حکایت هجران، از ورقا تا طوطی(بررسی مقایسه‌ای مقوله‌ی هبوط روح در قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا و مثنوی طاقدیس ملااحمد نراقی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه ارومیه

2 استاد دانشگاه ارومیه

چکیده

حکایت هجران، از ورقا تا طوطی
(بررسی مقایسه‌ای مقوله‌ی هبوط روح در قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا و مثنوی طاقدیس ملااحمد نراقی)
 
رقیه اسدی خانشان*
عبدالناصر نظریانی **
علیرضا مظفری***
 
چکیده
قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا اثری عرفانی و رمزی است که در آن روح به‌شکل پرنده تصویر می‌شود و از عالم ملکوت به عالم ملک هبوط می‌کند. هرچند اندیشه‌ی هبوط روح قرن‌ها قبل در اندیشه و ادبیات گنوسی مطرح شده بود، این مبحث از ابن‌سینا به بعد در آثار منثور و منظوم عارفان مسلمان، در قالب تمثیل پرنده ارائه شده‌ است. ازجمله‌ی آن‌ها می‌توان به ملااحمد نراقی (1185یا1186-1245ق) اشاره کرد که در داستان طوطی و شاه مثنوی طاقدیس، به‌شکلی تمثیلی  به این مقوله می‌پردازد. مقاله‌ی حاضر  پس از ذکر مقدمه‌ای درباره‌ی هبوط روح و نماد کبوتر در رسالة‌الطیرها، با روش تحلیلی-مقایسه‌ای به بیان نقاط اشتراک و افتراق دو اثر داستان طوطی و شاه و قصیده‌ی عینیه پرداخته است و سرانجام در این دو اثر شباهت‌هایی مانندِ نزول روح از عالم بالا، اسارت روح در جسم، ناله‌ی روح از فراق و وصال‌طلبی روح و تفاوت‌هایی مانندِ واکنش و نبود ‌واکنش روح برای پذیرش هبوط و دخالت و عدم‌دخالت شیطان در فراموشی وطن اصلی، میان این دو اثر به دست آورده است.
واژه‌های کلیدی: ابن‌سینا، قصیده‌ی عینیه، ملااحمد نراقی، مثنوی طاقدیس، هبوط روح.
 
* دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه saeed_urm@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول)
 ** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه a.nazariani@urmia.ac.ir
*** استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه a.mozaffari@urmia.ac.ir
 
تاریخ دریافت مقاله: 20/11/1399                      تاریخ پذیرش مقاله: 31/6/1400
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The story of Separation, from Varqā  to Parrot (Comparison of the descent of the soul in the Ibn Sīnā's Ayniyya ode  and the Narāqi's Masnavī Tāqdīs)

نویسندگان [English]

  • Roghayyeh Asadi Khanshan 1
  • Abdolnaser Nazariani 1
  • alireza mozaffari 2
1 Department of Persian Language and Literature. Faculty of Literature and Humanities. Urmia University
2 professor of urmia university
چکیده [English]

Introduction :
One of the important intellectual foundations of Islamic mysticism is the belief in the kingdom of the soul and its derivation from the Alawite world and its confinement in the earthly body. In the Islamic world, Ibn Sīnā first portrayed this belief in Ayniyya ode with an allegory  Ibn Sīnā's allegory is shaped by the symbol of Varqā or pigeons, and this pigeon descends from its high place and is captured in body cage.
In one of the stories of Tāqdīs, the story of Parrot and Shah, Mulla Ahmad Narāqi advances belief in the fall of the soul, like Ayniyya ode, with the allegory of the bird. At first glance, it is obvious that the bird in Tāqdīs  is parrot, and in Ayniyya  is pigeons, as well as the language of Tāqdīs, Persian and its poetic form is Mathnavi, while the language of Ayniyya ode is Arabic and its poetic form is Ode. However, the points of sharing and differentiating these two works require careful examination.
The present article deals with this issue. Accordingly, the main issue of the present study is the expression of the points of commonality and differentiation between the story of parrot and shah from Mathnavi Tāqdīs Mulla ahmad Narāqi and Ibn Sīnā's Ayniyya ode.
Methodology, background and purpose :
Research Methodology
 The method of this article is analytical-comparative method, considering that the base of allegory of both poems is the same, commonalities and differentiations in paying this allegory will be determined, analyzed and compared with each other.
 
Research background :
Several articles have been written separately about the Ayniyya ode  and Mathnavi Tāqdīs, including the articles "The Gnusian Structure of Ibn Sīnā's Ayniyya ode ", "Symbolism in Ibn Sīnā's Ode and its Reflection in the Thought of Muslim Mystics", "Comparative Study of Two Objective:  Ibn Sīnā's Mystical Ayniyya Ode and Ali Via Eram-Nasib Al-Arida". 
Analysis of Mathnavi Tāqdīs and its impressed by Mathnawi" and "Molanaye  Naraq and Mathnavi Tāqdīs", but as their titles show, none of the authors compared the story of Parrot and Shah Mathnavi Tāqdīs to the Allegorical content of Ayniyya ode.
Purpose:
The main purpose of this study is to explain the points of commonality and differentiation between the allegorical story of parrot and shah from Mulla ahmad Narāqi's Tāqdīs Mathnavi and Ibn Sīnā's Ayniyya ode.
 
Discussion:
 
The similarities between parrot and shah's story and Ayniyya ode:
 
The descent of the soul from the high world: 1.
The most important similarity between parrot and shah's story with the Ayniyya ode is the unity of their main theme that’s mean  belief in the the descent of the soul from the high world and its Imprisonment in the prison of the body.
Captivity of the soul in the flesh : 2.
In their poems, both Ibn Sīnā and Narāqi refer to the captivity of the soul in the flesh and speak of the reluctance of the soul of this confinement.
Soul moaning from parting : 3.
In both works, the soul whines on parting its original homeland.

soul desire to reach the joiner:

In both works the soul is in the desire to reach the joiner, which is the same as reaching the original homeland.

The material world is like Ruined.

Both works see the material world as ruins for the soul.

Cause of soul's descension :

Both works consider the cause of descension of  the soul to be perfection and awareness.

Cause of Forgetting the Quds Court :

Both works state that the soul, because of belonging to the body and engaging in its needs and other manifestations of the material world, forgets its original origin and homeland, which is the shrine of Quds.

The upward trajectory of the soul :

In both works, the soul, despite its descension , ultimately has an upward trajectory and will return to its homeland.
 
 
The differences between parrot and shah's story and the Ayniyya ode:
Differences in allegorical birds : 1.
The bird that Ibn Sīnā has chosen is a pigeon, but Narāqi has used parrot allegory, which is interesting considering its eloquence and  imitatet.
Reaction and non-reaction of the soul to accept the descension: 2.
As a result of Ibn Sīnā, the pigeon reluctantly welcomes travel, but there is no parrot reaction as a result of Narāqi.

The devil's involvement and non-interference in the oblivion of the original homeland :

In the work of Narqi, contrary to Satan's objectives, he is also involved in the oblivion of the original homeland.

Presence and absence of guidance in the downward trend :

Objectively, the guide allegory is not used.

Usage and non-usage of philosophical discussions and terms :

In the same terminology, questions and astonishments of philosophy are raised that these things are not seen in the Narāqi,s work.
 Conclusion
Undeniably, the story of "Parrot and the Shah" ,  Masnavi,  "Mullah Ahmad Narāqi", regardless of the difference in language and poetic form, is similar to the Ayniyya ode of " Ibn Sīnā" in terms of allegorical and themes. This similarity has been carried out in two main aspects of meaning and form. In terms of meaning, the idea of the soul 's descension from the realm of the kingdom to the material world and his captivity in prison and his attempts to get rid of this prison constitute the theme of two works. Also, in terms of form, both effects are based on the coded allegory of bird,in the first is pigeon and  in the second  is parrot.
In general, the common points of the themes of these two works are: The descent of the soul from the high world, The captivity of the soul in the flesh,Soul moaning from parting,  soul desire to reach the joiner, The material world is like Ruined, the cause of the fall of the soul, the cause of the oblivion of the Quds Court and the upward course of the soul and the differentiation points of their themes: the reaction and lack of reaction of the soul to accept the fall, interference and non-interference of satan in the oblivion of the main homeland, the presence and absence of guide in the downward trajectory  and using and not using philosophical discussions and terms.
Keywords:
Ibn Sīnā, Ayniyyah ode, Mullā Ahmad Narāqi, Masnavi Tāqdīs, Descent of the Soul.
Refrences
 The Holy Quran, (2002) Translation: Khorramshahi, Mohammad, Fourth Edition, Jami Publications, Niloufar Publications

Izdehi, Seyed Sajjad (2007) Political Thought of Mullah Ahmad Narāqi, Qom, Third Edition, Research Institute of Islamic Sciences and Culture
Bagheri Taherinia, Ali (2008) Shamim Tāqdīs, Qom, Tebyan Cultural and Information Institute
Pournamdarian, Taghi (2010) Mysteries and mysterious stories in Persian literature, seventh edition, scientific and cultural publications
Taqi, Shokoofeh, (2008) Mysticism and Philosophy in Ibn Sīnā's treatise, second edition, Publishing Center
Sajjadi, Seyed Jafar, (1373) Dictionary of Mystical Terms and Interpretations, Volume 3, Koomesh Publications
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza, (2009) More Logic (Introduction and Correction), Lecture Publications
Forouzanfar, Badieh- Jorjani, Ali Ibn Mohammad, (1421 AH) Definitions, Publications: Dar al-Kitab al-Almiyeh, Lebanon

Al-Zaman (1373) Sharh Masnavi Manavi, part two, third edition, Zavar Publications

Kashani, Mullah Habib, (1378) Labab al-Alqab, Mostafavi Press
Goharin, Sadegh, (1368) Description of Sufism terms, Zovar Publications
Mojtabaei, Fathollah, (1341) History of Iranian Literature from Ferdowsi to Saadi by Edward Granville Brown, translation of the first half of the second volume of Iranian Literary History, Morvarid Publications
Majlisi, Mohammad Baqir, (1375) Baharalanvar, Volume 69, Islamic Publications
Narāqi, Ahmad, (2011) Masnavi Tāqdīs, correction: Afrasiabi, Ali, second edition, Nahavandi Publications

 
 
Articles :
 

Ismailpour, Abolghasem (1998) "A Comparative Study of the Introduction to the Spiritual Masnavi and Gnostic Poems", Iran Shenakht, No. 11, p. 17
Iqbal, Abbas (1333) "Explanation of Ibn Sīnā's ode's poem on the state of the soul in Persian by unknown authors in the seventh century", Journal of the Faculty of Literature, First Year, No. 4, pp. 16-28
Babaei, Reza (2002) "Mawlawi Naragh and Masnavi Tāqdīs, the Mirror of Research", No. 73, p.73
Bahonar, Mina (2004) "Historical Trend of Flight Treatises (Flight Secrets)", Kayhan Farhangi, No. 221, p.77
Jalali, Alireza (2005) "Gnostic structure of Ibn Sīnā's ode ode", Philosophical Letter, Volume 1, 2005, No. 2, p. 91
Raufi Mehr, Mohammad (2006) "Translation of the Ode to Ibn Sīnā", Hafez Magazine, No. 13, pp. 41-40
Haqqani Zanjani, Hossein, (2000) "Research in the works of Ibn Sīnā on the proof of the soul", Lessons from the school of Islam, November, Volume 40, Number 8, p. 38
haghshenas, Maryam, Spearham, Davood, (1399) "Analysis of Rumi and Suhrawardi's visual reading of the concept of captivity of the bird of the soul (stories of birds in Masnavi and allegorical treatises)" Religions and Mysticism, Volume 53,
Seifi, Mohsen, 53, Spring & Summer, No. 1, p. 28 Asadipour, Ali, "Comparative Study of Themes of Two Mystical Works of Ibn Sīnā and Mesbah al-Arwah Shams al-Diyoun Mohammad Bardsiri Kerman ", Islamic Mysticism (Mysticism and Religions), Spring 2014, Volume 10, Issue 39, p. 8
Seifi, Mohsen, Lotfi Mofrad Niasari, Fatemeh (2012) "A Comparative Study of Two Mystical Odes - Einieh - Ibn Sīnā and Ali Tariq Eram - The Rate of Petition", Lase Mobin Magazine, No. 8, p. 146
Toghyani, Ishaq (2002) "Ghorbat Shams", Applied Sociology, Spring and Summer, No. 13, p.58
Fathollahi, (2009) Ali, Nazari, Ali, "Symbolism of the Ayniyya ode and its reflection in the thought of Muslim mystics", Persian Language and Literature Research, No. 14, p.17
Ghasemi Narāqi, Somayeh, Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa, (2010) "The meaning of prophecy according to Ibn Sīnā", Hekmat Sinavi, year 14, spring and summer, number 43, page 13
Gorji, Mostafa, Narimani, Ahmad, (2010) "Study and analysis of the Masnavi Tāqdīs and the extent of its impact on the spiritual Masnavi", Book of the Month of Literature, No. 156, p.13
Miri, Seyed Abbas, (2001) March + (2002) April, "A look at the scientific and cultural works of Mullah Ahmad Narāqi on the occasion of the Congress of Farazin Narāqi", Mah Din Book Magazine, No. 53 and 54, p.18

 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sīnā
  • Ayniyyah ode
  • Mullā Ahmad Narāqi
  • Masnavi Tāqdīs
  • Descent of the Soul
قرآن کریم. (1381). ترجمه‌‌ی بهاءالدین خرمشاهی، تهران: جامی و نیلوفر.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1377). «‌‌‌بـررسی‌ تطبیقی دیباچه‌ی مثنوی‌ معنوی و اشعار گنوسی». ایران‌شناخت، شماره‌ی‌ 11، صص 14-41.
اقبال، عباس. (1333). «شرح قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا در احوال نفس به زبان فارسی از نویسنده‌ای نامعلوم در قرن هفتم». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران، سال 1، شماره‌‌ی 4، صص ۱۶- ۲۸.
بابایی، رضا. (1381). «مولای نراق و مثنوی طاقدیس». آینه‌ی پژوهش، شماره‌‌ی 73، صص83-93.
باقری طاهری‌نیا، علی. (1387). شمیم طاقدیس. قم: مؤسسه‌ی فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
باهنر، مینا. (1383). «روند تاریخی رساله‌الطیرها (رازنامه‌های پرواز)». کیهان فرهنگی، شماره‌‌ی 221، صص66-83.
پورنامداریان، تقی. (1389). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
تقی، شکوفه. (1387). عرفان و فلسفه در رساله‌الطیر ابن‌سینا. تهران: مرکز.
جرجانی، علی‌بن‌محمد. (1421 ه.ق). التعریفات. لبنان: دارالکتب العلمیه.
جلالی، علیرضا. (1384). «ساختار گنوسی قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا». نامه‌ی فلسفی، شماره‌ی‌ 2، صص85-102.
حافظ. (1389). دیوان حافظ. به‌کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی‌علیشاه.
حقانی زنجانی، حسین. (1379). «پژوهشی در آثار ابن‌سینا درمورد اثبات روح». درسهایی از مکتب اسلام، آبان ماه، سال 40، شماره‌ی 8، صص 38-43.
حق‌شناس، مریم؛ اسپرهم، داود. (1399). «تحلیل خوانش تصویری مولوی و سهروردی از مفهوم اسارت پرنده‌ی روح (داستان‌های پرندگان در مثنوی و رساله‌های تمثیلی)». ادیان و عرفان، سال 53، بهار و تابستان، شماره‌‌ی 1، صص23-42.
رئوفی‌مهر، محمد. (1385). «ترجمه‌ی قصیده‌ی عینیه ابن‌سینا». حافظ مهر، شماره‌ی‌ 13، صص 4۰-4۱.
سجادی، سیدجعفر. (1373). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. ج۳، تهران: کومش.
سیفی، محسن؛ اسدی‌پور، علی. (1393). «بررسی تطبیقی مضامین دو اثر عرفانی، بررسی تطبیقی مضامین دو اثر عرفانی عینیه‌ی ابن‌سینا و مصباح الارواح شمس‌الدین محمد بردسیری کرمان». عرفان اسلامی (عرفان و ادیان)، بهار، دوره‌‌ی 10،  شماره‌‌ی 39، صص 79-96
سیفی، محسن؛ لطفی‌مفرد نیاسری، فاطمه. (1391). «بررسی تطبیقی دو قصیده‌ی عرفانی عینیه - ابن‌سینا و علی طریق ارم –نسیب عریضه». لسان مبین، شماره‌ی 8، صص 140-158.
عطار نیشابوری (1388). منطق‌الطیر مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
طغیانی، اسحاق. (1381). «غربت شمس». جامعه‌شناسی کاربردی، دوره‌ی 13، بهار و تابستان، شماره‌ی‌ 13، صص 51-66.
فتح‌اللهی، علی؛ نظری، علی. (1388). «نمادانگاری قصیده‌ی عینیه و بازتاب آن در اندیشه‌ی عارفان مسلمان». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره‌‌ی 14، صص 1-26
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان. (1373). شرح مثنوی معنوی. جزء دوم، تهران: زوار.
قاسمی نراقی، سمیه؛ محقق داماد، سیدمصطفی. (1389). «معنای نبوت نزد ابن‌سینا». حکمت سینوی، سال 14، بهار و تابستان، شماره‌ی‌ 43، صص106-124.
گرجی، مصطفی؛ نریمانی، احمد. (1389). «بررسی و تحلیل مثنوی طاقدیس و میزان تأثر آن از مثنوی معنوی». کتاب ماه ادبیات، سال 4، شماره‌ی‌ 156، صص 12-21.
گوهرین، صادق. (1368). شرح اصطلاحات تصوّف. ج۸، تهران: زوّار.
مجتبایی، فتح‌الله. (1341). تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی از ادوارد گرانویل براون. ترجمه‌ی نیمه‌ی نخست از جلد دوم تاریخ ادبی ایران، تهران: مروارید.
مجلسی، محمدباقر. (1375). بحارالانوار. ج 69، تهران: اسلامیه.
میری، سیدعباس. (1380). «نگاهی به آثار علمی فرهنگی ملااحمد نراقی به مناسبت برگزاری کنگره‌ی فاضلین نراقی».  کتاب ماه دین، شماره‌ی‌ 53و 54، صص3-19.
نراقی، احمد. (1390). مثنوی طاقدیس. ‌تصحیح علی افراسیابی، تهران: نهاوندی.