شعر پژوهی(بوستان ادب) - فهرست مقالات

تحلیل کارکردهای هویتی زبان در اشعار مدحی

محسن اکبری زاده (بتلاب اکبرآبادی)

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39346.3943

چکیده

زبان به‌عنوان رسانه‌ی ارتباطی در متون ادبی، از نشانههایی تشکیل شده است که امکان خلق معناها و دلالتهای اجتماعی و فرهنگی متفاوتی را فراهم میکند و میتواند نماینده‌ی تمایلات اجتماعی و فرهنگی ... بیشتر زبان به‌عنوان رسانه‌ی ارتباطی در متون ادبی، از نشانههایی تشکیل شده است که امکان خلق معناها و دلالتهای اجتماعی و فرهنگی متفاوتی را فراهم میکند و میتواند نماینده‌ی تمایلات اجتماعی و فرهنگی گوینده‌ی خود شود. یکی از معناهایی که نشانه‌های زبانی میتوانند آن را بروز دهند، هویت گوینده یا نویسنده است. هویت در معنای درک مفهوم خویشتن، نمایانگر ویژگیهای خاص هر فرد است که ازطریق ارتباط با دیگران و برحسب شباهت و تفاوت شکل میگیرد؛ پس هرگونه کاربرد زبان در شعر یا متن ادبی، شرایطی را فراهم میکند که هم میتواند خویشتن و هویت نویسنده و هم جامعهای را که به آن تعلق دارد، نشان دهد و بسته به نوع کاربرد زبان، کارآییهای آن نیز متفاوت می‌شود؛ برای نمونه در قصاید مدحی که نویسنده وابستگی خود را به گفتمانهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مستقیمتر نشان میدهد، فهم عوامل اجتماعی شکلگیری هویت شاعر نیز ازطریق نشانههای زبانی دقیقتر و عینیتر خواهد بود. در این مقاله تلاش شده تا با تکیه بر اشعار فرخی سیستانی و با رویکرد نشانهشناسی اجتماعی، سازوکارهای زبانی و نشانهای هویت بررسی شود. ازاین‌‌منظر تمام نشانههای زبانی موجود در این قصاید، دلالتهای اجتماعی و هویتی دارد. ازدست‌رفتن استقلال و خویشتن شاعر، تبدیل‌شدن شعر به کالای مصرفی، بحران هویت، ارتباط مستقیم میان ادبیت و هویت‌یابی شاعر، مرکزگرایی و... همگی از دلالتهای اجتماعی نشانههای زبانی قصاید مدحی به شمار می‌روند.

نمونه‌هایی از تحلیل کارکردگرایانه‌ی تمهیدات ناپیدای هنری در شعر سعدی و حافظ

محمدرضا امینی

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 23-48

https://doi.org/10.22099/jba.2021.40603.4035

چکیده

نمونه‌هایی از تحلیل کارکردگرایانه‌ی تمهیدات ناپیدای هنری در شعر سعدی و حافظ محمدرضا امینی* چکیدهکشف راز جذابیت کلام گویندگان بزرگ جهان، همواره کنجکاوی محققان زبان و ادبیات را در شرق و غرب برانگیخته ... بیشتر نمونه‌هایی از تحلیل کارکردگرایانه‌ی تمهیدات ناپیدای هنری در شعر سعدی و حافظ محمدرضا امینی* چکیدهکشف راز جذابیت کلام گویندگان بزرگ جهان، همواره کنجکاوی محققان زبان و ادبیات را در شرق و غرب برانگیخته و آنان از اعصار کهن در قالب فن شعر، علوم بلاغی، مکاتب یا نظریه‌ها‌ی ادبی و دانش زبان‌شناسی به مشاهده، جست‌وجو و موشکافی در این زمینه پرداخته‌اند. امروزه توجه به شیوه‌های تحلیل و بررسی آثار در هنرهای دیگر ازجمله نقاشی و سینما می‌تواند نگرش به شعر را گسترده‌تر و دقیق‌تر کند. در مقاله‌ی حاضر کوشش شده بر اساس ترکیبی ذوقی از آنچه در سنن بلاغی و صنایع ادبی مرسوم بوده با نگاهی هنری به برخی نمونه‌های شعری از سعدی و حافظ، مقدمات تدوین مبانی و روش عملی شیوه‌ی تازه‌ی کارکردگرایانه‌ای مطالعه شود. در این نظریه نخست شناخت و تشخیص هدف اصلی شعر تدارک دیده می‌شود و سپس با محور قراردادن این هدف، همه‌ی اسباب و عناصر و تمهیدات زبانی و ادبی و هنری که به تقویت این هدف اصلی کمک می‌کنند، به‌تدریج شناسایی و به دقت تحلیل می‌شوند. بدیهی است که انجام درست و موفق این مرحله بستگی تام با چگونگی نگرش هنری و تجربه‌ی ادبی و دقت نظر زبانی و از همه مهم‌تر نوعی تخیل خلّاق و مرکب دارد که در اشخاص مختلف یکسان یافت نمی‌شود. با این همه به نظر می‌رسد نمونه‌هایی که برای تدوین و نیز راستی‌آزمایی این نظریه مطرح شده می‌تواند شاهدی بر باروری و قابلیت‌های عملی مفید آن در دیگر آثار نظم و حتی نثر فارسی در دست منتقدان مجرب و صاحب ذوق باشد. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز mza130@gmail.comتاریخ دریافت مقاله: 18/2/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 17/5/1400

تحلیل تطبیقی شعر «آی آدمها»ی نیما یوشیج و نقاشی «فریاد» ادوارد مونک با تأکید بر مؤلفه های اکسپرسیونیستی

ذبیح اله بیرانوند؛ محمد خسروی شکیب؛ سعید زهره وند؛ بهمن کرم الهی

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 49-72

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39121.3928

چکیده

تحلیل تطبیقی شعر «آی آدمها»ی نیما یوشیج و نقاشی «فریاد» ادوارد مونک با تأکید بر مؤلفه های اکسپرسیونیستی ذبیح‌اله بیرانوند*محمد خسروی‌شکیب **سعید زهره‌وند***بهمن کرم‌الهی **** چکیدههنر ... بیشتر تحلیل تطبیقی شعر «آی آدمها»ی نیما یوشیج و نقاشی «فریاد» ادوارد مونک با تأکید بر مؤلفه های اکسپرسیونیستی ذبیح‌اله بیرانوند*محمد خسروی‌شکیب **سعید زهره‌وند***بهمن کرم‌الهی **** چکیدههنر مدرن پدیدهای است که با تشکیک در قراردادهای سنتی فرهنگ و تمدن غربی و همچنین پیچیدگی و انعطاف دنیای معاصر آغاز شد. این پدیده در تقابل با قوانین و سنن پیشین است و تلاش دارد تا به چیرگی و مهارت انسان بر زندگی فردی و اجتماعی و نیز تنوع‌طلبیهای روانی و روحی او کمک کند. یکی از جلوههای هنر مدرن، مکتب اکسپرسیونیسم است که جریانی هنری و ادبی در اوایل قرن بیستم میلادی به شمار میآید. اساس این مکتب بر درونگرایی، فرار از واقعیت و طغیان برضد قراردادهای سنتی قرار دارد و به‌دلیل ماهیت فرامرزی و توجّهش به مخاطب عام، مورداقبال و تأیید هنرمندان و اندیشمندان قرار گرفت. نیما یوشیج، شاعر معاصر ایران که به‌دلیل تقابل با سنتها و قواعد کهن و نیز طرح امکانات معنایی و تنظیمات ساختاری تازه در شعر فارسی او را بنیان‌گذار شعر مدرن ایران میدانند، اشعاری سرود که نمونهی بارز سنت‌ستیزی و نوآوری در ادبیات فارسی بود. در مقاله‌ی پیش رو شعر «آی آدمها»، سرودهی نیما یوشیج، را با یکی از نقاشیهای معروف اکسپرسیونیستی به نام «فریاد»، اثر ادوارد مونک نروژی، با شیوهای کیفی و تحلیلی - تطبیقی بررسی میکنیم. هدف مقاله، تحلیل مؤلفههای اکسپرسیونیستی و مشترک در دو اثر است تا نشان دهد که شعر آی آدمها نه‌تنها شعر مدرنی است؛ بلکه رگههای اکسپرسیونیستی فراوانی دارد.واژه‌های کلیدی: اکسپرسیونیسم، تحلیل تطبیقی، شعر آی آدمها، نقاشی فریاد. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان byz77@yahoo.com ** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان m.khosravishakib@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)*** استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان Zohrevand46@gmail.com**** استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان B.karamolahi@gmail.com تاریخ دریافت مقاله: 13/9/1399 تاریخ پذیرش مقاله: 20/2/1400

بررسی مفهوم‌سازی مشروطه در شعر دو شاعر دوره‌ی مشروطه (بافت نحوی و گفتمان در شعرهای عارف قزوینی و میرزاده‌ی عشقی)

مریم جعفری؛ مهبود فاضلی؛ نسرین فقیه ملک مرزبان

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 73-100

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39872.3984

چکیده

بررسی مفهوم‌سازی مشروطه در شعر دو شاعر دوره‌ی مشروطه (بافت نحوی و گفتمان در شعرهای عارف قزوینی و میرزاده‌ی عشقی) مریم جعفری*مهبود فاضلی **نسرین فقیه ملک مرزبان*** چکیدهاین پژوهش به بررسی مفهوم‌سازی ... بیشتر بررسی مفهوم‌سازی مشروطه در شعر دو شاعر دوره‌ی مشروطه (بافت نحوی و گفتمان در شعرهای عارف قزوینی و میرزاده‌ی عشقی) مریم جعفری*مهبود فاضلی **نسرین فقیه ملک مرزبان*** چکیدهاین پژوهش به بررسی مفهوم‌سازی مشروطه در شعرهای میرزاده‌ی عشقی و عارف قزوینی می‌پردازد. برای فهم بخشی از تفاوت نگاه شاعران دوره‌ی مشروطه، دو شخصیت متفاوت چه ازنظر جهان‌بینی و خواست‌ها و چه ازنظر خاستگاه و طرز زندگی و رفتارهای شاعری انتخاب شده که حجم دیوان اشعارشان نیز به هم نزدیک است. پرسش پژوهش حاضر این است که عارف قزوینی و میرزاده‌‌ی عشقی برای بیان دیدگاه‌های خود درباره‌ی مشروطه از چه بافت نحوی استفاده و چگونه آن را مفهوم‌سازی کرده‌اند؟ دامنه‌های مفهومی و گفتمان آن‌ها در این موضوع مشترک چه تفاوت‌هایی با هم دارد؟ برای رسیدن به پاسخ ابتدا کلمه‌ی مشروطه و ترکیبات آن از دیوان دو شاعر استخراج شدند و سپس بافت نحوی و دامنه‌های مفهومی در عبارات و بندهایی که شامل این کلمه بودند و همچنین با نظر به کل شعر، همراه با آمیزه‌های مفهومی آن‌ها بر اساس تلفیق نظرات لانگاکر و فوکونیه و ترنر بررسی شدند. بر اساس نتایج به‌‌دست‌آمده می‌توان گفت که کنشگران مشروطه در شعر میرزاده‌ی عشقی، «آن فتنه ز مشروطه» و خود «مشروطه»، «من» و «ما» (پدر مریم و پسرانش در سه‌تابلوی مریم) و «مردم مشروطه‌خواه» هستند؛ اما در شعر عارف قزوینی، معشوق (مستتر)، خود «مشروطه»، محمدعلی‌شاه (در ضمیر) و وطن‌دوستان کنشگرند. در آمیزه‌ی مفهومی، مفهوم مشروطه در شعرهای میرزاده‌ی عشقی قانون، فرمان، خدا، معشوق، فرزند، موجود زنده، زمان و آرمان و هدف هستند؛ اما عارف قزوینی مفهوم مشروطه را با مجرم یا متهم، موجود زنده، کار، فرمانروایی و حکومت، معشوق، بهار یا باغبان، خواست و آرزو، یوسف و قدرت عشق آمیخته است. میرزاده‌ی عشقی از دامنه‌های مفهومی واقعی‌تری استفاده کرده که به فضاهای مفهومی خود مشروطه بیشتر مربوطند؛ اما عارف قزوینی با نگاهی سنتی‌تر و بعضاً جدید، از دامنه‌های مفهومی مختلفی که ترکیبی از عناصر طبیعت و عشق و سیاست و همچنین اعتقاد به تقدیر و عاملی بیرون از اراده‌ی انسان است، بهره گرفته و میرزاده‌ی عشقی با وجود استفاده از دامنه‌های مفهومی محدودتر، مشروطه را واقعی‌تر و ملموس‌تر می‌بیند.واژه‌های کلیدی: شعر مشروطه، مفهوم‌سازی، بافت نحوی، عارف قزوینی، میرزاده‌ی عشقی، لانگاکر، فوکونیه. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا marypoetry@yahoo.com(نویسنده‌ی مسئول) ** استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا mahbood46@yahoo.com*** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا nasrinfaghih44@gmail.com تاریخ دریافت مقاله: 6/12/1399 تاریخ پذیرش مقاله: 31/5/1400

اهمیت متون علمی در شرح و تصحیح چهار بیت از حافظ

میثم جعفریان هریس؛ اسدالله واحد

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 101-136

https://doi.org/10.22099/jba.2021.38680.3892

چکیده

اهمیت متون علمی در شرح و تصحیح چند بیت از حافظ میثم جعفریان هریس*اسدالله واحد ** چکیدهحافظ نه مانند خواجوست که یکسره به قصد خلق ایهام، واژه‌ای را در بیت بی‌پروا یله کند و نه مانند خاقانی است که لطف ... بیشتر اهمیت متون علمی در شرح و تصحیح چند بیت از حافظ میثم جعفریان هریس*اسدالله واحد ** چکیدهحافظ نه مانند خواجوست که یکسره به قصد خلق ایهام، واژه‌ای را در بیت بی‌پروا یله کند و نه مانند خاقانی است که لطف سخنش در تزاحم اظهار علم و فضل یاوه شود. ایهامات علمی او همه برخاسته از مراتب دانشش است. نمونه‌های پیش روی، سنتزی است متعادل از وجه علمی سخن با بُعد شاعرانگی کلام، ازاین‌روی لازم است اجزای آن دسته از بیت‌هایی که پس‌زمینه‌هایی علمی دارند، از هر نظر دقیق بررسی شود. فرض ما این است که در این‌گونه بیت‌ها کمتر جزء عبث و نمایشی وجود دارد. هرچند بسیاری از معارف قرون وسطایی ما در قیاس با علوم روز چندان سهمی از علم ندارد، با این همه سخن شاعرانی چون خاقانی و حافظ در بیشتر موارد به‌طوردقیق بر همان‌گونه داده‌های آن اعصار قابل‌تطبیق است. در این نوشته، بیت‌هایی از حافظ را ضمن توجه تام به روایت نسخه‌ها و بوطیقای وی به دستیاری متون متداول علمی عصری‌اش مورد تصحیح علمی-انتقادی- تحقیقی قرار داده‌ایم. درصورتی‌که این روش ازمنظر حافظ‌پژوهان رهیافتی اطمینان‌بخش به شمار آید، می‌توان امیدوار بود که در موارد دیگری از دیوان حافظ نیز که محل اختلاف است، گره‌گشا باشد.واژه‌های کلیدی: دیوان حافظ، متون علمی، تصحیح انتقادی، بوطیقا. * دانش‌آموخته‌ی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز lawmeisamjafarian@gmail.com(نویسنده‌ی مسئول) ** استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز avahed@tabrizu.ac.irتاریخ دریافت مقاله: 16/7/1399 تاریخ پذیرش مقاله: 12/5/1400

کالبدشناسی تکنیکهای بلاغی- زبانی روایتهای فکاهی مثنوی معنوی

زهرا رجبی

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 137-168

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39768.3974

چکیده

کالبدشناسی تکنیکهای بلاغی- زبانی روایتهای فکاهی مثنوی معنوی زهرا رجبی* چکیدهخنده همچون زبان امری اجتماعی و عموماً وابسته به گفتار، اعمال و موقعیتهای زبانی- معنایی نامتعارف و خلاف عادتی ... بیشتر کالبدشناسی تکنیکهای بلاغی- زبانی روایتهای فکاهی مثنوی معنوی زهرا رجبی* چکیدهخنده همچون زبان امری اجتماعی و عموماً وابسته به گفتار، اعمال و موقعیتهای زبانی- معنایی نامتعارف و خلاف عادتی است که برای یک فرد در ارتباط با افراد، چیزها یا موقعیتهای دیگر ایجاد میشود؛ ازاینرو باید همچون دیگر پدیدههای اجتماعی و ارتباطی، آنچه به خندیدن افراد میانجامد نیز اصول و قواعد خاصی داشته باشد. آرتورآسا برگر، استاد برجسته و معاصر علوم ارتباطات، برهمین مبنا سالها در ساختار زبانشناختی- معناشناختی طنز و فکاهی مطالعه کرده و برای آن الگویی زبانی-بلاغی شامل 45 تکنیک را با عنوان «کالبدشناسی فکاهی» ارائه کرده است. ازآنجاکه تاکنون لطیفهها و حکایتهای طنز فارسی با این رویکرد بررسی نشدهاند، در پژوهش حاضر 76 روایت فکاهی موجود در مثنوی مولانا بهعنوان اثری ادبی و پر از حکایتهای طنز که صدها سال است در بین ایرانیان محبوبیت دارد، به شیوهی توصیفی- تحلیلی کالبدشکافی شده است تا ضمن معرفی دیدگاه برگر، مشخص شود مهم‌ترین تکنیکهای زبانی- معنایی بهکاررفته در فکاهیات مثنوی کدام‌اند و اینکه از بین چهارنوع زبانی، منطقی، هویتی و کنشی کدام دسته تکنیک بیشترین تأثیر را در ساختار زبانی-بلاغی فکاهیات مثنوی دارند. براساس نتایج، از 409 تکنیک موجود در فکاهیات مولوی، تکنیکهای منطقی، زبانی، ماهوی و کنشی بهترتیب با 146، 126، 119 و 18 مورد به کار رفته است. همچنین مشخص شد بین محتوای فکاهیهای مشابه و تکنیکهای موجود در آن ارتباط معناداری وجود دارد.واژه‌های کلیدی: فکاهی، آرتورآسا برگر، ساختار زبانی- بلاغی، مثنوی مولوی. * استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک z.rajabi_id@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 25/11/1399 تاریخ پذیرش مقاله: 7/4/1400

بررسی تطبیقی رموز عرفانی منظومه‌ی مهر و ماه جمالی دهلوی با داستان شیخ‌صنعان عطار

سکینه رسمی؛ عاتکه رسمی

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 169-194

https://doi.org/10.22099/jba.2021.40156.4008

چکیده

بررسی تطبیقی رموز عرفانی منظومه‌ی مهر و ماه جمالی دهلوی با داستان شیخ‌صنعان عطارسکینه رسمی *عاتکه رسمی** چکیدهمنظومه‌ی مهر و ماه، مثنوی عاشقانه‌ی جمالی دهلوی یکی از مریدان طریقت سهروردیه است. اگرچه ... بیشتر بررسی تطبیقی رموز عرفانی منظومه‌ی مهر و ماه جمالی دهلوی با داستان شیخ‌صنعان عطارسکینه رسمی *عاتکه رسمی** چکیدهمنظومه‌ی مهر و ماه، مثنوی عاشقانه‌ی جمالی دهلوی یکی از مریدان طریقت سهروردیه است. اگرچه این مثنوی در اصل داستانی عاشقانه است که قهرمان داستان در پی رؤیای معشوق از بدخشان به «مینا» سفر می‌کند؛ اما با تأمّل دیده می‌شود که طرح داستان با داستان شیخ‌صنعان منطق‌الطیر مطابقت دارد و سیروسلوکی روحانی را به تصویر درآورده است، چنان‌که در منطق‌الطیر، شیخ‌صنعان در پی رسیدن به معشوق از تمام شهرت و اعتبار ظاهری خویش درمی‌گذرد تا به عشق واقعی دست یابد. در منظومه‌ی مهر و ماه نیز «ماه» در پی رؤیای خویش با دست‌شستن از تمامی امکانات، قدم در راه سلوک می‌گذارد و با گذر از تمامی تعیّنات، فنا را تجربه می‌کند. در این داستان درویش غار بدخشان و خضر راه‌دان در رسیدن ماه به مهر و اتّحاد آن‌ها به‌عنوان پیر فرزانه نمود می‌یابند و چون کار دشوارتر می‌شود، حضرت محمد (ص) همانند داستان شیخ‌صنعان در رؤیای همراهِ قهرمان ظاهر می‌شود و به یاریگری می‌پردازد. رموز عرفانی مطرح در منظومه‌ی مهر و ماه کاملاً تداعی‌کننده‌ی منطق‌الطیر عطار است. اگر عطار با طرح داستان شیخ صنعان، باری دیگر قدرت عشق را در رسیدن به کمال تبیین می‌کند، جمالی دهلوی نیز با داستان مهر و ماه، سفر عرفانی ماه را به تصویر می‌کشد. صرف‌نظر از شرایط سن و اختلاف ادیان که عشق شیخ‌صنعان را به‌صورت عشقی ممنوع معرفی می‌کند، در هر دو داستان عناصری چون رؤیای حرکت‌بخش، شب به‌عنوان زمان نقطه‌ی عطف سفر، سفر از شرق به غرب، موانع و خطرات بازدارنده سلوک، هم‌سویی عقل و عشق، نمود حضرت محمد (ص) در رؤیای همراه قهرمان، گذر از عشق مجازی به عشق حقیقی، در سلوک قهرمانان دیده می‌شود. این مقاله بر مبنای مکتب فرانسه، به سیرعرفانی ماه و تأثّر آن از داستان شیخ‌صنعان می‌پردازد.واژه‌های کلیدی: جمالی دهلوی، شیخ‌صنعان، عرفان، عشق، عطار، مهر و ماه. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز rasmi1378@yahoo.com** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان rasmi1390@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول)تاریخ دریافت مقاله: 16/1/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 28/4/1400

بررسی سیرتحول آوا در منظومه‌های عاشقانه (از آغاز شعر فارسی تاپایان قرن هشتم هجری)

پروانه صانعی؛ حسین آقاحسینی

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 195-224

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39459.3949

چکیده

بررسی سیرتحول آوا در منظومه‌های عاشقانه (از آغاز شعر فارسی تاپایان قرن هشتم هجری) پروانه صانعی*حسین آقاحسینی ** چکیدهزبان از مهم‌ترین ابزارهای انتقال پیام بین انسان‌هاست که شاعران از آن استفاده‌ی ... بیشتر بررسی سیرتحول آوا در منظومه‌های عاشقانه (از آغاز شعر فارسی تاپایان قرن هشتم هجری) پروانه صانعی*حسین آقاحسینی ** چکیدهزبان از مهم‌ترین ابزارهای انتقال پیام بین انسان‌هاست که شاعران از آن استفاده‌ی هنرمندانه می‌کنند. آن‌ها با استفاده از امکانات زبان، توانایی‌های خود را بروز می‌دهند و می‌کوشند دیگران را با دنیای خویش آشنا کنند. توجه و دقت در استفاده از آواها و واج‌های زبانی می‌تواند شاعر را در رسیدن به مقصود خویش و القای نوع ادبی اثر یاری دهد. در این پژوهش باتوجه به دیدگاه‌های صاحب‌نظران اروپایی مانند گرامون و ژانت و فارسی‌زبان همچون فارابی، ابن‌سینا و غیره سیر تحول آوایی و واجی در چهارده منظومه‌ی عاشقانه‌ی فارسی از آغاز تا پایان قرن هشتم‌هـ (جمعاً 64485 بیت) به‌شیوه‌ی استقرای تام و با بهره‌گیری از نرم‌افزار سیمیا بررسی شد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، آواهای سایشی در این منظومه‌ها بیشترین کاربرد را دارند. آواهای خیشومی ‌و روان به‌عنوان تسهیل‌کننده و ایجاد روانی در خوانش در جایگاه‌ بعدی قرارمی‌گیرند. اگرچه آواهای انفجاری در منظومه‌های نخستین کاربرد وسیعی دارند؛ ولی به‌سبب غلبه‌ی سبک عراقی و نوع ادبی غنایی کم‌رنگ می‌شوند. نظامی‌ و خواجوی کرمانی ازنظر استفاده‌ی صحیح و هدفمند از واج‌ها برای القای مفاهیم، در منظومه‌های عاشقانه‌ی خود، سرآمد شاعران در این دوران هستند.واژه‌های کلیدی: آوا، انفجاری، زبان، سایشی، منظومه‌ی عاشقانه. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات غنایی) دانشگاه اصفهان p.saneai68@gmail.com ** استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان h.aghahosaini@ltr.ui.ac.ir (نویسنده‌ی مسئول)تاریخ دریافت مقاله: 18/11/1399 تاریخ پذیرش مقاله: 20/6/1400

مظاهر فرهنگ عامه در منظومه‌ی محمود و ایاز زلالی خوانساری

محسن صدیق؛ یحیی کاردگر

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 225-254

https://doi.org/10.22099/jba.2021.40980.4061

چکیده

مظاهر فرهنگ عامه در منظومه ی محمود و ایاز زلالی خوانساری محسن صدیق*یحیی کاردگر ** چکیدهامروزه تحقیق در حوزه‌ی فرهنگ عامه و جست‌وجوی مظاهر آن در ادبیات فارسی در میان محققان علوم انسانی جایگاه ... بیشتر مظاهر فرهنگ عامه در منظومه ی محمود و ایاز زلالی خوانساری محسن صدیق*یحیی کاردگر ** چکیدهامروزه تحقیق در حوزه‌ی فرهنگ عامه و جست‌وجوی مظاهر آن در ادبیات فارسی در میان محققان علوم انسانی جایگاه ویژهای دارد. هر ملتی برای شناخت بهتر جامعه و تحلیل انگارهها، کنشها و واکنشهای اقشار مختلف و آگاهی یافتن از چندوچون ادبیات و فرهنگ سرزمینش ناگزیر از توجه به این حوزه از ادبیات است. پژوهش حاضر با توجه به این هدف، با روشی توصیفیـ تحلیلی به بررسی ارتباط داستانهای محمود و ایاز با فرهنگ عامه و همچنین بررسی مصادیق مادی و معنوی فولکلور در منظومه‌ی محمود و ایاز زلالی خوانساری نوشته شده است. رواج ادبیات در میان اقشار متوسط و پایین جامعه به‌همراه گسترش فساد جنسی در قالب روابط دو همجنس و مخالفت دربار با سرایش منظومههای بزمی در عصر صفویه، موجب پدیدآمدن ژانرهای ادبی جدید شد که محمود و ایازسرایی و به‌ویژه محمود و ایاز زلالی از نتایج این تغییر سبک است. ایجاد تصاویر هنری بدیع، گسترش دایره‌ی امکانات هنری و ایجاد فضای صمیمی و تلقین حس هم‌ذاتپنداری ازجمله محاسن توجه زلالی به فرهنگ عامه است. در منظومه‌ی محمود و ایاز زلالی خوانساری مظاهر گوناگونی از فرهنگ مردم قابل پیگیری ا‌ست. مهمترین مصادیق مادی فرهنگ عامه در منظومه‌ی زلالی، اشاره به شغلهای رایج در میان مردم مانند خیاطی و طب و بیان جزئیاتی از مکانهای عمومی نظیر گرمابه است. همچنین در حوزه‌ی مصادیق معنوی، به‌کارگیری واژگان رایج عامه، استفاده از الفاظ رکیک، هجو و کثرت اصطلاحات مرسوم در میان مردم، کنایات و همچنین اشاره به آداب‌ورسوم خاکسپاری، شرابنوشی، خرافات و... بیش از دیگر مصادیق فولکلور، موردتوجه زلالی خوانساری بوده است.واژه‌های کلیدی: زلالی خوانساری، فرهنگ عامه، عصرصفویه، محمود و ایاز، منظومه‌های فارسی. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم m_sedigh90@yahoo.com ** استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم kardgar1350@yahoo.com (نویسنده‌ی مسئول)تاریخ دریافت مقاله: 25/3/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 24/6/1400

تجلی عارفانه‌ی طب و تزکیه در دیوان شمس

خدیجه سادات طباطبایی؛ سید حسن طباطبایی؛ عبدالله حسن زاده میرعلی

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 255-284

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39930.3987

چکیده

تجلی عارفانه‌ی طب و تزکیه در دیوان شمس خدیجه‌سادات طباطبایی*سیدحسن طباطبایی **عبدالله حسن‌زاده میرعلی*** چکیدهیکی از دانشهایی که در متون ادب فارسی بازتاب زیادی داشته، طب است. مولوی ازجمله شاعرانی ... بیشتر تجلی عارفانه‌ی طب و تزکیه در دیوان شمس خدیجه‌سادات طباطبایی*سیدحسن طباطبایی **عبدالله حسن‌زاده میرعلی*** چکیدهیکی از دانشهایی که در متون ادب فارسی بازتاب زیادی داشته، طب است. مولوی ازجمله شاعرانی است که در دانشهای مختلفی صاحب اطلاع است و تردیدی نیست که آگاهیهای پزشکی نیز مانند بسیاری از درسخواندگان دنیای قدیم داشته؛ اما به‌هیچ‌وجه این آگاهیها را به‌شکل تصنعی و فضل‌فروشانه در آثارش منعکس نکرده است. در این پژوهش سعی شده با توجه به مفردات گیاهی، گزارههای پزشکی و گیاهان دارویی به کار رفته در دیوان شمس، نشان داده شود که مولانا به چه میزان و برای چه مقاصدی از مضامین، ترکیبات و اصطلاحات طبی سود جسته است؟ هدف اصلی این پژوهش، آسان‌تر‌کردن فهم پیچیدگی‌های متون کهن و تصحیح آن‌ها و حل تسامحات معنایی اصطلاحات پزشکی است. درواقع مولانا فقط قصد بیان مفاهیم طبی یا پزشکی سنتی را در دیوان شمس ندارد؛ بلکه همان‌گونه که از شیوههای عرفانی او پیداست، اصطلاحات پزشکی را وسیلهای برای ابراز آرا و عقاید و اندیشههای خود قرار میدهد؛ بنابراین علم طب و ابزار آلاتی را که زمانی در درمان بیماریها کاربرد داشته، با مفاهیم معنوی آمیخته و درنهایت علوم پزشکی را با عوالم روحانی و معنوی در جهت بیان اندیشههای عرفانی و اخلاقی خود، عجین کرده و به‌منظور سلامت روحی، برای عروج از بعد جسمانی به درجه‌ی روحانی و معنوی بهره جسته است.واژه‌های کلیدی: داروها، دیوان شمس، روش‌های درمانی، مضامین طبی و مولانا. * کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی (آموزش و پرورش سمنان) sadattabatabaee@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)** استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان shtabataba@semnan.ac.i*** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان a.hasanzadeh@semnan.ac.ir تاریخ دریافت مقاله: 16/1/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 16/5/1400

سانتیمانتالیسم و شعر معاصر فارسی(مطالعه‌ی موردی؛ سهراب سپهری و فخرالدین مزارعی)

آزاده فداکار؛ محمد حکیم‌آذر؛ اصغر دادبه

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 285-312

https://doi.org/10.22099/jba.2021.14151.4036

چکیده

سانتیمانتالیسم و شعر معاصر فارسی(مطالعه‌ی موردی؛ سهراب سپهری و فخرالدین مزارعی) آزاده فداکار*محمد حکیم‌آذر **اصغر دادبه*** چکیدهسانتیمانتال و سانتیمانتالیسم دو اصطلاح آشنا در نقد ادبی غربی هستند؛ ... بیشتر سانتیمانتالیسم و شعر معاصر فارسی(مطالعه‌ی موردی؛ سهراب سپهری و فخرالدین مزارعی) آزاده فداکار*محمد حکیم‌آذر **اصغر دادبه*** چکیدهسانتیمانتال و سانتیمانتالیسم دو اصطلاح آشنا در نقد ادبی غربی هستند؛ اما در حوزه‌ی ادبی فارسی کاربرد نادرستی یافته‌اند. در زبان فارسی، شعری که سطحی، شعارزده و بزک‌شده باشد، سانتیمانتال نام می‌گیرد، درحالی‌که سانتیمانتالیسم یکی از مکاتب ادبی مؤثر در درام و نمایشنامه است که از قرن هفدهم در اروپای غربی رواج یافت. در این جریان بازتاب سریع و بدون تأمل احساسات شاعر یا هنرمند در اثر ادبی سبب می‌شود که مخاطب نیز واکنشی هیجانی و زودگذر از خود نشان دهد. شعله‌های عواطف سطحی به همان سرعت که برخاسته‌اند، فرومی‌نشینند و شعر سانتیمانتال را گرفتار انزوا می‌کنند. در این پژوهش کوشیده‌ایم که سانتیمانتالیسم را در شعر دو شاعر احساساتی، سهراب سپهری و فخرالدین مزارعی شیرازی، بکاویم و به هیجان‌های شعری آن‌ها توجه کنیم. نتیجه‌ی این پژوهش نشان می‌دهد که اصرار بر عاطفه‌، خشم، خودبزرگ‌بینی و نفرت، سبب ناشناخته‌ماندن و طردشدن مزارعی در حوزه‌ی شعر معاصر شده است و درعوض وفور اندیشه‌ها و عواطف رقیق، ملایم، شاد، سبز و مهربان در شعر سپهری عاملی شده که او چند دهه در حافظه‌ی مخاطبان باقی بماند.واژه‌های کلیدی: سانتیمانتالیسم، سهراب سپهری، شعر معاصر، فخرالدین مزارعی، عاطفه‌ی شعری. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران leilamiri2566@gmail.com** دانشیار زبان و ادبیات فارسی واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران hakimazar@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)*** استاد زبان و ادبیات فارسی واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران adaadbeh@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 19/2/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 31/5/1400

منطق‌الطّیر و دینداری تجربت‌اندیش

زیبا قلاوندی؛ احمد رضا شکوهی خانمینی

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 313-340

https://doi.org/10.22099/jba.2021.39236.3961

چکیده

منطق‌الطّیر و دینداری تجربت‌اندیش زیبا قلاوندی*احمدرضا شکوهی خانمینی ** چکیدهاز اواخر قرن هجدهم با تبعیّت از شلایر ماخر، این اندیشه میان فیلسوفان دین رواج یافت که باید دین را به‌عنوان تجربه‌ای ... بیشتر منطق‌الطّیر و دینداری تجربت‌اندیش زیبا قلاوندی*احمدرضا شکوهی خانمینی ** چکیدهاز اواخر قرن هجدهم با تبعیّت از شلایر ماخر، این اندیشه میان فیلسوفان دین رواج یافت که باید دین را به‌عنوان تجربه‌ای شخصی از زیر تیغ برهان‌های عقلانی بیرون آورد و به تجارب دینی و معرفتی اهمیّت بیشتری داد. پس از معرّفی تجربه‌ی دینی و ویژگی‌های آن ازنظر فیلسوفان غربی و اینکه تجربه‌ی عرفانی در زیرگروه تجربه‌ی دینی قرار می‌‌گیرد، این نوع تجربه ازمنظر عارفان و فیلسوفان ایرانی واکاوی می‌‌شود. ازآنجاکه سفر یکی از موضوع‌های اصلی در عرفان بوده است و عارفان برای تهذیب نفس به سفر سفارش می‌کرده‌اند و درواقع عرفان و تصوف را نوعی مسافرت دانسته‌اند که مسافر و سالک، در این مسافرت خداوند را تجربه می‌کنند و از ابتدای پیدایش تصوف همواره سیروسلوک و طی طریق با واقعیت تصوف آمیخته بوده است و بسیاری از عارفان سیرآفاق را مقدمه‌ای برای سیر انفس دانسته‌اند. در این مقاله، عطّار به‌‌منزله‌ی‌ یکی از عارفان و اثرش منطق‌الطّیر در پیوند با این موضوع با عنوان سفرنامه‌ای انفسی و روحانی معرفی شده و با نگاهی به اسفار اربعه‌ی ملّاصدرا، این پندار و ابعاد آن بررسی می‌شود. به منطق‌الطیر عطّار به دید سفرنامه‌ای نگریسته می‌شود که کاروانی مهجور را تا حریم حضور دستگیری می‌کند؛ اسفار اربعه در قالب سفری واحد دیده می‌شود با کاروانیانی که همگی تجربه‌ای دینی و عرفانی را دریافته‌اند. مقاله بر این پرسش استوار است که معرفت عطّار بر چه پایه‌ای قرار داشته است؟ و با کاوشی در منطق‌الطیر و همگامی ‌با پرندگان به آن می‌رسد که عطّار علاوه بر اعتقاد به دین تجربه‌محور، تلاش می‌کند تا قدم‌به‌قدم سالکان را به ‌این تجربه‌ی دردآمیز برساند. همچنین مقاله‌ی پیش رو از زبان عطار، ویژگی‌های تجربه‌ی دینی و موانع رسیدن به‌ آن و زادوتوشه‌ی سفری که به ‌این تجربه ختم می‌شود، بیان شده و محصول این تجربه‌ی دینی مورد تحلیل قرار گرفته است.واژه‌های کلیدی: تجربه‌ی‌ دینی، عرفان اسلامی، عطار، مکاشفات عرفانی، منطق‌الطیر. * استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون ziba.ghalavandi@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول) ** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون ah.shekooh@gmail.comتاریخ دریافت مقاله: 20/11/1399 تاریخ پذیرش مقاله: 21/4/1400

مقاله کوتاه: شعرهای نویافته از امیرمعزّی

همایون شکری

دوره 14، شماره 1 ، اردیبهشت 1401، صفحه 341-354

https://doi.org/10.22099/jba.2022.40806.4050

چکیده

شعرهایی نویافته از امیرمعزّی همایون شکری * چکیدهنسخه‌های خطّی گنجینه‌های باارزش و مهمّی هستند که آگاهی‌های فراوانی از گذشته‌ی ادبی ایران، در دل آن‌ها جای دارد. ازجمله‌ی این آگاهی‌های ارزشمند، ... بیشتر شعرهایی نویافته از امیرمعزّی همایون شکری * چکیدهنسخه‌های خطّی گنجینه‌های باارزش و مهمّی هستند که آگاهی‌های فراوانی از گذشته‌ی ادبی ایران، در دل آن‌ها جای دارد. ازجمله‌ی این آگاهی‌های ارزشمند، شعرهای چاپ‌نشده‌ی شاعرانی است که دیوان آن‌ها سال‌هاست که چاپ شده و متن آن در دسترس همگان است. اهمّیّت این شعرهای چاپ‌نشده بسیار زیاد است و ارزش آن‌ها بر کسی پوشیده نیست. در پژوهش حاضر به بررسی شعرهای امیرمعزّی (520 ه‍.ق) در کتاب رسائل‌العشّاق و وسائل‌المشتاق از ابوالمعالی مسعودبن‌احمد سیفی نیشابوری (قرن 6 ه‍.ق) می‌پردازیم. در این کتاب ۳۹ بیت به امیرمعزّی نسبت داده شده است. از این تعداد 22 بیت در شمار بیت‌های چاپ‌نشده‌ی اوست. این شعرهای نویافته شامل نه رباعی و چهار بیت با مضمون تغزّلی است. بر اساس همین دست‌نویس مشخّص می‌شود که یک غزل و دو رباعی او به نام دیگران شهرت یافته است. همچنین به استناد رسائل‌العشاق که تاریخ کتابت آن چندصد سال از کهن‌ترین نسخه‌ی مورداستفاده در تصحیح دیوان امیر قدیم‌تر است، چهار بیت از بیت‌های او تصحیح شده است.واژه‌های کلیدی: امیرمعزّی، رسائل‌العشّاق و وسائل‌المشتاق، سیفی نیشابوری، شعرهای نویافته. * دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه homayon.shekari@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 12/3/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 28/10/1400

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 51، اردیبهشت 1401، صفحه 1-354

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده