تحلیل نقش موقعیت در دانش‌های بلاغی و تحلیل انتقادی گفتمان با محوریت خسرو و شیرین نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

چکیده
تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی بین‌رشته‌ای است که در آن سعی می‌شود نقش تحولات اجتماعی در مطالعات زبانی برجسته شود. این شیوه در پی آن است که نقش گفتمان را در روابط اجتماعی به‌ویژه روابطی که قدرت نابرابر را نشان می‌دهد، آشکار کند. فرکلاف، زبان‌شناس و پژوهشگر بریتانیایی، با ارائه‌ی مدل سه‌بعدی (توصیف، تفسیر و تبیین) چارچوب گسترده‌تری را برای این نظریه ایجاد کرد، به‌گونه‌ای که نقش موقعیت و اجتماع در آن به‌نحوچشمگیری برجسته شده است. به‌سبب گسترده‌بودن مباحث تحلیل گفتمان فرکلاف، در این پژوهش کوشش شده است تا مباحث گفتمان‌شناسی تنها در بخش واژه‌ها1 با علوم معانی، بیان و بدیع مقایسه و برای تحلیل خسرو و شیرین نظامی به کار گرفته شود. هدف این پژوهش آن است که با مقایسه‌ی دانش‌های بلاغی و رویکرد فرکلاف، تحلیل روشن‌تری از این رویکرد ارائه شود. نقش موقعیت و مقتضای حال در علم معانی به‌طورکامل بررسی شده؛ اما در علم بیان و بدیع به‌جز تعریض موردتوجه قرار نگرفته است. در نظریه‌ی فرکلاف موقعیت به‌همراه قدرت در تبیین مسائل مختلف به کار می‌رود. باتوجه به برجسته‌بودن نقش موقعیت در علم معانی و تحلیل گفتمان فرکلاف، کوشش شده است که نقش موقعیت در مباحث علم بیان و بدیع نیز تحلیل شود. از دستاوردهای این پژوهش آن است که نظامی در خسرو و شیرین در هر سه حوزه یعنی معانی، بیان و بدیع به نقش موقعیت و مقتضای حال مخاطب توجه داشته است. به بیان دیگر کوشیده‌ایم تا نشان دهیم بیان و بدیع در منظومه‌ی خسرو و شیرین در ساخت موقعیت برجسته برای کنش‌های کنشگران نقش اساسی و بنیادین ایفا می‌کند.
 
 
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Some Incidents of Imperceptible Artistic Devices in the Poetry of Sa’di and Hafez, Analyzed from a Functionalistic View  

نویسندگان [English]

  • zahra amini shalamzarri 1
  • Mohammadreza Nasr esfahani 2
  • seyede maryam rozatian 2
1 University of Isfahan
2 University of Isfahan
چکیده [English]

Introduction
Sublime and subtile examples of Persian poetry such as Sa’di's fluent poems  or even Hafez's poetry, despite its complexities of the structure and hidden meanings, are usually pleasant, beautiful and completely understandable. In general the desire to discover the secret of this charm and greatness of the works of such classical authors in the East and the West has always aroused the curiosity of the researchers of language and the literary critics in the world.  They have studied this problem of poetry, since ancient times till today from various perspectives such as literary schools, rhetoric or literary theory hoping to discover perhaps the most fundamental secrets of the glory of poetic discourse.
Although Saadi and Hafez have their own poetics, Hafez's, resemblance and closeness to  Sa’di is so obvious that sometimes  they have been studied together in numerous studies.
 

Research method and theoretical foundations

  The literary researchers, in their poetic studies have always tried to discover the most exact points about the form and meaning in poetry with a meticulousness regard in the subtleties of poetic language. They have tried then to name, analyze and classify these unknown mysteries of its magic. At last, they have recorded the collection of their knowledge in the branches of literary knowledge and theories. Based on these foundations we have tried to find and explain some incidents of imperceptible artistic devices in the poetry of Sa’di and Hafez, analyzed from a functionalistic view.
Although the most important principle of the literary and artistic view in this article is to rely on the role and function that plays the elements and techniques in achieving the main goal of the work of art. Just as in the art of painting that all the elements of design, drawing, coloring glazing and lighting must serve the ultimate goal and the main purpose of the final oeuvre, the same principle is valid in poetry. From this point of view, the most fundamental neglect in the rhetorical and literary analysis of poetry is when the mere existence of poetic forms and literary figurers of speech is considered valuable and beautiful. In addition to it the lavish and bountiful terms to naming these artistic devices create a delusion.
Another important principle is remembering that   the brilliance of the artistic function of the literary devices has different degrees in different poems, but in certain cases, with a seemingly simple linguistic device, it is possible to writing the miraculous associations in the poem, which creates colorful and wonderful auras of meaning around a verse.
 

Review of literature

Undoubtedly, the source of the ideas presented in this article, inspired and benefiting from the literary and linguistic teachings, is due to respected pioneers and promoters of literary and linguistic research in the world and Iran, and also the writers of a great number of books and articles written about the poetry of Sa’di and Hafez. They have been the source of inspiration for this article in general. The collection of this vast background, both in the field of literary theory, linguistics, and practical research, especially in the field of poetry of Sa’di and Hafez, is so extensive that it is not possible to mention even the names of a small part of them in this short space.
 However, none of examples of Sa’di and Hafez's poetry and their specific functionalist analysis in the present article are taken from the writings of others, because all of them are the result of the gradual achievement of the author's years of teaching and research.
 

Discussion

In the present paper after explaining the generalities and theoretical principles, the following questions are discussed in detail:

The method of functionalist analysis of new artistic arrangements in the poetry of Sa’di and Hafez
An example of functionalist analysis of the literary industry in Hafez's poetry
The necessity of searching and analyzing the hidden and invisible artistic devices in poetry
An example of invisible artistic devices in Sa’di’s poetry
An example of invisible artistic devices in Hafez's poetry
Codification of theoretical foundations of artistic functionalist analysis in poetry
Complete functionalist analysis of a short work in Sa’di’s poetry

As can be seen in the above titles, first the purpose of functionalist analysis method to find invisible arrangements in the poetry of these two poets of Shiraz is explained and then some examples of them are provided. After that, the importance and necessity of this task in terms of better understanding the poetry of Sa’di and Hafez has been discussed. Then based on these topics and their poetical examples, an attempt has been made to formulate the theoretical foundations of functionalist artistic analysis. Finally as an actual example, a short poem by Sa’di has been analyzed according to these principles and general principles in order to show in practice the value and efficiency of this new method in poetry analysis

Conclusion

Nowadays this idea is spreading that by using a new perspective and having a deeper understanding of the oeuvres and the ideas of ancient poets, it is possible to reveal the secrets and mysteries of pleasant and beautiful poems such as the works of Sa’di and Hafez. Theoretical discussions and practical analysis of examples presented in the present paper show that merely raising this issue is not enough to achieve tangible results and objective achievements. Achieving such a goal requires a coherent theory and the clear formulation of principles and a methodical way of studying the poems.
It seems that the introductory plan based on theoretical foundations and practical examples presented in this article can potentially be applied to the poetry and even prose of other great figures of Persian literature, especially if each poet's special needs and occasions are considered.
 
 
 
References
Dehkhodâ, Ali Akbar, (1998), Dehkhodâ Dictionary, Tehran: University of Tehran.
Ferdowsi, Abolghâsem, (1374) Shâhnâmeh, published in Moscow, reedited by Saeed Hamidiyân, Tehran: Dâd.
Golestân, Sa’di, (1374),  edited by Gholam Hossein Yousefi, Tehran: Khârazmi.
Hafez, Shams-oddin Mohammad, (1371) Divân, edited by Mohammad Qazvini and Dr. Ghâsem Ghani, Tehran: Asâtir.
Hasanli, Kavous, (1399) Bidel and the composition of astonishment, Tehran: Moin.
Joweyni, Alâ-oddin Atâmalek, (1389) History of Jahângoshâ, edited by Mohammad Qazvini, Tehran: Asatir.
Monshi, Nasrollâh, (2535) Kelileh and Demneh, edited by Mojtabâ Minavi, Tehran: University of Tehran.
Rajâii, Khalil, (1359) Ma'âlem al-Balâgha in the science of meanings and rhetoric and figures of speech,  Shiraz University.
Read, Herbert, (1352) The meaning of art, translated by Najaf Daryâbandari, Tehran: ketâhâye Jibi.
Sa’di,  Mosleh-oddin, (1372) Bustân (Sa’di-nâmeh), edited by Gholâm Hossein Yousefi, Tehran: Khârazmi.
Sa’di,  Mosleh-oddin, (1374) Gulistân, edited by Gholâm Hossein Yousefi, Tehran: Khârazmi.
Valery, Paule, (1957) L’invention esthétique, Œuvre I Variété : Théorie poétique et esthétique, Paris : Gallimard.
Zaehner, Robert Charles, (1384) Zurvan, A Zoroastrian Dilemma translated by Teymur Ghaderi, Tehran: Amirkabir
 
 
 
 
 
* Mohammadreza Amini, associated professor of Persian Language and Literature in Shiraz University, mza130@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Sa’di and Hafez rhetoric
  • poetry analysis method
  • new literary devices
  • functions of language in poetry
آقاحسینی، حسین، محبوبه همتیان. (1394). نگاهی تحلیلی به علم بیان. تهران: سمت.
آقازینالی، زهرا، حسین آقاحسینی. (1386). «مقایسه‌ی اجمالی صورخیال در بلاغت فارسی و انگلیسی». گوهر گویا، دوره‌ی 1، شماره‌ی 1، صص49-77.
آقاگل‌زاده، فردوس. (1394). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
امیرپور، فرزانه؛ روضاتیان، سیدمریم. (1397). «بررسی الگوی تحلیل گفتمان میشل فوکو و مباحث علم معانی در نامه‌های عاشقانه چهارمنظومه غنایی». متن‌شناسی ادب پارسی، شماره‌ی 2، پیاپی 38، صص53-79.
بستان، زهرا. (1391). «تحلیل گفتمان انتقادی هویت ایرانی در شاهنامه فردوسی». جامعه‌شناسی تاریخی، دوره‌ی 4، شماره‌ی 2، پاییز و زمستان، صص 145- 172.
تجلیل، جلیل. (1385). معانی و بیان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــــ (1385). جناس در پهنه ادب فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حسینی‌مقدم، اسما، ابوالقاسم قوام. (1396). «تحلیل دگرگونی شخصیت شیرین از روایت فردوسی تا روایت نظامی با تکیه بر عناصر گفتمان‌مدار شاهنامه و خسرو و شیرین». متن‌شناسی ادب فارسی، شماره‌ی 4، زمستان، صص93-113.
حلمی، احمد کمال‌الدین. (1384). دولت سلجوقیان. ترجمه و اضافات عبدالله ناصری طاهری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
رستگارفسایی، منصور. (1369). تصویرآفرینی در شاهنامه فردوسی. شیراز: دانشگاه شیراز.
رضایی، رضا. (1394). «بلاغت اسلوب تکرار در مضامین طنز محمد مهدی جواهری و تحلیل معانی ثانویه». زبان و ادبیات عربی،شماره‌ی12،بهار و تابستان،صص101-136.
رمضانی سیاهرودی، صادق. (1395). بررسی و تحلیل گروه‌های فعلی در شاهنامه و خسرو شیرین با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بین‌المللی قزوین.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1346). شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب. تهران: محمد‌علی علمی.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1366). شاعر آینه‌ها. تهران: آگاه.
_____________________. (1385). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1386). معانی. تهران: میترا.
_____________. (1386). نگاهی تازه به بدیع. تهران: میترا.
علوی‌مقدم، محمد؛ اشرف‌زاده، رضا. (1390). معانی و بیان. تهران: سمت.
عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی. (1422). اسرار البلاغه فی علم بیان. تحقیق عبدالحمید هنداوی، لبنان: بیروت، دارالکتب العلمیه.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه‌ی فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فخرالدین اسعدگرگانی. (1314). ویس و رامین. به کوشش مجتبی مینوی، تهران: بروخیم.
قجری، حسینعلی؛ نظری، جواد. (1392). کاربرد تحلیل‌گفتمان در تحقیقات اجتماعی. تهران: جامعه‌شناسان.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1373). بدیع و زیبایی‌شناسی شعر پارسی. تهران: مرکز.
مصلح‌الدین سعدی. (1368). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1378). خسرو و شیرین. با حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
وحیدیان‌کامیار، تقی. (1375). «کنایه نقاشی زبان». نامه‌ی فرهنگستان، سال 2، شماره‌ی4، پیاپی 8، صص 55-69.
یورگنسن، ماریان؛ لوئیز فیلیپس. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. تهران: نی.
یوسف بن محمد بن علی سکاکی. (1420). مفتاح العلوم. لبنان: بیروت، دارالکتب العلمیه. 
Fairclough, Norman (1989). language and power, publish in the United states of America, by Longman Inc, New York.
------------------------- (2003). Anahysing Discourse, textual analysis for social reseaych, london, New York, Routledge.
 oxford American Dictionary (2011). oxford: University Press.