شعر پژوهی(بوستان ادب)

آسیب‌شناسی کتاب‌های آموزشی عروض مدارس و دانشگاه‌ها

عبدالخالق پرهیزی

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22099/jba.2022.44132.4256

چکیده

در کتابهای آموزشی عروض مدارس و دانشگاههای کشور از سالهای بعد از انقلاب اسلامی تاکنون، روش خاصی حاکم بوده که با روش سنتی عروض متفاوت است. تقی وحیدیان کامیار و سیروس شمیسا، دو تن از مؤلفان این کتابهای ... بیشتر در کتابهای آموزشی عروض مدارس و دانشگاههای کشور از سالهای بعد از انقلاب اسلامی تاکنون، روش خاصی حاکم بوده که با روش سنتی عروض متفاوت است. تقی وحیدیان کامیار و سیروس شمیسا، دو تن از مؤلفان این کتابهای آموزشی هستند که کتابهایشان در این سالها بیشترین نقش را در آموزش عروض در مدارس و دانشگاهها داشته است. هردوی این مؤلفان که روش آن‌ها بسیار به هم نزدیک است، مدعی هستند که روششان علمی و نسبت به روش سنتی بسیار سادهتر و کارآمدتر است؛ اما چون این روش به‌تنهایی قادر به تبیین همه‌ی مسائل عروض نیست، ایشان مدعی هستند که این روش را هرجا که لازم بوده است، با روش سنتی تلفیق کرده‌اند. در این گفتار ما کتاب‌های آن‌ها را با روش توصیفی- تحلیلی موردنقد و بررسی قرار داده و نشان دادهایم که هردوی این مؤلفان در تلفیق کردن روش علمی عروض با روش سنتی ناموفق بوده‌اند؛ بنابراین از تبیین و توضیح بسیاری از مسائل اساسی علم عروض عاجز ماندهاند و با راه‌حلهایی که ارائه دادهاند و روشی که در پیش گرفتهاند، نه‌تنها مباحث این دانش ادبی را برای دانشجویان و دانشآموزان آسان‌تر نکرده؛ بلکه آن را پیچیدهتر و دشوارتر کرده‌اند و عملاً عروضآموزان را به بیراهه کشانده و سرگردان کردهاند و مانع دستیابی ایشان به اصول و قواعد درست این دانش ادبی شدهاند.

تحلیل و صورت بندی رمانتیسم اجتماعی در شعر گل رخسار صفی آوا

ابراهیم خدایار؛ عاطفه هومان

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 25-50

https://doi.org/10.22099/jba.2022.43925.4250

چکیده

تحلیل و صورتبندی رمانتیسم اجتماعی در شعر گل رخسار صفی اوا ابراهیم خدایار*عاطفه هومان** چکیده گلرخسار صفیاوا (تولد 1947م) یکی از برجستهترین نمایندگان رمانتیسم اجتماعی معاصر تاجیک ... بیشتر تحلیل و صورتبندی رمانتیسم اجتماعی در شعر گل رخسار صفی اوا ابراهیم خدایار*عاطفه هومان** چکیده گلرخسار صفیاوا (تولد 1947م) یکی از برجستهترین نمایندگان رمانتیسم اجتماعی معاصر تاجیک است. وی با پرداختن به دردهای مردم و یادآوری شکوه و عظمت کشورش، روحیهی اعتراض را در هموطنانش تقویت میکند. پرسش‌های اصلی پژوهش این است که چه عواملی در عطف توجه گل‏رخسار به رمانتیسم اجتماعی نقش داشته و مؤلفههای بازنمایی‌شده‌ی رمانتیسم اجتماعی در دیوان او کداماند؟ کدام یک از این مؤلفهها در اشعار شاعر نمود بارزتری دارد و در روند شکلگیری فردیتش نقش بیشتری ایفا کرده ‏است؟ تحلیل اشعار شاعر براساس میراث بنیادهای نظری مکتب رمانتیسم و جریان رمانتیسم اجتماعی نشان داد که عوامل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حاکم بر تاجیکستان در دوران شوراها، در عطف توجه شاعر به رمانتیسم اجتماعی نقش داشته ‎است. مؤلفههای بازنماییشده‌ی رمانتیسم اجتماعی در شعر او مضامین ناسیونالیستی و وطنی، اعتراض به مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی، خودآگاهی، ارزشهای اخلاقی، توجه به مسائل و مشکلات زنان، پرداختن به عقاید دینی، امید و آرمانگرایی و در پایان دعوت به مبارزه، آزادیخواهی و بیداری است. وضعیت اجتماعی- سیاسی و شکایت و انتقاد از آن، ضمن توجه به مفاهیم ناسیونالیستی در اشعار او نمود بارزتری دارد. شاعر در تمام اشعارش با پناه بردن به خاطرات قومی ـ ملی حس نوستالژیک عمیقی در مخاطب خود نسبت به وطن با تمام ابعاد آن ایجاد میکند و با تمرکز بر این موضوع بر لزوم خودآگاهی و خودشناسی ملی به فردیت می‏رسد، بهگونهای که میتوان او را «شاعر دردهای ملی» نامید. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس hesam_kh1@modares.ac.ir (نویسنده‌ی مسئول)** دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس atefehhooman22@modares.ac.ir تاریخ دریافت مقاله: 9/3/1401 تاریخ پذیرش مقاله: 14/6/1401

نقد تصحیح دیوان رفیع‌الدّین لنبانی اصفهانی و تصحیح دگرباره‌ی بعضی از ابیات آن

لیلا شوقی

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 51-80

https://doi.org/10.22099/jba.2022.44208.4261

چکیده

نقد تصحیح دیوان رفیع‌الدّین لنبانی اصفهانی و تصحیح دگرباره‌ی بعضی از ابیات آن لیلا شوقی* چکیده رفیع‌الدّین عبدالعزیز لنبانی اصفهانی از گویندگان اواخر سده‌ی ششم و اوایل سده‌ی هفتم است که اشعاری ... بیشتر نقد تصحیح دیوان رفیع‌الدّین لنبانی اصفهانی و تصحیح دگرباره‌ی بعضی از ابیات آن لیلا شوقی* چکیده رفیع‌الدّین عبدالعزیز لنبانی اصفهانی از گویندگان اواخر سده‌ی ششم و اوایل سده‌ی هفتم است که اشعاری به زبان فارسی و عربی دارد. بیشتر اشعار او در قالب قصاید مدحی است؛ امّا در غزل، رباعی، ترکیب‌بند و قطعه نیز طبع‌آزمایی‌هایی کرده ‌است. نخستین‌بار تقی بینش در سال 1369 و چند سال بعد، محمّد هویدا در سال 1373 دیوان رفیع را تصحیح و عرضه کرد‌ه‌اند. این مقاله به ارزیابی و نقد دو تصحیح موجود در سه بخش نسخه‌ها، شیوه‌ی تصحیح و گزارش نسخه‌بدل‌ها و همچنین ارائه‌ی انواع کاستی‌های آن‌ها پرداخته ‌است. مهمّ‌ترین این کاستی‌ها عبارت‌اند از: ضعف در تألیف مقدّمه، نداشتن تعلیقات و فهرست‌های لازم، افتادگی‌ها، مشخّص‌ نکردن درست یا نادرست بودن انتساب اشعار، درهم‌آمیختگی قالب‌های شعری و مشخّص نبودن ممدوح قصاید. در ادامه نیز نویسنده با تهیّه‌ی شش نسخه‌ی خطّی شناخته‌شده، بعضی ابیات را که در هر دو چاپ نادرست است، با ارائه‌ی توضیحات لازم، بار دیگر تصحیح و از این رهگذر بر ضرورت تصحیح مجدّد دیوان رفیع به‌منظور دستیابی به متنی منقّح تأکید کرده‌ است. * دکتری زبان و ادبیات فارسی leilashoghi@ymail.comتاریخ دریافت مقاله: 11/4/1401 تاریخ پذیرش مقاله: 4/8/1401

ضرورت تصحیح مجدد «مثنویّات ستّه» شاه داعی الله شیرازی

خدیجه کیانی؛ محسن محمدی فشارکی

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 81-96

https://doi.org/10.22099/jba.2022.41297.4095

چکیده

ضرورت تصحیح مجدّد «مثنویّات ستّه» شاهداعیالله شیرازی خدیجه کیانی*محسن محمدی فشارکی** چکیده شاهداعیالله شیرازی از بزرگترین عارفانی است که در قرن نهم هجری میزیسته و آثار ... بیشتر ضرورت تصحیح مجدّد «مثنویّات ستّه» شاهداعیالله شیرازی خدیجه کیانی*محسن محمدی فشارکی** چکیده شاهداعیالله شیرازی از بزرگترین عارفانی است که در قرن نهم هجری میزیسته و آثار ارزشمندی از وی به یادگار مانده است. یکی از آثار گران‌قدرش، مثنویات ستّه است که تنها یک‌بار سال 1339محمّد دبیرسیاقی آن را در قالب دیوان وی تصحیح و چاپ کرده است. تصحیح دبیرسیاقی حاصل مقابلهی تنها دو نسخه از کتابخانههای ملک و مجلس است و نسخهی سوّم که از آن به نام نسخهی موزهی بریتانیا یاد میکند، پس از تصحیح مثنویات ستّه به دستش رسیده و فایدهی لازم را از آن نبرده است. ما با دردست‌داشتن نسخههایی از کتابخانههای مجلس و ملک و نسخهای از کتابخانهی سلطنتی، همچنین استفاده از نسخهی ارزشمند و نفیس موزهی بریتانیا، به تصحیح دوباره‌ی این اثر پرداختیم. در این پژوهشکه نتیجهی تصحیح دوبارهی مثنویات ستّه است، نمونههایی از نقایص، بدخوانیها و گزینشهای نادرست تصحیح دبیرسیاقی بیان میشود.دیوان صادرات، دیوان قدسیات، دیوان واردات، سخن تازه، شاهداعی شیرازی، فیض مجدد، مثنویات ستّه، نسخه‌ی خطّی. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان ava213@yahoo.com** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان fesharaki311@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول) تاریخ دریافت مقاله: 28/9/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 5/4/ 1401

شعر عملی: احضار تن، اصالت صدا ، قید حضور در فعل پیکره ی تام

لیلی گله داران

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 97-120

https://doi.org/10.22099/jba.2022.42864.4198

چکیده

شعر عملی: احضار تن، اصالت صدا، قید حضور در فعل پیکره‌ی تام لیلی گله‌داران* چکیده در آغاز، شعر هنر شفاهی قائم به سرایش و خوانش بود. میراثی که سینه‌به‌سینه نقل می‌شد و از زبان به حافظه سپرده و دوباره ... بیشتر شعر عملی: احضار تن، اصالت صدا، قید حضور در فعل پیکره‌ی تام لیلی گله‌داران* چکیده در آغاز، شعر هنر شفاهی قائم به سرایش و خوانش بود. میراثی که سینه‌به‌سینه نقل می‌شد و از زبان به حافظه سپرده و دوباره بر زبان جاری می‌شد. ابداع خط سیلابیک توسط سومریان (هزاره‌ی چهارم ق.م) دستاوردهایی داشت ازجمله: مفاهیم منتزع و غیرملموس اندیشیده و نوشته شدند، کتابت و نگارش شروع شد و شیوع یافت و سیر تکوینی شعر از این زمان به بعد گام‌به‌گام دور شدن از شفاهیت تا استیلای تام کتابت بود. شعر عملی به‌عنوان شعر پسااجرایی با رویکردی ریشه‌شناختی و هستی‌شناسانه ازطریق بررسی شعر میان رودان، یونان باستان، پاره‌ای از رویکردهای مارینتی در فوتوریسم، شعر فضایی آنتونن آرتو و شعر اجرایی دهه‌ی هشتاد آمریکا، مؤلفه‌‌های برگرفته، تکمیلی، نوین و پیشنهادی خود را ارائه ‌‌می‌دهد؛ ازاین‌رو با توجه به تفاوت بنیادین و ماهوی شعر عملی با شعر اجرایی و شبهاتی که وجه اشتراک اجرایی آن‌ها به وجود ‌‌می‌آورد، این مقاله ضمن معرفی شعر عملی به این ‌‌می‌پردازد که چه تفاوت‌‌هایی میان شعر عملی و شعر اجرایی وجود دارد؟ نتایج به‌دست‌آمده در این مقاله‌ی توصیفی (مستخرج از رساله‌ی متکی به روش توصیفی- تجربی) مبیّن آن است که شعر عملی، اجرای شعر مکتوب نیست؛ بلکه سروده‌ای غیرقابل تفکیک از ساختار اجرایی و مؤلفه‌‌های بی‌بدیل تن، صدا و حضور است که در پیکره‌ای تام و غیرقابل تفکیک از اجزایش، به یک‌باره و یک‌جا خلق ‌‌می‌شود تا ازطریق اجرا، ذات شعر را در محضر مخاطب تجسد مجدد بخشد. از دستاوردهای ادبی شعر عملی، بسط و توسعه‌ی صنایع ادبی و ابداع آرایه‌‌های نوین شعری است که فن بیان جدیدی را نیز پیشنهاد ‌‌می‌دهد. * استادیار گروه ادبیات نمایشی دانشگاه هنر شیراز l_galehdaran@shirazartu.ac.irتاریخ دریافت مقاله: 12/11/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 25/4/1401

نقش اسنادی ادبیات منظوم در بازنمایی بناهای تخریب‌شده صفوی مطالعه موردی: عمارت بهشت‌آیین در مثنوی نامه میرزا محمد علیا نصرآبادی

مصطفی گودرزی؛ بهزاد محبی

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 121-148

https://doi.org/10.22099/jba.2022.43785.4242

چکیده

نقش اسنادی ادبیات منظوم در بازنمایی بناهای تخریب‌شده صفویمطالعه‌ی موردی: عمارت بهشت‌آیین در مثنوی‌نامه میرزا محمدعلیا نصرآبادی مصطفی گودرزی*بهزاد محبی** چکیده بنا به سلیقه و خواستِ شاهان صفوی، ... بیشتر نقش اسنادی ادبیات منظوم در بازنمایی بناهای تخریب‌شده صفویمطالعه‌ی موردی: عمارت بهشت‌آیین در مثنوی‌نامه میرزا محمدعلیا نصرآبادی مصطفی گودرزی*بهزاد محبی** چکیده بنا به سلیقه و خواستِ شاهان صفوی، سفارش‌هایی مبنی بر توصیف ابنیه‌ی احداثی به شاعران داده می‌شد. منظومه‌ی خمسه‌ی سهگانه‌ی عبدی‌بیگ شیرازی، قصاید صائب تبریزی، گلزار سعادت میرزامحسن تأثیر، شهرآشوب محمدطاهر وحید قزوینی، رمزالریاحین رمزی کاشانی و مثنوی‌نامه‌ی وصف عمارت‌خانه‌ی شاهی میرزامحمدعلیا نصرآبادی از این جمله آثار به شمار می‌روند. اگرچه اغلب این اشعار حاوی وجه مبالغه‌آمیزی در توصیف و شرح فضا هستند؛ ولی با توجه به اینکه تعداد زیادی از این بناهای وصف‌شده به‌طورکلی ویران ‌شده‌اند، این اشعار اطلاعات تاریخی مهمی را ارائه می‌کنند که نمونه‌ی این موارد را در جایی دیگر نمی‌توان سراغ گرفت. شفیعای شیرازی و میرزامحمدعلیا نصرآبادی، دو شاعر دوره‌ی صفوی، اشعاری را در وصف عمارت بهشت‌آئین سروده‌اند. مثنوی‌نامه‌ی نصرآبادی جزء آثار بدیعی است که در وصف عمارت بهشتآئین سلطان‌حسین صفوی سروده شده است. از این بنا که در دوره‌ی قاجار تخریب‌شده، اطلاعات بسیار کمی در اسناد منثور باقی ‌مانده است. از مشخصههای اصلی این مثنوی‌نامه ارائه‌ی اطلاعات مربوط به تزئینات بنا، قواعد کار، نحوه‌ی انجام کار، دستمزد، دستهبندی در توضیح فضای کلی بنا و تعریف حرفهها و صفت هرکدام از بخشهاست. مقاله‌ی حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام ‌شده است، نشان از آن دارد که این اشعار و به‌‌ویژه سروده‌ی نصرآبادی علاوه بر وصف بنا، اطلاعات مربوط به مکان قرارگیری، ترتیب بناها در نسبت با هم و پرداختن به فضا و محیط پیرامونی و توصیف فضای درونی و تزئینات به‌کاررفته را در اختیار قرار میدهند. * استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشگاه تهران mostafagoudarzi@ut.ac.ir (نویسنده‌ی مسئول)** دانشجوی دکتری پژوهش هنر پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران mohebi_behzad@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 17/3/1401 تاریخ پذیرش مقاله: 24/8/1401

تکمله‌ای بر دیوان بسحاق اطعمه‌ی شیرازی

شهره معرفت

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 149-164

https://doi.org/10.22099/jba.2022.44609.4281

چکیده

تکمله‌ای بر دیوان بسحاق اطعمه‌ی شیرازی شهره معرفت* چکیده شیخ جمال‌الدّین بسحاق اطعمه‌ی شیرازی، از شاعران و نویسندگان نقیضه‌سرای قرن‌های هشتم و نهم هجری است. تنها اثری که از بسحاق اطعمه به یادگار ... بیشتر تکمله‌ای بر دیوان بسحاق اطعمه‌ی شیرازی شهره معرفت* چکیده شیخ جمال‌الدّین بسحاق اطعمه‌ی شیرازی، از شاعران و نویسندگان نقیضه‌سرای قرن‌های هشتم و نهم هجری است. تنها اثری که از بسحاق اطعمه به یادگار مانده است، کلّیات اوست که شامل دیوان و چند رساله در توصیف انواع خوراکی‎هاست. این اثر برای آگاهی از اصطلاحات اطعمه، از منابع دست‌اوّل پژوهشگران است و اطّلاعات فرهنگی، اجتماعی و ادبی مفیدی را نیز دربردارد. این مجموعه بارها چاپ شده است. نخستین چاپ آن همراه با دیوان البسه با تصحیح میرزاحبیب اصفهانی در سال 1302ق چاپ شد و همین چاپ را کانون معرفت در سال 1360 چاپ کرد و در سال 1392 نیز آزرم همان را بازچاپ کرد. در سال 1382 بار دیگر منصور رستگارفسایی تصحیح دیگری از آن انجام داد و میراث مکتوب آن را منتشر کرد. هر یک از این چاپ‌ها امتیازهایی دارد؛ امّا یافته‌های نویسنده‌ی این مقاله نشان از آن دارد که حجم دیوان بسحاق اطعمه بسیار بیش از آن است که در آثار چاپ‌شده از او وجود دارد و ازسوی‌دیگر بسحاق تنها شاعری نقیضه‎سرا نیست و اشعار دیگری هم دارد که محور آن‌ها اطعمه نیست. در این مقاله بر اساس نسخه‌ای از کتابخانه‌ی ملک (شماره‌ی 4842)، به این اشعار تازه می‌پردازیم. در این نسخه قریب 700 بیت تازه (اعم از فارسی و فهلوی) از بسحاق هست که در چاپ‌های موجود از این کتاب نیست. در این اشعار قراینی است که انتساب آن‌ها به بسحاق اطعمه را تأیید می‌کند. این اشعار نشان از چهره‌ی تازه‌ای از بسحاق اطعمه‌ی شیرازی دارد که تاکنون کسی بدان نپرداخته است. * استادیار زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی(گروه تصحیح متون) shohratmarefat@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 29/5/1401 تاریخ پذیرش مقاله: 16/9/1401

پیوند عرفان و مضامین اجتماعی در شعر عبدالوهاب البیاتی و محمدرضا شفیعی‌کدکنی

امیر مقدم متقی؛ صفورا نظری؛ مسعود باوان پوری

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 165-190

https://doi.org/10.22099/jba.2022.42101.4149

چکیده

پیوند عرفان و مضامین اجتماعی در شعر عبدالوهاب البیاتی و محمدرضا شفیعی‌کدکنی امیر مقدم متقی*صفورا نظری **مسعود باوان‌پوری*** چکیده عبدالوهاب البیاتی و شفیعیکدکنی از شاعران نامور معاصر در ادبیات ... بیشتر پیوند عرفان و مضامین اجتماعی در شعر عبدالوهاب البیاتی و محمدرضا شفیعی‌کدکنی امیر مقدم متقی*صفورا نظری **مسعود باوان‌پوری*** چکیده عبدالوهاب البیاتی و شفیعیکدکنی از شاعران نامور معاصر در ادبیات عربی و فارسی هستند که اشتراک‌های فراوانی در اشعار خویش دارند؛ یکی از این ویژگی‌های مشترک، توجه به مضامین اجتماعی است که در شعر دو شاعر با عرفان سنتی و نوین درهم آمیخته شده است. نگارندگانِ مقاله‌ی حاضر بر پایه‌ی روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مکتب فرانسوی ادبیات تطبیقی به تبیین وجوه اشتراک در شعر این دو شاعر پرداخته‌اند. با بررسی الأعمال الشعریة البیاتی مشخص شد که وی هرچند از مضامین و رموز عارفانه استفاده کرده؛ اما آن را با هدف شعری خود که همان طرح انقلاب و آزادی و بیان مضامین اجتماعی است، هم‌رنگ ساخته ‌و درواقع این رموز را از معانی اولیه‌ی خود خالی کرده و همچون لباسی بر پیکره‌ی افکار انقلابیاش پوشانده است. عرفان شفیعی‌کدکنی نیز در مجموعه‌های زمزمهها، گل آفتابگردان، از زبان برگ و در کوچه باغ‌های نیشابور موردبررسی قرار گرفت و مشخص شد که عرفان او نوعی دید است که با دید اجتماعی و عاشقانه و طبیعتگرایانه‌‌اش درهم آمیخته است. حلاج در شعر هر دو نمادی از شورش و تمرد در برابر زورگویی و استبداد و نیز نمادی از شهادت و آزاداندیشی است. هردو شاعر در برابر ظلم و ستم حاکم بر کشور خویش فریاد برآورده و حاکمان ظالم زمانه را محکوم کرده‌اند؛ اما البیاتی صریح و بی‌پروا و کدکنی در قالب استفاده از نماد. دو شاعر به‌وفور از اصطلاحات عرفانی بهره گرفته‌اند؛ اما البیاتی درجهت مبارزه با ظلم حاکم بر جامعه‌ی خویش و کدکنی برای تبیین مقاصد عارفانه و عاشقانه‌ی خود. درمجموع می‌توان گفت که اگرچه هردو شاعر برای تبیین اوضاع سیاسی و اجتماعی زمانه‌ی خویش از مضامین عرفانی بهره جسته‌اند؛ اما این امر در شعر البیاتی بیشتر رخ نمایانده است. * دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد a.moghaddam@ferdowsi.um.ac.ir** کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران s.nazari@yahoo.com*** استاد مدعو زبان و ادبیات عربی دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایرانmbavanpouri@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول) تاریخ دریافت مقاله: 19/8/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 25/4/1401

مقاله کوتاه: یادگار: اصطلاحی دیوانی در شاهنامه

نادره نفیسی

دوره 14، شماره 4 ، اسفند 1401، صفحه 191-200

https://doi.org/10.22099/jba.2023.44844.4301

چکیده

یادگار: اصطلاحی دیوانی در شاهنامه نادره نفیسی * چکیدهواژه‌ی یادگار در معنای متداول آن بارها در شاهنامه به کار رفته ‌است؛ ولی تنها یک‌بار در داستان پادشاهی هُرمَزدِ نوشین‌روان، در هنگام شمارش ... بیشتر یادگار: اصطلاحی دیوانی در شاهنامه نادره نفیسی * چکیدهواژه‌ی یادگار در معنای متداول آن بارها در شاهنامه به کار رفته ‌است؛ ولی تنها یک‌بار در داستان پادشاهی هُرمَزدِ نوشین‌روان، در هنگام شمارش و نگارش گنج و خواسته‌ی دژی که پَرموده، پسر ساوه‌شاه، در آن محصور بوده، فردوسی این واژه را در معنایی متفاوت به کار برده‌ و به احتمال بسیار آن را از شاهنامه‌ی ابومنصوری نقل کرده‌ است. تاکنون پژوهشگران آرای گوناگونی درباره‌ی معنای این واژه مطرح کرده‌اند که هیچ‌کدام گویای معنای دقیق آن نیست. نگارنده در این مقاله کوشیده است نشان دهد که بر پایه‌ی منابع تاریخی (به‌ویژه زین‌الاخبار گردیزی)، واژه‌ی یادگار در بیت مزبور، اصطلاحی دیوانی و معادل کلمه‌ی تذکره در متون تاریخی دوره‌ی اسلامی بوده ‌است. به گمان نگارنده واژه‌ی ayādgār در فارسی میانه نیز افزون بر معانی مشهور «یادداشت»،‌ «رساله» و «سرگذشت‌نامه» بر اثر توسّع معنایی، معانی دیگری نیز داشته که به‌سببِ ازدست‌رفتن متون فارسی میانه به دست ما نرسیده؛ ولی در کتاب تاریخ سبئوس، مورّخ ارمنی سده‌ی هفتم میلادی حفظ شده است. * استادیار فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشگاه آزاد ابهر، ابهر، ایران nad_nafisi@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 27/6/1401 تاریخ پذیرش مقاله: 26/10/1401

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 14، شماره 4 - شماره پیاپی 54، اسفند 1401

آسیب‌شناسی کتاب‌های آموزشی عروض مدارس و دانشگاه‌ها

چکیده

تحلیل و صورت بندی رمانتیسم اجتماعی در شعر گل رخسار صفی آوا

چکیده

نقد تصحیح دیوان رفیع‌الدّین لنبانی اصفهانی و تصحیح دگرباره‌ی بعضی از ابیات آن

چکیده

ضرورت تصحیح مجدد «مثنویّات ستّه» شاه داعی الله شیرازی

چکیده

شعر عملی: احضار تن، اصالت صدا ، قید حضور در فعل پیکره ی تام

چکیده

نقش اسنادی ادبیات منظوم در بازنمایی بناهای تخریب‌شده صفوی مطالعه موردی: عمارت بهشت‌آیین در مثنوی نامه میرزا محمد علیا نصرآبادی

چکیده

تکمله‌ای بر دیوان بسحاق اطعمه‌ی شیرازی

چکیده

پیوند عرفان و مضامین اجتماعی در شعر عبدالوهاب البیاتی و محمدرضا شفیعی‌کدکنی

چکیده

مقاله کوتاه: یادگار: اصطلاحی دیوانی در شاهنامه

چکیده