نقد تصحیح دیوان رفیع‌الدّین لنبانی اصفهانی و تصحیح دگرباره‌ی بعضی از ابیات آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

نقد تصحیح دیوان رفیع‌الدّین لنبانی اصفهانی و تصحیح دگرباره‌ی بعضی از ابیات آن
 
لیلا شوقی*
 
چکیده
رفیع‌الدّین عبدالعزیز لنبانی اصفهانی از گویندگان اواخر سده‌ی ششم و اوایل سده‌ی هفتم است که اشعاری به زبان فارسی و عربی دارد. بیشتر اشعار او در قالب قصاید مدحی است؛ امّا در غزل، رباعی، ترکیب‌بند و قطعه نیز طبع‌آزمایی‌هایی کرده ‌است. نخستین‌بار تقی بینش در سال 1369 و چند سال بعد، محمّد هویدا در سال 1373 دیوان رفیع را تصحیح و عرضه کرد‌ه‌اند. این مقاله به ارزیابی و نقد دو تصحیح موجود در سه بخش نسخه‌ها، شیوه‌ی تصحیح و گزارش نسخه‌بدل‌ها و همچنین ارائه‌ی انواع کاستی‌های آن‌ها پرداخته ‌است. مهمّ‌ترین این کاستی‌ها عبارت‌اند از: ضعف در تألیف مقدّمه، نداشتن تعلیقات و فهرست‌های لازم، افتادگی‌ها، مشخّص‌ نکردن درست یا نادرست بودن انتساب اشعار، درهم‌آمیختگی قالب‌های شعری و مشخّص نبودن ممدوح قصاید. در ادامه نیز نویسنده با تهیّه‌ی شش نسخه‌ی خطّی شناخته‌شده، بعضی ابیات را که در هر دو چاپ نادرست است، با ارائه‌ی توضیحات لازم، بار دیگر تصحیح و از این رهگذر بر ضرورت تصحیح مجدّد دیوان رفیع به‌منظور دستیابی به متنی منقّح تأکید کرده‌ است.
 
 
* دکتری زبان و ادبیات فارسی leilashoghi@ymail.com
تاریخ دریافت مقاله: 11/4/1401                   تاریخ پذیرش مقاله: 4/8/1401

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism of the Divān of Rafiuddin Lonbani Esfahani Correction, and Re-correction of some of its Verses

نویسنده [English]

  • leila shoghi
Ph.D. in Persian language and literature
چکیده [English]

Criticism of the Divān of Rafiuddin Lonbani Esfahani Correction,
and Re-correction of some of its Verses
Leila shoghi, Ph.D Persian Language and Literature Kharazmi University, Iran
 

Introduction

The importance of the technique of text correction, which is the main basis of other research, is clear to everyone. From the past until now, many proofreaders have spent their time and knowledge in this field and tried to provide revised and trustable texts. However, due to its special nature, which is the result of the author's absence, this field always provides the opportunity for new observations. Therefore, sometimes a text is recorrected and represented differently after the first time. The reason for this is usually finding a valid version or versions or trying to fix the bugs and shortcomings of the previous correction. One of these texts is Diwan of Rafiuddin Lonbani.
Rafiuddin Abdulaziz Lonbani is one of the poets of the late 6th and early 7th century, from Lanban. There is limited information about Rafi al-Din's biography and life events, like many others before the Mongols. From Divan Rafi, more than 1500 verses have been left in the form of odes, sonnets, quatrain, stanzas and Ghat’e. His poetry is important in terms of various linguistic and literary benefits, reflecting some social customs. Divan Rafi has been published twice so far, But there are still errors in the text and weaknesses in the correction method, lack of needed details and lists.
 

Methodology

Taghi Binesh (1990) was the first in correcting and presenting Rafi’s Divān, shortly followed by Mohammad Hoveida (1994), a couple of years later. Since then, despite the mistakes and shortcomings that are evident in both editions, no criticism has been made about these two corrections. This article, by criticizing the previous two corrections, shows the necessity of recorrecting this text. For this purpose, six manuscripts have been used in the following order:

From collection number 103 of the Chesterbiti library, in manuscript, written on Saturday 23 Dhu al-Hijjah 699.
From a collection in the Hakimoglu library with number 669. Without the name of the author and the date of writing, in the manuscript.
From a collection numbered 3/16-I belonging to the library of the Islamic Council, in Nastaliq script, written by Qutbuddin Kermani, dated 1017.
The copy of the library of the Islamic Council, number 986. In Nastaliq's handwriting, without the name of the author and the date of writing.
From a collection numbered 2846 belonging to the British Museum. The book of Mohammad Taleghani, in Nastaliq script.
From collection No. 135-3 belonging to the library of the Islamic Council. Without the name of the scribe, in Nastaliq script, written in 1241-1242.

 

Disccusion

manuscripts
Binesh has done his work based on the Chesterbiti version (the oldest version dated 699) and against the two versions of the British Museum and Turkey (around the 11th century). Hoveida used six manuscripts which he did not introduce well; Therefore, the value and validity of the copies are not clear.
correction method
Among the types of correction methods, for a text whose version is superior to other versions in terms of age and accuracy, the best method is critical correction by determining the primary version; As Binesh has chosen it. Hoveyda did not explain his correction method. In addition to this, his correction has two major problems:
- Changing the correct recordings of the previous correction to incorrect recordings
- Failure to observe modern calligraphy and incorrect spelling
variants report
The narrative of the replacements in the edition of Binish is based on trustworthiness and correct ijtihads. Hoveida has reported only the replacements. Two major forms can also be seen in his work:

Single numbers are not being placed in their correct place
Confusion in the use of version abbreviations

Shortcomings of both editions

weakness in writing the introduction, lack of needed details and lists
missed poems
failure to identify whether the poems attribution is correct
intermingling poetic forms
unidentified qasidahs’ praised subject

Re-correction of some verses which are wrong in both corrections. For example:
Cheninsefat (lonbani, 1990: 144; lonbani, 1994: 61)
correct form: janinsefat
The correctness of the recording of janinsefat is well evident in terms of observing the semantic and lexical proportions, and the mistake made in the previous two corrections is only the result of the haste and carelessness of the correctors and not paying attention to the meaning.
 

Conclusion

Taghi Binesh (1990) was the first in correcting and presenting Rafi’s Divān, shortly followed by Mohammad Hoveida (1994), a couple of years later. The review and evaluation of these two corrections showed that despite the presence of some new material in the preface of the Hoveida's edition and the correction of some incorrect recordings of the previous correction, the correction of Binesh due to the use of authentic versions, the methodical nature of the correction, and the presence of the corrector with various ijtihads and some useful explanations, it is superior to Hoveida's correction. However, Binish did not present Divan Rafi as it should. The : weakness of both editions in writing the introduction, lack of needed details and lists, missed poems ,not identifying the correctness of the attribution of the poems that appear in the Diwan of other poets, intermingling poetic forms and unidentified qasidahs’ praised subject in addition to the Diwan of Lonbani, as well as the many mistakes that still exist in the text, show the necessity of another correction of the Diwan of this lesser-known poet of the 7th century.
 
Keywords: Text Correction, Divān, Rafiuddin Lonbani Esfahani, Manuscript, Text Criticism
 References
Abū al-Futūh Rāzi, Husayn ibn ʿAlī. (1997) Rawd al-Jinan wa Rūh al-Janān fi Tafsir al-Qor'ān. MohammadJa'far Yāhaqqi (Ed), Mashhad: Astan Quds Razavi.
Akhsikti, Athiraluddin. (1958) Diwan. Roknuddin Homayoun Farrokh (Ed), Tehran: Rudaki Bookstore.
Amīr Mu‘izzī. (1939) Diwan. Abbas Iqbal (Ed), Tehran: Islamia bookstore.
as-Safdi, Salāh od-Dīn Khalīl ibn Aybak. (1988) al-Wāfi bi'l-Wafayāt. Ayman Fo'ād Sayyed (Compilation). Dār un-Nashr-i Franz Steiner.
Attār, Farid od-Din. (2008) Elāhī-Nāmeh. Mohammad-Reza Shafiei Kadkani, (Ed), Tehran: Sokhan.
Āzar Bigdeli, Lotf'ali ben Āqākhān. (1961) Ātashkadeh-ye Āzar. Hasan Sādāt Nāseri (Compilation), Tehran: Amir Kabir.
Dāneš pazhūh, Mohammad Taqi. (1974) List of microfilms of the Central Library and Documentation Center of the University of Tehran. Tehran: University of Tehran.
Dāneshpazhouh, MohammadTaqi, & Afshār, Iran. (1995) Catalog of Minovi Library & Central Library of Institute. Tehran: Institute For Humanities & Cultural Studies.
Dehkhodā, Ali-Akbar. (1994) The Dehkhodā Dictionary. Tehran: Tehran University.
Dowlatshāh Samarqandi, Amir Ala ad-Dawla Bokhtishāh. (2003) Tadhkirat ash-Shu'arā. Edward G. Browne (Compilation), Tehran: Asātir.
Esfahani, Farid. (2002) Divan. Mohsen Kiyāni (Ed), Tehran: Society for the National Heritage of Iran.
Ferdowsi, Abolghasem. (2007) Shahnameh. Jalal Khaleghi Mutlaq (Ed), Tehran: Rozbahan.
Ḥāfeẓ, Shams-od-Dīn Moḥammad. (1983) Divān. Parviz Nātel Khānlari (Ed), Tehran: Kharazmi.
Hamawi, Yāqūt ibn-ʿAbdullāh. (1995) Mu'jam ul-Buldān. Beirut: Dār Sāder.
Hasan Ghaznavi, Hasan ibn Mohammad. (2018) Divan. Abbās Begjāni (Ed), The Library, and Document Center of Iran Parliament.
Hedāyat, Rezā-Qoli Khān. (2003) Majmaʿ al-fosahā. Mozāher Mosaffā. (Compilation), Tehran: Amir Kabir.
Ibn Yusuf Shirāzi. (1974) Library list of the National Consultative**embly (V. 3, 2nd ed.). Abdolhossein Hā'eri (Compilation), Tehran: National Consultative**embly.
Jurjani, Ismail. (1976) Khwarazmshahi storage. Tehran: Iran Culture Foundation.
Kamāloddīn Ismail Isfahani. (1969) Diwan. By Hosseīn Bahroloomī, Tehran: Dehkhoda Bookstore.
Lonbani, Rafiuddin Abdulaziz. (1990) Diwan. Taghi Binesh (Ed), Tehran: Pajang.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1990) Diwan. Mohammad Hoveida (Ed), Tehran: Iqbal.
Māhyār, Abbās. (2009) Explanation of Khāqāni Problems. (Thorā tā Thorayyā), Karaj: Jām-e Gol.
Mo'in, Mohammad. (1985) Mo'in Encyclopedic Dictionary. Tehran: Amir Kabir.
Mowlavi, Jalāl od-Din Mohammad. (1983) Kolliyyāt-e Shams (Divān-e Kabir). Badi'ozzamān Forūzānfar (Ed & Commentary), Tehran: Amir Kabir.
Naffissi, S. (1965) History of Poetry and Prose in Iran and in Persian. Tehran: Foroughi.
Najibuddin Golpayegani. (2010) Mahmoud Modabberi (Ed), Kerman: Shahid Bahonar University.
Ohadi Biliani, Taghieddin Mahmoud. (2010) Arafat's Al-Asheghin and Arasat al-Arafin. Zabiollah Sahebkari and Ameneh Fakhr Ahmad (Ed), under the supervision of Mohammad Ghahreman, Tehran: Written heritage, in collaboration with the library, museum and Islamic Council documents center.
Qāsem Anwār. (1958) Complete Works. Saeid Nafisi (Ed), Tehran: Sanāī Library.
Qazvini, Zakariya ben Mohammad. (1961) Āthār al-Bilād wa-khbār al-Ibād. Beirut: Dār Sāder.
Rāfe'ī Qazwini, Abdolkarim ibn Mohammad. (1987) At-Tadwin fi Akhbār-e Qazwin. al-Shaykh Azizullāh Otāredi (Ed. & Research), Beirut: Dār al-Kotob al-Ilmiyyah.
Rašīd al-Dīn Fazlolāh Hamedānī. (2013) Jame' al‑tawarīḵ (History of Iran and Islam). Mohammad Roshan (Ed), Tehran: Written Heritage.
Rāzi, Shahmardān ibn al-Khayr. (2003) Rawzat al-Munajjimīn. Jalil Akhavān Zanjāni (Ed), Tehran: Mirās-e Maktoob.
Safī, Zabīhollāh. (1984) The History of Literature in Iran, Tehran: Ferdowsi.
Sanā'ī, Majdoud ibn Ādam. (1966) Mathnawis of Hakim Sanā'ī. MohammadTaqi Modarres Razavi (Ed). Tehran: Tehran University Publication.
Shirvāni, Jamāl Khalil. (1987) Noz'hat al-Majāles. MohammadAmin Riyāhi (Ed), Tehran: Zavār Publication.
Tabari, Abū Jaʿfar Mohammad. (2001) The History of the Prophets and Kings. Mohammad Rowshan (Ed), Tehran: Soroush.
Zolāli Khānsāri, MohammadHasan. (2005) Complete Works. Sa'id Shafi'iyun (Ed), Tehran: The Library, and Document Center of Iran Parliament.
 
 
Abstract
Rafiuddin Abdulaziz Lonbani Esfahani is one of the orators of late 6th and early 7th AH centuries (late 13th and early 14th centuries AD), who has a collection of poems in both Persian and Arabic languages. Most of his poems are in the form of praising Qasidahs (ballads); however, he has also tried Ghazal (amatory poem), Rubāʿī (quatrain), Tarkīb-band (stanzas), and Ghat’e (ode). Taghi Binesh (1990) was the first in correcting and presenting Rafi’s Divān, shortly followed by Mohammad Hoveida (1994), a couple of years later. This article examines and criticizes the two available corrections in terms of three aspects, i.e. manuscripts, correction method, and variants report, as well as manifesting their shortcomings. The main list of such shortcomings includes: weakness in writing the introduction, lack of needed details and lists, missed poems, failure to identify whether the poems attribution is correct, intermingling poetic forms and unidentified qasidahs’ praised subject. The author has further obtained six well-known manuscripts, and, providing remarks, re-corrected some verses which are incorrect in both editions, as a means to emphasize on the need for re-correction of Rafi’s Divān to achieve a revised text.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Text Correction
  • Divān
  • Rafiuddin Lonbani Esfahani
  • Manuscript
  • Text Criticism
ابن‌یوسف شیرازی. (1353). فهرست کتابخانه‌ی مجلس شورای ملّی. ج3، به‌اهتمام عبدالحسین حائری، ج۳، تهران: مجلس شورای ملّی. 
ابوالفتوح رازی، حسین‌بن‌علی. (1376). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. ج2، تصحیح محمّدجعفر یاحقی، مشهد: آستان قدس رضوی.
اخسیکتی، اثیرالدّین. (1337). دیوان. تصحیح رکن‌الدّین همایون‌فرّخ، تهران: کتابفروشی رودکی.
امیرمعزّی (1318). دیوان. تصحیح عبّاس اقبال، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
انوری، اوحدالدّین. (1347). دیوان. به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی، ج1، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین محمّدبن‌محمّد. (1389). عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین. ج3، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار و آمنه فخراحمد، با نظارت محمّد قهرمان، تهران: میراث مکتوب، با همکاری کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
آذر بیگدلی، لطفعلی‌بن‌آقاخان. (1340). آتشکده‌ی آذر. ج3، به‌کوشش حسن سادات ناصری، تهران: امیرکبیر.
جرجانی، اسماعیل. (1355). ذخیره‌ی خوارزمشاهی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حافظ، شمس‌الدّین محمّد. (1362). دیوان. تصحیح پرویز ناتل خانلرى، تهران: خوارزمى.
حسن غزنوی، حسن‌بن‌محمّد. (1397). دیوان. تصحیح عبّاس بگ‌جانی، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حموی، یاقوت‌بن‌عبدالله. (1995). معجم‏البلدان. ج5، بیروت: دار صادر.
دانش‌پژوه، محمّدتقی؛ افشار، ایرج. (1374). فهرستواره‌ی کتابخانه‌ی مینوی و کتابخانه‌ی مرکزی پژوهشگاه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دانش‌پژوه، محمّدتقی. (1348). فهرست میکروفیلم‌های کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران. تهران: دانشگاه تهران.
دولتشاه سمرقندی، امیرعلاءالدّوله بختیشاه. (1382). تذکره‌الشّعراء. به‌کوشش ادوارد براون، تهران: اساطیر.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
رازی، شهمردان ابن ابی الخیر. (1382). روضه‌المنجّمین. تصحیح جلیل اخوان زنجانی، تهران: میراث مکتوب.
رافعی قزوینی، عبدالکریم‌بن‌محمّد. (1987). التّدوین فی اخبار قزوین. ج3، ضبط نصّه و حقّق متنه الشیخ عزیزالله العطاردی، بیروت: دارالکتب العلمیّه.
رشیدالدّین فضل‌الله همدانی. (1387). جامع‌التّواریخ (تاریخ اسماعیلیان). تصحیح و تحشیه‌ی محمّد روشن، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
زلالی خوانساری، محمّدحسن. (1384). کلیّات. تصحیح سعید شفیعیون، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
سنایی، مجدودبن‌آدم، (1345). مثنوی‌های حکیم سنائی. تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شروانی، جمال‌خلیل. (1366). نزهه‌المجالس. تصحیح محمّدامین ریاحی، تهران: زوار.
صفا، ذبیح‌اللّه. (1363). تاریخ ادبیّات در ایران. ج2، تهران: فردوسی.
الصّفدی، صلاح‌الدّین خلیل‌بن‌ایبک. (1988). الوافی بالوفیات. ج18، باعتناء أیمن فؤاد سیّد، بیروت: دارالنشر فرانز شتاینر.
طبری، ابوجعفر محمّد. (1380). تاریخنامه‌ی طبرى. ج4، تصحیح محمّد روشن، تهران: سروش.
عطّار، فریدالدّین. (1387). الهی‌نامه. تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. ج3، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: روزبهان.
فرید اصفهانی. (1381). دیوان. تصحیح محسن کیانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
قاسم انوار. (1337). کلیّات. تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابخانه‌ی سنایی.
قزوینی، زکریّابن‌محمّد. ( 1380 ق). آثارالبلاد و اخبارالعباد. بیروت: دار صادر.
کمال‌الدّین اسماعیل اصفهانی. (1348). دیوان. به‌اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
لنبانی، رفیع‌الدّین عبدالعزیر. (1369). دیوان. به‌اهتمام تقی بینش، تهران: پاژنگ.
ــــــــــــــــــــــــــ. (1373). دیوان. به‌اهتمام محمّد هویدا، تهران: اقبال.
ماهیار، عبّاس. (1388). شرح مشکلات خاقانی (ثری تا ثریّا). کرج: جام گل.
معین، محمّد. (1364). فرهنگ فارسی. ج4، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدّین محمّد. (1362). کلیّات شمس (= دیوان کبیر). ج6، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
میبدی، رشیدالدّین ابوالفضل. (1371). کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار. ج1، به‌اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
نجیب‌الدّین گلپایگانی. (1389). دیوان. تصحیح محمود مدبّری، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
نفیسی، سعید. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی. ج1، تهران: فروغی.
هدایت، رضاقلیخان. (1382). مجمع‌الفصحاء. به‌کوشش مظاهر مصفّا، تهران: امیرکبیر.