شعر پژوهی(بوستان ادب) - فهرست مقالات

حیران مست یا هوشیار حیران؟ «بررسی و تحلیل دیدگاه‌های مولوی و شمس دربارة سکر و حیرت»

سمانه السادات آقادادی؛ سیدعلی اصغر میرباقری فرد؛ طاهره خوشحال دستجردی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 1-28

https://doi.org/10.22099/jba.2020.35371.3573

چکیده

هرچند موافقت آرای شمس و مولانا و اثرگذاری‌های دوسویه‌شان از کسی پنهان نیست؛ ولی در مواضعی با یکدیگر اختلاف دارند. سکر و حیرت از مواضع اساسی اختلاف در مشرب عرفانی و معرفت‌شناسی این دو عارف است که در وجوه ... بیشتر هرچند موافقت آرای شمس و مولانا و اثرگذاری‌های دوسویه‌شان از کسی پنهان نیست؛ ولی در مواضعی با یکدیگر اختلاف دارند. سکر و حیرت از مواضع اساسی اختلاف در مشرب عرفانی و معرفت‌شناسی این دو عارف است که در وجوه مختلف، اعمّ از تعریف، مقدمات، اقسام و نتایج، شایسته‌ی تأمل و مقایسه‌ی تحلیلی است. این مقاله بر آن است علاوه‌ بر بیان و بررسی تفاوت دیدگاه‌ها، پاسخ مناسبی برای چرایی این اختلاف آراء داشته باشد. تبیین این اختلاف‌ در مطالعات تطبیقی مولوی‌پژوهی و شمس‌پژوهی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا می‌توان‌گفت تفاوت آراء شمس و مولانا از همان دیدار اول با موضوع سکر و حیرت و در بیانی دقیق‌تر، رجحان صحو بر سکر آغاز می‌شود. به این دلیل که اهل‌ صحوی همچون شمس از اهل ‌سکری چون مولانا درباره‌ی میزان برتری مقام هوشیار اعلا یعنی پیامبر(ص) بر مرتبه‌ی بایزید، مست مشهور، سؤال می‌پرسد. در واقع، غرض اصلی شمس از ملاقات با مولانا، رساندن وی به مرتبه‌ی ‌صحو و شناخت برترین هوشیار است تا به‌تبعِ معرفت ایشان بتواند به معرفت‌النفس، معرفت‌الرب و توحید اصیل دست‌ یابد. بنابراین، همان‌طور که پیامبر(ص) بر تارک مقام ولایت و نبوت، خواهان دستگیری و هدایت بایزید است، شمس نیز با برخورداری از اوصاف قهر و لطف حق، چونان نبی و ولیّ صاحب‌سرّ هوشیاری است که بر همه‌ی امور از جمله مرتبه‌ی مستی مولانا آگاهی دارد و راضی به توقف او در مرتبه‌ی ‌دوم مستی نیست؛ بنابراین خود را بنده‌ی نازنین حق می‌داند تا مولانا در سایه‌ی هدایتش پس از طی مستی عالم‌ روح به مستی ‌راه ‌خدا، مستی‌ از خدا و درنهایت هوشیاری رسد تا در این جایگاه هرچند مست‌تر، هوشیارتر و هوشیارکننده‌ی جهان و عالمی باشد.

تحلیل مربع تنشی طنز در فرایند نشانه‌معناشناسی شعری از ابوالقاسم حالت

محمّدامین احسانی اصطهباناتی؛ عنایت اللّه شریف پور؛ محمّدرضا صرفی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 29-46

https://doi.org/10.22099/jba.2020.35082.3552

چکیده

الگوی تحلیل نشانه‌معناشناسی گفتمانی، به‌عنوان رهیافتی نو برای دستیابی به کل معنای متن، یکی از روش‌های مناسب تجزیه و تحلیل آثار ادبی است. این رویکرد، توانایی تحلیل ساختمان طنز را در اختیار مخاطب می‌گذارد. ... بیشتر الگوی تحلیل نشانه‌معناشناسی گفتمانی، به‌عنوان رهیافتی نو برای دستیابی به کل معنای متن، یکی از روش‌های مناسب تجزیه و تحلیل آثار ادبی است. این رویکرد، توانایی تحلیل ساختمان طنز را در اختیار مخاطب می‌گذارد. طنز، به‌مثابه‌ ژانری هنری، همواره در متون ادبی اهمیت و اقبال ویژه‌ای داشته است. بررسی نشانگانی نمودهای طنز در یک اثر، می‌تواند نقاط پررنگ را در طیفِ اندیشه‌ی خالقِ آن، آشکار سازد. ابوالقاسم حالت (1298-1371) یکی از موفق‌ترین طنز‌پردازن در حوزه‌ی ادب فارسی معاصر است و اشعار او بیان حقایق جدی و واقعی از موقعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در قالب عباراتی طنزآمیز است. در این مقاله، با خوانش دقیق طنز در شعر «ابوالقاسم حالت»، مؤلفه‌های نشانه‌معناشناسی آن را باتوجه‌به آرایش نیروهای هم‌سو و معارض، بررسی و تمهیدات متن بر اساس مربع تنشی برای تأمین مقاصد گفتمانی را واکاوی می‌کنیم. بدین منظور، نخست به بررسی نشانه‌شناسی شعر می‌پردازیم و پس از آن، به تحلیل طنز در شعر وی خواهیم پرداخت. پژوهش حاضر از نوع توصیفی‌تحلیلی است و داده‌ها با استفاده از شیوه‌ی تحلیل محتوا، به روش کتابخانه‌ای و بر اساس دانش نشانه‌معناشناسی بررسی، تجزیه و تحلیل شده است. در تحلیل گفتمانی طنز ابوالقاسم حالت، تلاش بر این است تا از نشانه‌های منفرد، خُرد‌نشانه‌ها، کلان‌نشانه‌ها و مجموعه‌ای از نشانه‌ها عبور کنیم تا بتوانیم به ورای نشانه‌ها، یعنی آنجایی که نشانه‌ها با یکدیگر تعامل برقرار می‌کنند، برسیم و بدین ترتیب بتوانیم به خوانشی گفتمانی دست یابیم. یافته‌ها نشان می‌دهد که شاعر با گذر از مربع معنایی و رسیدن به مربع تنشی، چگونه شرایط گفتمان را تغییر می‌دهد و معانی سیال را تولید می‌کند.

وجوه فکری و اجتماعی حملۀ حیدری راجی کرمانی

اصغر افشاری؛ سعید شفیعیون

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 47-74

https://doi.org/10.22099/jba.2020.34112.3444

چکیده

حمله‌نامه، خرده‌گونه‌ای از حماسه‌ی دینی است که توصیف رشادت‌ها و بیان فضایل اخلاقی علی(ع) محور اصلی محتوای این آثار را تشکیل می‌دهد. حمله‌ی حیدری راجی کرمانی یکی از مصادیق مهم این خرده‌گونه‌ی ادبی ... بیشتر حمله‌نامه، خرده‌گونه‌ای از حماسه‌ی دینی است که توصیف رشادت‌ها و بیان فضایل اخلاقی علی(ع) محور اصلی محتوای این آثار را تشکیل می‌دهد. حمله‌ی حیدری راجی کرمانی یکی از مصادیق مهم این خرده‌گونه‌ی ادبی است که از قواعد نوع حماسه و خرده‌گونه‌ی حمله‌نامه پیروی می‌کند؛ ولی از جهت محتوا تمایز آشکاری با دیگر مصادیق این نوع دارد. شاعر در این منظومه، افزون‌بر اغراق حماسی مانند رشادت، دلاوری و شکوهمندی، تصویری خداگونه و رازآمیز از حضرت ‌علی(ع) ارائه می‌دهد. این موضوع از یک ‌سو، با اغراق حماسی و از سویی دیگر با عقاید شیعه‌ی اصولی، ناسازگار است. مسئله‌ی اساسی این است که بروز این نوع غلو در حمله‌ی راجی، ریشه در چه عواملی می‌تواند داشته باشد؟این پژوهش سعی دارد با تحلیل وجوه فکری و اعتقادی مسلط بر حمله‌ی راجی و بررسی پیوند آن با جامعه، از زمینه‌ی اجتماعی خلق این اثر پرده برداشته و دلایل موجهی را برای تمایز محتوای غلوآمیز آن از سایر حماسه‌های مذهبی بیابد. برای رسیدن به این مقصود، پس از مطالعه‌ی تطبیقی حمله‌ی راجی با آثار هم‌سنخ، تمایز محتوایی و فکری آن مشخص گردید و سپس ضمن مطالعه‌ی سرگذشت تاریخی بمانعلی راجی و فرقه‌ی شیخیه، مطالب پیش‌گفته با متون شیخیه تطبیق داده شد. در فرجام، این نتیجه حاصل شد که آفریننده‌ی اثر ارتباط آشکاری با پایگاه اجتماعی خود دارد و این عقاید افراطی از طریق فرقه‌ی شیخیه به تفکر بمانعلی راجی کرمانی و اثرش نفوذ کرده است.

کارکرد زبان و گفت وگو در حکایات اسرارنامه عطار

عباس باقری؛ محمد مهدی پور؛ ابراهیم رنجبر؛ اسدالله واحد

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 75-100

https://doi.org/10.22099/jba.2020.32259.3282

چکیده

گفت‌وگو یکی از عناصر لازم و مهم ادبیات روایی است.اسرارنامه‌ی عطارکه اثری روایی‌تعلیمی است، حکایت‌های دلنشینی دارد. در این حکایت‏ها گفت‌وگو نقش مهمی دارد تاآنجاکه جای کردار را گرفته است. عطار در ... بیشتر گفت‌وگو یکی از عناصر لازم و مهم ادبیات روایی است.اسرارنامه‌ی عطارکه اثری روایی‌تعلیمی است، حکایت‌های دلنشینی دارد. در این حکایت‏ها گفت‌وگو نقش مهمی دارد تاآنجاکه جای کردار را گرفته است. عطار در این حکایت‌ها با استفاده از شیوه‌های مختلف گفت‌وگو، از جمله گفت‌وگوی مستقیم، غیرمستقیم، درونی و نمایشی به‌خوبی از این عنصر برای پیشبرد داستان بهره جسته است. در اسرارنامه‌ گفت‌وگوها از نظر تعدد صداها، چند‌طرفه، دو‌طرفه، یک‌طرفه و روایت، تک‌صدایی راوی است. گفت‌وگوهای دو‌طرفه از حیث تعداد و از بُعد تنوع طرفین، بیشترین تعداد و تنوع را به خود اختصاص داده است. زبان در گفت‏وگوی حکایت‌های اسرارنامه، حداقل یکی از شش کارکرد ارجاعی، عاطفی، ترغیبی، فرازبانی، همدلی و ادبی را به عهده دارد. سه کارکرد ارجاعی، عاطفی و ترغیبی بیشترین سهم از انواع نقش‌های زبانی را دارند. در این مقاله، انواع گفت‌وگو، به‌ویژه گفت‌وگوهای دوطرفه‌ی حکایت‌های اسرارنامه و کارکرد زبان در آن‌ها‌ را بررسی کرده‌ایم. نتیجهی بررسی نشان می‏دهد که عطار اسرارنامه را به منظور تعلیمات عرفانی سروده و روایت را راه مناسبی برای مقصود خود یافته است. وی بیش از همه‌ی وجوه فعل، از وجه خبری استفاده کرده است و زبان او بیشتر نقش ارجاعی و در مرتبه‌ی بعد نقش عاطفی و ترغیبی دارد و به اعجاز زبان در بیان مفاهیم آگاهی کافی داشته است.

بررسی و تطبیق منظومه‌های عاشقانه‌ی فارسیِ ایران و شبه‌قاره در عصر صفوی (با تأکید بر آثار موجود در کتابخانه‌ی مرکزی آستان قدس رضوی)

سودابه بخشایی؛ زرین تاج واردی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 101-126

https://doi.org/10.22099/jba.2020.34219.3455

چکیده

منظومه‌های عاشقانه بخش وسیعی از ادبیات غنایی فارسی را تشکیل داده‌اند. گسترش این حوزه‌ی ادبی در عصر صفوی، به‌ویژه در شبه‌قاره بسیار چشمگیر است؛ کتابخانه‌ی مرکزی آستان قدس رضوی به‌عنوان یکی از کهن‌ترین ... بیشتر

«کارکرد نحو روایی (مدل کنشگران) و پیرنگ در منظومه ی ویس و رامین»

آنیتا خالقی؛ علیرضا مظفری؛ عبدالناصر نظریانی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 127-148

https://doi.org/10.22099/jba.2020.35333.3567

چکیده

گذر از سلیقه در توصیف و ارزیابی کیفیت اثر ادبی و به‌کارگیری نقد ادبی در جایگاه مرجعی علمی برای ارزش‌گذاری آثار، مطلوبی است که همواره بسیاری از نظریه‌پردازان و منتقدان ادبی در پی آن هستند. روایت‌شناسی ... بیشتر

تحلیل انتقادی گفتمان قدرت در مثنوی (بررسی موردی: قصه اهل سبا)

سیدمحمد دشتی؛ مژگان متوسل؛ طاهره موسوی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 149-178

https://doi.org/10.22099/jba.2020.35052.3548

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی شامل نظریه‌ها و روش‌هایی برای مطالعات تجربی روابط میان گفتمان و تحولات اجتماعی است. تحلیل‌گران گفتمان انتقادی برآنند که متن‌های ادبی مانند سایر متن‌ها در خدمت ارتباطند؛ بنابراین ... بیشتر

بررسی شیوه‌ی استدلال‌ورزی در مناظرات پروین اعتصامی بر اساس نظریه‌ی تولیمن

ویدا سبزواری بیدختی؛ سعید روزبهانی؛ ابوالقاسم امیراحمدی؛ محمد داودی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 179-204

https://doi.org/10.22099/jba.2019.32472.3299

چکیده

مناظره، گفت‌وگویی است دوطرفه که در آن یکی از طرفین، حامیِ اقدام، عملکرد، روال، فرضیه یا نظریه‌ای خاص است و طرف دیگر مخالفِ آن و تلاش می‌کند با ارائه‌ی استدلال بر دیگری فایق آید. پروین اعتصامی یکی از ... بیشتر مناظره، گفت‌وگویی است دوطرفه که در آن یکی از طرفین، حامیِ اقدام، عملکرد، روال، فرضیه یا نظریه‌ای خاص است و طرف دیگر مخالفِ آن و تلاش می‌کند با ارائه‌ی استدلال بر دیگری فایق آید. پروین اعتصامی یکی از سرایندگان بزرگ مناظره است و از طریق مناظره و با استفاده از صنایع بیانی مانند تشخیص و تمثیل، دعاوی و توصیه‌های اخلاقی‌اجتماعی‌اش را بیان کرده است. پژوهش حاضر با هدف شناخت سبک استدلال‌ورزیِ پروین در مناظره‌ها، با کاربستِ نظریه‌ی تولمین و بر اساس روش تحقیق پیشنهادی مزینانی و نصیری صورت گرفته است. نمونه‌ی مناظرات از سه جنبه‌ی‌ الف. شناسایی برهان‌ها؛ ب. شناسایی دعاوی و زمینه آن‌ها و ج. شاخص‌های قطعیت تحلیل ‌شده که شرح کامل چهار قطعه در این مجال آمده است. در راستای شناسایی برهان‌ها، 32 برهان (موضع عقلی) در نمونه‌ اشعار پروین شناسایی شده که از این تعداد، مواضعِ تاریخ و تجربه؛ لزوم احتیاط و پیش‌گیری از خطر و تهدید؛ کنترل امیال نفسانی؛ استطاعت و تعریف، در شش مناظره (از دوازده قطعه) در نمونه‌های بررسی‌شده، بیشترین بسامد کاربرد را دارند. از طرفی، برهان‌های به‌کاررفته، زیربنای دعاوی و توصیه‌هایی در زمینه‌هایی همچون: وقت‌شناسی، جهان‌شناسی، تفرج، زیبایی‌شناسی، حق‌شناسی، سعادت، احتیاط در برابر خطرات، مبارزه با فساد حکومتی و اداری، نفی ظاهربینی و خودپسندی، خرافه‌ستیزی، ظلم‌ستیزی، آسیب‌شناسی فقر، عقل‌گرایی، کما‌ل‌گرایی، واقع‌گرایی، رسم خویشاوندی و آداب هم‌نشینی قرار گرفته‌اند. یافته‌ی دیگر این تحقیق، بسامد بالای شاخص‌های تقویت‌کننده‌ی اطمینان و قطعیت مانند «باید»، «نباید»، «هیچ» و «هرگز» در سبک استدلالی شاعر است.

آمیختگی استعاره با پارادوکس در شعر معاصر

عبدالحمید صادق پور؛ جلیل نظری؛ محمدرضا معصومی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 205-224

https://doi.org/10.22099/jba.2019.34768.3515

چکیده

شعر به‌دلیل ترکیبات جدیدی از اندیشه‌ها و فرایندهای استعاریِ نوآورِ دیریاب است که می‌تواند هم قوه‌ی تخیل را تغذیه کند و هم باعث برجستگی کلام شود. شاعران معاصر در عرصه‌ی به‌کارگیری زبان استعاری، هرکدام ... بیشتر

تحلیل کاربستِ عناصرِ ادبیات عامه در شعر احمد شاملو

غلامرضا کافی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 225-248

https://doi.org/10.22099/jba.2020.35021.3545

چکیده

در این مقاله، عناصری از ادبیات عامه از قبیل زبان محاوره یا شکسته، واژگان و اصطلاحات ادب عامه، اسم صوت‌ها، باورها و افسانه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، ترانه‌ها و حتی شخصیت‌های نامور در ادبیات عامه که در شعر ... بیشتر

مقایسه‌ی شرح‌های نقد نیازی و لطیفه‌ی غیبی بر غزلیات حافظ بر اساس نظریه‌ی دریافت یاوس

مرتضی محسنی؛ آتنا ریحانی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 249-274

https://doi.org/10.22099/jba.2020.34193.3451

چکیده

نظریه‌ی‌ دریافت با تأکید بر تأثیر ساختار و پارادایم جامعه بر گرایش‌ها و افق‌ انتظارات خوانندگان یک اثر در طول زمان به بررسی تفاوت‌ دریافت‌های خوانندگان در تداوم حیات اثر ادبی‌ می‌پردازد. باتوجه‌به ... بیشتر

مقاله کوتاه : تلک /طاق /تاک /تاگ؟بررسی کلمه‌ای در گرشاسب‌نامه‌ی اسدی طوسی

اصغر ابراهیمی وینیچه؛ محسن محمدی فشارکی؛ محمود براتی خوانساری

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 275-286

https://doi.org/10.22099/jba.2020.33608.3550

چکیده

یکی از دلایل مهم توجه به تصحیح متون فارسی، وجود گنجینه‌ی واژگانی محفوظ در این دست‌نویس‌ها است و تأکید بر اهلیت در ورود به این عرصه، به‌دلیل اهمیت شناختن راه‌ و روش صحیح این کار است. در بسیاری از دست‌نویس‌های ... بیشتر

مقاله کوتاه: سندی نویافته دربارۀ سرایندۀ سام‌نامه

رضا غفوری

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، صفحه 287-298

https://doi.org/10.22099/jba.2020.37810.3833

چکیده

سام‌نامه یکی از منظومه‌های پهلوانی درباره‌ی دلاوری‌های‌ سام نریمان است که به تقلید از شاهنامه‌ی فردوسی سروده شده است. شناخت سراینده‌ی این منظومه و نیز دوره‌ی سرایش آن، یکی از مباحث پیچیده‌ی ادب ... بیشتر

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 47، خرداد 1400

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده