماسی هستیم. نتایج تحقیق بیانگر تفاوت‌های قابل‌توجه خاستگاه‌ها و ساختارهای روایی و اسطوره‌ایِ این اپیزودها با ساختار کلان روایت‌های حماسی و ارتباط آن‌ها با قصه‌های پریان است.واژه‌های کلیدی: حماسه، وحدت، داستان‌های اپیزودیک، اسطوره، قصه‌های پریان. * استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان fardin.hp@uok.ac.irتاریخ دریافت مقاله: 6/11/99 تاریخ پذیرش مقاله: 26/2/1400

تحلیل «قصه ی سیمرغ» در منطق الطیر بر مبنای خوانش های پَسامدرن

محمد خسروی شکیب

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 155-172

https://doi.org/10.22099/jba.2021.35695.3604

چکیده

تحلیل «قصهی سیمرغ» در منطقالطیر بر مبنای خوانشهای پَسامدرن محمد خسروی‌شکیب *نظریه های جدید و کاربست این تجربه های غیربومی میتواند تازگیها و طراوتهای معنایی متون و همچنین ... بیشتر تحلیل «قصهی سیمرغ» در منطقالطیر بر مبنای خوانشهای پَسامدرن محمد خسروی‌شکیب *نظریه های جدید و کاربست این تجربه های غیربومی میتواند تازگیها و طراوتهای معنایی متون و همچنین استعداد و امکانات آن‌ها را نشان دهد و ذهن و تلقی مخاطبان نوگرا و تنوع‌طلب و اغلب جوان را، نسبت به متون کلاسیک متحول کند. دراین‌راستا میتوان پست‌مدرنیسم را به‌عنوان یکی از نظریه های ادبی جدید و نیز حرکت و تلاشی برای تزلزل نشانه ها و ازدست‌رفتن قطعیت معنا و مشکوک‌شدن به روایتهای کلان ادبی، فرهنگی و تاریخی تلقی کرد. داستان منطق الطیر به‌عنوان یک متن کلاسیک و تمثیلی، همواره یکی از متون برجسته، نمادین و تأثیرگذار عرفانی- اسلامی در ادبیات فارسی بوده است که بیش از هر چیز بر تفکر وحدت وجودی پافشاری می کند. بررسی کل گرایانه ی قصه ی سیمرغ در منطق الطیر ازمنظر عدم‌قطعیت معنا، که مهم‌ترین ویژگی پستمدرنیسم است، ظرفیتی را فراهم میکند تا خوانندگان امروزی را با استعدادهای معنایی این متن کلاسیک آشنا کند. سؤال این است که آیا میتوان با توجه به عدم‌قطعیت معنا خوانشی متفاوت از قصهی سیمرغ در منطق الطیر داشت؟ مفاهیم و گزاره هایی چون کثرتگرایی، کنش جمعی، خودشناسی و کمالگرایی جمع محور، مرگ خداوند، انتظار بیهوده بشری، به‌هم‌ریختن طبقات اجتماعی، مرکزیت زدایی از قدرت و انتشار آن، تغییر ارزشهای بقا به ارزشهای ابراز وجود، ادغام افقها و سویه‌ی غیاب کلام همگی از رهاوردهای خوانش پست مدرنیستی قصه‌ی سیمرغ در کتاب منطق الطیر است.واژه‌های کلیدی: پستمدرنیسم، منطقالطیر، قصهی سیمرغ، عدم‌قطعیت معنا. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان m.khosravishakib@gmail.comتاریخ دریافت مقاله: 17/1/99 تاریخ پذیرش مقاله: 25/1/1400

ضرورت تصحیح مجدد دیوان فغانی شیرازی

فاطمه طوبایی؛ محمدحسین حبیب آگهی

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 173-194

https://doi.org/10.22099/jba.2021.38847.3905

چکیده

فاطمه طوبایی* محمدحسین حبیب‌آگهی** چکیده فغانی شیرازی مشهور به «حافظ کوچک» شاعر نام‌آور قرن نهم و از غزل‌سرایان سرآمد این عصر محسوب می‌شود. دیوان اشعار او را لال‌ماتهر دهلوی در ... بیشتر فاطمه طوبایی* محمدحسین حبیب‌آگهی** چکیده فغانی شیرازی مشهور به «حافظ کوچک» شاعر نام‌آور قرن نهم و از غزل‌سرایان سرآمد این عصر محسوب می‌شود. دیوان اشعار او را لال‌ماتهر دهلوی در شبه قاره و احمد سهیلی خوانساری در ایران تصحیح و چاپ کرده‌اند؛ اما پس از آن تصحیح، تاکنون بیش از بیست نسخه‌ی دست‌نویس از دیوان بابافغانی پیدا شده که برخی از آن‌ها ازنظر قدمت و صحت معتبرتر از نسخه‌های مورداستفاده‌ی مصححان پیشین است. با وجود شناسایی این نسخه‌ها از این دیوان تاکنون برای تصحیح مجدد غزل‌ها یا ابیات این دیوان، گامی پیش نهاده نشده است. در این پژوهش کاستی‌های موجود در متن‌های تصحیح‌شده‌ توسط لال‌ماتهر دهلوی و سهیلی خوانساری باز‌شناسی شده‌اند. مهم‌ترین این کاستی‌ها عبارت‌اند از: گزینش‌ها و خوانش‌های نادرست، موجودنبودن برخی غزل‌ها و ابیات، اشکال در وزن و قافیه، اغلاط املایی و خطاهای چاپی. پژوهشگران در این مقاله کوشیده‌اند ضمن نقد و بررسی روش تصحیح مصححان پیشین و ارائه‌ی نمونه‌هایی از اشکال‌های موجود، لزوم تصحیح دوباره‌ی دیوان فغانی خوانساری را تبیین کنند. واژه‌های کلیدی: تصحیح دیوان بابا‌فغانی، سهیلی خوانساری، فغانی شیرازی، لال‌ماتهر دهلوی. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه شیراز (نویسنده‌ی مسئول) toobaieshima@yahoo.com ** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه شیراز mohammadhoseynhabibagahi@gmail.com تاریخ دریافت مقاله: 4/8/99 تاریخ پذیرش مقاله: 18/11/99 *** این مقاله برگرفته از پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد نویسندگان، با عنوان تصحیح انتقادی دویست غزل از فغانی شیرازی است. از استاد ارجمند جناب آقای دکتر کاووس حسن‌لی که پایان‌نامه‌ها با راهنمایی ایشان سامان یافت و خواستند این مقاله بدون نام ایشان منتشر شود، سپاسگزار هستیم.

بررسی گونه‌ها و معانی «را» در گرشاسب‌نامه

ذوالفقار علّامی؛ انتصار پرستگاری

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 195-220

https://doi.org/10.22099/jba.2021.38445.3876

چکیده

ذوالفقار علامی*انتصار پرستگاری** چکیدههر اثر ادبی از ساخت‌های جزئی‌تری تشکیل شده است. ساخت‌های نحوی و صرفی هر اثری، بنیاد ساخت‌های بلاغی و محتوایی آن را شکل می‌دهد. «را» که امروزه بیشتر به‌عنوان ... بیشتر ذوالفقار علامی*انتصار پرستگاری** چکیدههر اثر ادبی از ساخت‌های جزئی‌تری تشکیل شده است. ساخت‌های نحوی و صرفی هر اثری، بنیاد ساخت‌های بلاغی و محتوایی آن را شکل می‌دهد. «را» که امروزه بیشتر به‌عنوان نقش‌نمای مفعولی شناخته می‌شود، در متن‌های گذشته‌ی ادب فارسی، جایگاه حساس‌تر و متنوع‌تری داشته است و کاربردهای گوناگون آن در فهم معنی و شناخت بلاغت متن ایفای نقش می‌کرده است. یکی از منظومه‌های حماسی که در نوع خود جایگاه برجسته‌ای دارد و کاربردها و معانی را در آن درخور توجه و قابل‌تأمل است، گرشاسب‌نامه‌ی اسدی‌توسی‌ است؛ ازاین‌رو مقاله‌ی حاضر بدون واکاوی بلاغی، در پی شناخت و معرفی انواع کاربرد و معانی گوناگون «را» در این منظومه و ارائه‌ی آمار دقیقی از انواع و نقش «را» در کاربردهای گوناگون، ازنظر دستوری و معنایی است. در این بررسی‌ها ضمن تبیین نقش و اهمیت این نقش‌نما که چهره‌های گوناگون معنایی و کاربردی دارد، به کاربردهای ویژه‌ی آن نیز پرداخته شده است و با ذکر تعداد تقریباً دقیق این نقش‌نما در تمام گرشاسب‌نامه، بیشترین و کمترین نوع کاربرد «را» در این منظومه مشخص شده است. روش پژوهش مبتنی بر تحلیل داده‌هایی‌ست که از متن این منظومه به دست آمده و نتیجه‌گیری آن نیز مبتنی بر تحلیل محتواهای ساختاری و معنایی آن داده‌ها است.واژه‌های کلیدی: اسدی‌توسی، دستور زبان فارسی، گرشاسب‌نامه، نقش‌‌ها و معناهای را. * استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا zalami@alzahra.ac.ir (نویسنده‌ی مسئول)** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا parastegarientesar@gmail.comتاریخ دریافت مقاله: 8/7/99 تاریخ پذیرش مقاله: 7/2/1400

‌بازشناسی ستی‌نامه‌ها و ‌ستی‌واره‌های منظوم فارسی

محسن محجوبی؛ محمد هادی خالق زاده

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 239-266

https://doi.org/10.22099/jba.2021.37517.3798

چکیده

بازشناسی ستی نامه ها و ستی واره های منظوم فارسی محسن محجوبی*محمدهادی خالق‌زاده** چکیدهرسم ستی (= ساتی) از رسوم کهن و الحاقی هندوییسم است که سالها در هندوستان بهعنوان فریضه‌ای ... بیشتر بازشناسی ستی نامه ها و ستی واره های منظوم فارسی محسن محجوبی*محمدهادی خالق‌زاده** چکیدهرسم ستی (= ساتی) از رسوم کهن و الحاقی هندوییسم است که سالها در هندوستان بهعنوان فریضه‌ای دینی اجرا میشد و امروزه با رشد فرهنگ و وضع قوانین جدید، ظاهراً متروک شده است. این رسم خشن و غیرانسانی، البته با معیارهای امروزی که زنِ تازه بیوه‌شده را به‌سمت خودسوزیِ اختیاری با جسد شوهرش سوق میداد و در ازای آن به او بشارت زندگی دوباره با همان شوی (طبق نظریه‌ی تناسخ) یا زندگی دوباره با هیئت مردانه را میداد، بر سه محور اعتقاد به آتش، عشق به همسر و ایمان به زندگی دیگرباره استوار بود. پژوهشگران در این جستار کوشیده‌اند تا ضمن بررسی سابقه و نحوه‌ی اجرای این رسم، بازتاب آن را در منظومههای عاشقانه‌ی ادب فارسی که تاکنون بررسی نشده، مشخص نمایند و نشان دهند که بعضی از منظومههایی که پیش از این به‌عنوان ستینامه معرفی شدهاند، ستینامه نیستند و تعدادی از منظومهها که مغفول ماندهاند، مطابق با ویژگیها و مختصات این رسم کهن هندویی، ستینامه هستند.واژه‌های کلیدی: هندوستان، هندوییسم، هندوزن، ستی، منظومههای عاشقانه، ستینامه. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ایران، یاسوج mohsenmahjoobi1359227@gmail.com ** استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی ایران، یاسوج asatirpars@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول)تاریخ دریافت مقاله: 9/4/99 تاریخ پذیرش مقاله: 25/1/1400

مقاله کوتاه: بازیچ یا شیشه بازیچ چیست؟

امیر سلطان محمدی؛ سید منصور سادات ابراهیمی

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 267-288

https://doi.org/10.22099/jba.2021.38370.3868

چکیده

دیوان خاقانی مشحون از تصاویر، تعابیر و مفردات غریبی است که باعث دیریابی اشعار وی شده است. یکی از بسترهایی که خاقانی در آن مفردات دیریاب استعمال نموده، فرهنگ عامه‌ی جغرافیا و اقلیم زیستی خود بوده ... بیشتر دیوان خاقانی مشحون از تصاویر، تعابیر و مفردات غریبی است که باعث دیریابی اشعار وی شده است. یکی از بسترهایی که خاقانی در آن مفردات دیریاب استعمال نموده، فرهنگ عامه‌ی جغرافیا و اقلیم زیستی خود بوده است. «شیشه‌ی بازیچ» از نمونه واژههایی است که مربوط به منطقه‌ی اران و جغرافیای زیستی خاقانی بوده که در برخی نسخ کاتبان و به‌تبع آن مصححان برای مأنوسسازی، این وجه غریب را به «شیشه‌ی نارنج» و «شیشه‌ی بازیچه» تحریف کردهاند؛ یعنی ازیک‌طرف به‌خاطر تسامح در نقطهگذاری، آن را به «شیشه‌ی نارنج» و ازطرف‌دیگر با افزودن هاء غیرملفوظ، به «شیشه‌ی بازیچه» بدل کردهاند که البته گویا مورد دوم شکل دیگری از تلفظ همان بازیچ است. وجه غریب «شیشه‌ی بازیچ» یا «بازیچ» در برخی نسخ محفوظ مانده است. با دقت در موارد استعمال، نشانههایی ایضاحی از این پدیده نمایانگر میشود. این پدیده که به‌خاطر غرابت استعمال از فرهنگها نیز فوت گردیده، آن‌گونه که از ابیات مستعمل در آن برمیآید، حقهای شیشهای مربوط به مشعبدان و معرکهگیران است که گاه آن را از گلاب و آب پر میکرده و بر سر میگذاشته و با آن حرکات نمایشی و محیرالعقول انجام میداده و گاه نیز با شعبده از آن اشکالی و اشیای را بیرون میآوردهاند. به‌خاطر جنس شیشهای این پدیده، گاه به آسمان تشبیه شده که شیشهسان‌بودن آن در اساطیر هم مذکور است و گاه دل و گاه شیشه‌ی کافور به آن مانند شده است.

مقاله کوتاه:گَرَت زین بد آید (درنگی بر معنای نیم‌مصراع از شاهنامه)

خلیل کهریزی

دوره 13، شماره 4 ، بهمن 1400، صفحه 289-298

https://doi.org/10.22099/jba.2022.42366.4171

چکیده

گَرَت زین بد آید(درنگی بر معنای نیم‌مصراع از شاهنامه) خلیل کهریزی * چکیدهیکی از لغزشگاه‌ها در گزارشِ متون کهن، تکیه بر اسلوب‌های زبانی و ساخت‌های نحوی معاصر است. این کار به درکی نادرست و ناقص از ... بیشتر گَرَت زین بد آید(درنگی بر معنای نیم‌مصراع از شاهنامه) خلیل کهریزی * چکیدهیکی از لغزشگاه‌ها در گزارشِ متون کهن، تکیه بر اسلوب‌های زبانی و ساخت‌های نحوی معاصر است. این کار به درکی نادرست و ناقص از این متون می‌انجامد و تحلیل‌ها و برداشت‌های ناپذیرفتنی را نیز در پی خواهد داشت. بی‌شک برای فهمِ درست متون کهن باید با زبان هر متن متناسب با دوره‌ی خلقِ آن متن برخورد کرد و از افتادن در دامِ ساخت‌های نحوی زبانِ فارسی معاصر پرهیز کرد. یکی از نمونه‌های تحمیلِ اسلوب‌های زبانِ فارسی معاصر در شرح‌ها و گزارش‌ها، به بخشِ نخستِ مصراعِ «گَرَت زین بد آید، گناه من است» برمی‌گردد که در دیباچه‌ی شاهنامه آمده است. ما در این جستار کوشیده‌ایم، با توجّه به ویژگی‌های زبانی شاهنامه و بررسی جزء‌به‌جزء این نیم‌مصراع، معنای نادرست را نقد و درباره‌ی معنای درست آن بحث کنیم. در پایان نیز برای تأکید بر درستیِ معنای عرضه‌شده، از بافتِ بخش‌های پایانی شاهنامه که این نیم‌مصراع در آن تکرار شده است، کمک گرفته‌ایم.واژه‌های کلیدی: شاهنامه، گزارش، شرح، گَرَت زین بد آید. * دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه kh.kahrizi@gmail.comتاریخ دریافت مقاله: 7/9/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 10/11/1400

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 50، بهمن 1400

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده