مقاله کوتاه: بازیچ یا شیشه بازیچ چیست؟

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسندگان

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

دیوان خاقانی مشحون از تصاویر، تعابیر و مفردات غریبی است که باعث دیریابی اشعار وی شده­ است. یکی از بسترهایی که خاقانی در آن مفردات دیریاب استعمال نموده­، فرهنگ عامه‌ی جغرافیا و اقلیم زیستی خود بوده ­است. «شیشه‌ی بازیچ» از نمونه واژه­هایی است که مربوط به منطقه‌ی اران و جغرافیای زیستی خاقانی بوده­ که در برخی نسخ کاتبان و به‌تبع آن مصححان برای مأنوس­سازی، این وجه غریب را به «شیشه‌ی نارنج» و «شیشه‌ی بازیچه» تحریف کرده­اند؛ یعنی ازیک‌طرف به‌خاطر تسامح در نقطه­گذاری، آن را به «شیشه‌ی نارنج» و ازطرف‌دیگر با افزودن هاء غیرملفوظ، به «شیشه‌ی بازیچه» بدل کرده­اند که البته گویا مورد دوم شکل دیگری از تلفظ همان بازیچ است. وجه غریب «شیشه‌ی بازیچ» یا «بازیچ» در برخی نسخ محفوظ مانده ­است. با دقت در موارد استعمال، نشانه­هایی ایضاحی از این پدیده نمایان­گر می­شود. این پدیده که به‌خاطر غرابت استعمال از فرهنگ­ها نیز فوت گردیده­، آن‌گونه که از ابیات مستعمل در آن برمی­آید، حقه­ای شیشه­ای مربوط به مشعبدان و معرکه­گیران ­است که گاه آن را از گلاب و آب پر می­کرده و بر سر می­گذاشته و با آن حرکات نمایشی و محیرالعقول انجام می­داده­ و گاه نیز با شعبده از آن اشکالی و اشیای را بیرون می­آورده­اند. به‌خاطر جنس شیشه­ای این پدیده، گاه به آسمان تشبیه شده که شیشه­سان‌بودن آن در اساطیر هم مذکور است و گاه دل و گاه شیشه‌ی کافور به آن مانند شده ­است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

what is Glass Bazich?

نویسندگان [English]

  • amir soltan Mohamadi
  • Mansoor Sadat ebrahimi
Isfahan University
چکیده [English]

Extended Abstract:
What is "Bazich" or "Bazich Glass"?
Amir Soltan Mohammadi[1]
Mansour Sadat Ebrahimi[2]
Introduction:
Khaghani is one of the Persian language poets in the sixth century AH in Aran region. This Shervani poet does his best to make his poems and poetic images excellent. Although this is the style of all Aryan poets, Khaghani has a high position in this style. He uses a variety of sciences to create images in his poetry. This issue has caused difficulties in his poetry. These difficulties in his poetry have made it difficult for the commentators and correctors of his poetry. The complexities in his poetry are sometimes like riddles that require a lot of science and a lot of effort to solve. These poetic riddles sometimes remain unsolved. One of the tools that Khaghani uses to enrich his poetry is popular culture. Due to Khaghani's historical and geographical connection with popular culture, his poetry has been enriched by the tools of popular culture. One of the difficult aspects that is reflected in some of Khaghani's verses is related to popular culture. The aspect that will be discussed in this article is also related to the popular culture of Khaghani era. This is the "Bazich" or "Bazich Glass".
Research method, background and purpose:
The present study is a textual study that has been done on one of the difficult aspects ("Bazich" or "Bazich Glass"). This difficult aspect is reflected in a few verses of Khaghani's poems. This word has been examined in all the explanations related to Khaghani's court. Since the poems have been corrected incorrectly, the description of the poems also has its drawbacks. Apart from the explanations related to Khaghani's divan, an article has also been written about these verses. In this article, the face of "orange glass" is considered the correct form in the verses. They then provide reasons to prove the correctness that the authors of this article have criticized. In this article, different forms of the word in the versions are first examined and analyzed. After reviewing the old and correct versions, the authors have examined the publications related to Khaghani's Divan And have reviewed the method of recording them. In the next part of the article, the descriptions of Khaghani's court are criticized. In the next step, the authors have explained the correct aspect of the verses in Khaghani's Divan. Then, the desired aspect has been described according to textual and contextual examples in Khaghani verses.
Discussion:
In a few verses of his verses, Khaghani has used a word in his divan that is reflected in different ways in the versions of his divan. The word is reflected in the forms of "Bazich", "Naranj" and "Bazicheh" in his poems. Of course, sometimes the word glass also comes before these words. Some researchers have equated this aspect with "orange glass" and accordingly, they have explained the verses in question. While the face of "orange glass" in the verses used is not a copy. Among the funds used, of course, the strange side deserves more attention. Among the mentioned aspects, the face of the player or the glass of the player is naturally more strange and far from the mind. So the scribes have turned the strange face of the player into the familiar face of the orange and the toy. It is noteworthy that in the authoritative versions of London and Parliament, the player's face is reflected. According to research, the "Bazich" or "Bazich Glass" is a tool belonging to magicians and wizards. These wizards who used toy glass were called glass openers and their work was called "Bazich" or "Bazich Glass". The magicians filled the jars with water or rose water and placed them on their heads and danced. Sometimes they performed strange and wonderful movements with them. There are references to their dance and practices even in pre-Islamic sources. Sometimes objects and phenomena are pulled out of these glasses. It is because of the importance of space that Khaghani sometimes likens the sky to a "Bazich" or "Bazich Glass". Just as there are phenomena in "Bazich" or "Bazich Glass", so do the stars, the moon, and the sun appear in the sky. Also, the sky, like a "Bazich" or "Bazich Glass" from which unexpected phenomena came out, has been the place where fate and destiny descend. Sometimes in the poems it is likened to bubbles that move on the head of water, similar to the glass that was on the head of these magicians. This phenomenon is also reflected in military poetry but in military poetry it has also become easy. Meanwhile, the playful glass space is in perfect harmony with the military poems.
Result:
In Khaghani's poems, a word has become easy because of the difficulty in copying. Following this wrong choice, the descriptions provided are also wrong. The strange face of "Bazich" has become the face of "Naranj" and "Bazicheh". The absence of this aspect in the dictionary has made its correct reception depend on the clarification of the verse space in which this aspect is used. From the verses in which the toy glass is used, it is clear that the toy glass belongs to the magicians. A phenomenon of glass or crystal is therefore likened to a bubble. The magicians held the glass and danced with it. Sometimes they performed amazing deeds with it and surprised the viewers. Since the sky is also cunning and strange deeds are issued from it and according to mythology it is made of glass, this playful glass is compared to it. Sometimes this phenomenon is compared to a thin heart and in one case to camphor glass, which confirms that it is made of glass.
 
[1] . PhD student in Persian language and literature
[2] . PhD student in Persian language and literature

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani
  • Glass Bazich
  • Strange Word
  • Orange Glass
امین­ریاحی، محمد. (1374). گلگشت در شعر و اندیشه‌ی حافظ. تهران: علمی.
باباطاهر. (1391). رباعیات. به اهتمام جهانگیر منصور، تهران: ناهید.
بهار، مهرداد. (1381). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
بیضایی، بهرام. (1396). نمایش در ایران. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیلقانی، مجیرالدین. (1385). دیوان مجیر. تصحیح و تعلیق محمدآبادی، تبریز: شفق.
بیهقی. ابوالفضل. (1383). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی.
ثعالبی، عبدالملک­بن عثمان. (1368). تاریخ ثعالبی. ترجمه‌ی محمد فضایلی، تهران: قطره.
حافظ، شمس­الدین­محمد. (1362). دیوان حافظ. به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
خاقانی­شروانی، افضل­الدین. (1357). تحفه‌العراقین. به کوشش دکتر یحیی قریب، تهران: سپهر.
ـــــــــــــــــــــــــ (1362). منشآت. تصحیح محمد روشن، تهران: چاپخانه احمدی
ـــــــــــــــــــــــــ  (1375). دیوان خاقانی­شروانی، ویراسته‌ی دکتر میرجلال­الدین کزازی، تهران: مرکز.
ـــــــــــــــــــــــــ. (1387الف). دیوان خاقانی‌شروانی. به‌کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.  
ـــــــــــــــــــــــــ. (1387ب). تحفه­العراقین. به کوشش علی­اصغر آق­قلعه، تهران: میراث مکتوب.
ـــــــــــــــــــــــــ. (1389الف). دیوان خاقانی‌شروانی. تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: سنایی.
ـــــــــــــــــــــــــ (1389ب).  دیوان خاقانی‌شروانی، باهتمام جهانگیر منصور، تهران: نگاه.
خجندی، کمال. (1372). دیوان کمال خجندی. تصحیح احمد کرمی، تهران: ما.
خلیل‌بن‌احمد. (بی­تا). العین. تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بی­جا: دارالهلال.
دهخدا، علی‌اکبر .(1336). لغت‌نامه. تهران: مجلس شورای اسلامی.
رودکی، ابوعبدالله جعفر. (1383). دیوان رودکی. شرح و توضیح منوچهر دانش­پژوه، تهران: توس.
ساوجی، سلمان. (1389). کلیات سلمان. مقدمه و تصحیح عباسعلی وفایی، تهران: سخن.
سعدی، مصلح­الدین. (1362). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
سیف، عبدالرضا. منصوری. مجید. (1389). «تصحیح و تحلیل چند تصحیف در دیوان خاقانی». گوهر گویا، سال 4، شماره‌ی 13، صص23-46
شبستری، شیخ محمود. (1386). گلشن راز. شرح شرح ملامحمدهادی سبزواری، مقدمه و تصحیح پرویز عباسی داکانی، تهران: علم.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1374). مفلس کیمیا فروش. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: فردوس.
طوسی، نصیرالدین. (1348). تنسوخ­نامه‌ی ایلخانی، با مقدمه و تعلیقات مدرّس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عطار، فریدالدین. (1382). دیوان عطار. به اهتمام پروین قایمی، تهران: پیمان
_________. (1383). منطق­الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات. محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
غزنوی، حسن. (1362). دیوان حسن غزنوی. تصحیح مدرس رضوی، تهران: اساطیر.
فرنبغ­دادگی. (1369). بندهشن. ترجمه‌ی بهار، تهران: توس.
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله. (1386). عرایس‌الجواهر و نفایس‌الأطیاب. به کوشش ایرج افشار، تهران: المعی.
کمال‌اسماعیل. (1348). دیوان کمال اسماعیل. به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
کربن. هانری. (1358). ارض ملکوت. ترجمه‌ی ضیاءالدین دهشیری، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
_______. (1378). انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمه‌ی فرامرز جواهرنیا، تهران: گلبان.
کمال خجندی. (1372). دیوان کمال خجندی. تصحیح احمد کرمی، تهران: ما
مارزلف، اولریش. (1371). طبقه­بندی قصه­های ایرانی. ترجمه‌ی کی­کاووس جهانداری، تهران: سروش.
مسعود سعد سلمان. (1339). دیوان مسعود سعدسلمان. تصحیح رشید یاسمی، تهران: پیروزک
ــــــــــــــــــ (1364). دیوان مسعود سعد سلمان. تصحیح سیدمهدی نوریان، اصفهان: مشعل.
ــــــــــــــــــ (1390). دیوان مسعود سعد سلمان. تصحیح محمد مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معدن­کن، معصومه. (1387). جام عروس خاوری (شرح شش قصیده از دیوان خاقانی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
معین، محمد. (1385). حواشی دکتر معین بر دیوان خاقانی. تدوین سیدضیاءالدین سجادی، تهران: پاژنگ.
مقدسی، مطهربن طاهر. (1374). آفرینش و تاریخ. ترجمه‌ی شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
ملکی، ایرج.(1343).«ترجمه‌ی رساله‌ی شاه خسرو و ریدک قبادی». موسیقی، شماره‌ی90، دوره‌ی3،صص87-105.
مولانا، جلال الدین. 1378. کلیات شمس. ج4 و 5، به­تصحیح فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
مهدوی­فر، سعید. (1395). فرهنگ­نامه‌ی صورخیال در خاقانی. تهران: زوار.
ناصرخسرو. (1370). سفرنامه. به کوشش نادر وزین­پور، تهران: مؤسسه‌ی کتاب‌های جیبی و امیرکبیر.
ــــــــــ. (1389). دیوان ناصرخسرو. با مقدمه سیدحسن تقی­زاده، تهران: نگاه.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1387) مخزن الاسرار. تصحیح و حواشی وحید دستگردی و به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره
____________.  (1388الف).  اقبال­نامه. تصحیح و حواشی وحید دستگردی و به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
____________. (1388ب) خسرو شیرین. تصحیح و حواشی وحید دستگردی و به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
نهج­البلاغه. (1380). ترجمه‌ی جعفر شهیدی، تهران: علمی فرهنگی.
واثق‌عباسی، عبدالله و علی­پور، اسماعیل. (1397). «از البرز تا قاف». کهن­نامه، سال 9، شماره‌ی 2، صص 135-154.
وارسته، سیالکوتی مل. (1380). مصطلحات­الشعرا. تصحیح سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله. (1977). معجم­البلدان. ج 4 و 7، بیروت: دارالصادر.