تصحیح و گزارش ابیاتی از دیوان کبیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

10.22099/jba.2022.44926.4304

چکیده

دیوان کبیر یا کلیّات شمس تبریزی یکی از آثار برجسته‌ی مولاناست که متأسّفانه کمتر از مثنوی بدان توجّه شده ‌است. حجمِ بسیارِ ابیات، ‌یک‌دست نبودن نُسَخِ خطی و شیوه‌ی سرایش این اثر، تصحیح آن را با دشواری‌هایی همراه کرده است. در این پژوهش، نویسندگان با اتّکا به نسخ معتبر، به اصلاحِ ایرادهایی پرداخته‌اند که در دیوان مصحَّح‌ فروزانفر موردغفلت واقع شده‌ است. این ابیات علاوه بر دیوان مصحّح فروزانفر در دیگر تصحیح‌ها، گزیده‌ها و حتّی ترجمه‌های دیوان کبیر نیز بررسی و مشخص شد که این ایرادها در بسیاری موارد در پژوهش‌های بعد از فروزانفر و به تبعیّت از تصحیح ایشان وارد شده ‌است. نیکلسون پیش از همه به تصحیح و ترجمه‌ی دیوان شمس پرداخته؛‌ ولی تعداد محدودی غزل (48 غزل) را در گزیده‌ی خویش تصحیح و ترجمه کرده ‌است. آربری نیز 400 غزل را براساس نسخه‌ی پرحجم چستربیتی ترجمه کرده و بنابر قول خودش در مقدّمه، به تصحیح فروزانفر هم دسترسی داشته ‌است. توفیق سبحانی در سال 1386 بر اساس تک‌نسخه‌ی قونیه‌ی 770، کلیّات شمس را تصحیح کرده؛ امّا در پاره‌ای موارد از نسخه‌ی اساس خود تبعیّت نکرده‌ و بر شیوه‌ی تصحیح فروزانفر رفته ‌است. در این مقاله با تکیه بر نسخ معتبر پاره‌ای از ابیات تصحیح شده با این هدف که ضبط بسامان‌تری از آن‌ها ارائه شود. در این راه علاوه بر نسخ خطّی معتبر، بررسی زبان مولوی در دیگر آثارش و شیوه‌ی کارکرد تعبیرها و ترکیب‌ها نیز راه‌گشای نگارندگان بوده ‌است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Editing and Analyzing some verses of Divan-e-Kabir

نویسندگان [English]

  • elham khalili Jahromi 1
  • shirin razmjo 2
1 Shiraz University
2 Assistant Professor in ///urmia University
چکیده [English]

One of the Mevlana's prominent masterpieces is Divan-e-Kabir / Koliat-e-Shams-e-Tabrizi. Unfortunately, Divan-e-Kabir has received less attention in comparison with Mathnavi. The Edition of Divan-e-Kabir has difficulties according to its large number of verses, its manuscripts with different Ghazals and the way of composing the poems.
In this Article, the authors enumerate verses, which has some mistakes according to the authentic manuscripts, especially the ones, Froozanfar has. We have studied these verses in different editions, selections and translations of Divan-e-Kabir. Then, we understand these defects arose in later studies following Froozanfar. Raynold Nicholson has translated and edited 48 Ghazals before the rest. After Nicholson, Arbbery has translated 400 Ghazals according to the Chester Beatty manuscript and he said he had had Froozanfar's edition but he preferred to translate Ghazals from the Chester Beatty manuscript. Tofiq Sobhani in 1386 based on one manuscript -Qunia 770- edited Koliat-e-Shams. It is surprising that in some verses, he did not follow Qunia 770 and followed Forouzanfar's edition. In this Article, we studied numerous manuscripts, and then we picked up the authentic ones and according to them, edited verses. Some of the edited verses are mentioned here. In addition to authentic manuscripts, the study of Rumi's language in his other works has also helped us a lot.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Edition of Divan-e-Kabir
  • authentic manuscripts
  • Froozanfar's Edition
  • Translations of Divan-e-Kabir

مراجع

قرآن مجید. (1379). ترجمه‌ی محمّدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
آربری، آرتور جان. (1371). ادبیات کلاسیک فارسی. ترجمه‌ی اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
بلدیه‌ی استانبول، نگهداری شده در کتابخانه بلدیه‌ی استانبول، به شماره‌ی 17.
اسعدافندی، نگهداری شده در کتابخانه‌ی اسعدافندی در سلیمانیه، به شماره‌ی 2693.
افلاکی، شمس‌الدین. (1385). مناقب‌العارفین. دو جلد، تصحیح تحسین یازیجی، تهران: دنیای کتاب.
چستربیتی، نگهداری شده در کتابخانه‌ی مستر چستربیتی، فیلم 4341 دانشگاه تهران.
 حالت افندی، جُنگی است مشتمل بر اشعار مولانا و سلطان ولد، نگهداری شده در کتابخانه‌ی حالت افندی، فیلم 558 دانشگاه تهران.
خلیلی‌جهرمی، الهام و همکاران. (1393). «ناگفته‌هایی از یک نسخه‌ی خطّی (نسخه‌ی نخجوانی دیوان کبیر مولوی)». مجموعه مقالات نهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه پیام‌نور خراسان شمالی، به‌کوشش فرامرز آدینه، صص 2539-2550.
ــــــــــــــــــــــــــــــ. (1395). «نقد دیوان کبیر مصحّح بدیع‌الزمان فروزانفر با تکیه بر نسخه‌ی نورعثمانیه». متن‌شناسی ادب فارسی، دوره‌ی جدید، شماره‌ی2، پیاپی30، صص23-38.
دسوقی شتا، ابراهیم. (2009). مختارات من دیوان شمس‌الدین تبریزی. 2جلد، قاهره: المرکز القومی للترجمه‌.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه (15جلد)، تهران: دانشگاه تهران.
سبحانی، توفیق. (1386). «دیوان کبیر قونیه و کلیّات شمس استاد فروزانفر». ادب‌پژوهی، دوره‌ی1، شماره‌ی ۲، صص 95-115.
سنایی، مجدود بن آدم. (1393). دیوان حکیم سنایی. به‌کوشش محمّدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1387). مقدّمه، گزینش و تفسیر غزلیّات شمس تبریز. 2 جلد، تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــــــ (1385). گزیده‌ی غزلیات شمس. تهران: علمی و فرهنگی.
شکراللهی طالقانی، احسان. (1385). «تصنیف و تصحیف».  آیینه‌ی میراث، شماره‌ی 32، صص 129-158.
عطایی. (1392). سام‌نامه. تصحیح وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
قره‌حصار، نگهداری شده در کتابخانه‌ی گدک احمدپاشا در افیون قره‌حصار، شماره‌ی 1605 و 1587.
 قونیه‌ی کم‌حجم. نگهداری شده در موزه‌ی قونیه، به شماره‌ی 2113.
 قونیه‌ی پرحجم. نگهداری شده در موزه‌ی قونیه، به شماره‌ی 70.
 لوئیس، فرانکلین. (1385). مولانا دیروز تا امروز شرق تا غرب. ترجمه‌ی حسن لاهوتی، تهران: نامک.
مرحوم حاجی محمّد نخجوانی، نگهداری شده در کتابخانه‌ی ملّی تبریز، به شماره‌ی 3621.
مسعود سعد سلمان. (1384). دیوان مسعود سعد سلمان. با مقدّمه‌ی رشید یاسمی، به‌اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.
مولوی، جلال‌‌الدّین محمد (1363). کلیّات شمس. 10 جلد، تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــــــــ (1386). کلیّات شمس تبریزی (چاپ عکسی نسخه‌ خطّی موزه‌ی مولانا در قونیه). به‌اهتمامِ توفیق، هـ سبحانی، تهران: مؤسّسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
ـــــــــــــــــــــــــ (1389). کلیاتِ شمس تبریزی. 2 جلد، توضیحات، فهرست و کشف‌الابیات و تصحیح توفیق هـ. سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــــ (1397). شرح دیوان شمس تبریزی. شرح کریم زمانی، تهران: شکوه دانش و قطره.
نورعثمانی، نگهداری‌شده در کتابخانه‌ی حسن عالی بک یوجل، به شماره‌ی 12927.
 نیّری، محمّدیوسف و همکاران. (1393). «لزوم تصحیح دوباره‌ی غزلیات شمس».  شعرپژوهی، سال ۶، شماره‌ی ۲، پیاپی20، صص 161-186.
 ویلی، محمّدعیسی. (1376). «ترجیعات مولانا و نسخه‌های دیوان مولانا». گردآوری ایرج افشار و هانس روبرت رویمر، سخنواره (پنجاه و پنج گفتار پژوهشی به یاد دکتر پرویز ناتل خانلری)، تهران، توس، صص ۷۰۹-۷۵۴.
Arberry. A. J. (2009). Mystical Poems of Rumi. Edited by Ehsan Yarshater, with a new forewordby Franklin D. Lewis, Chicago and London: The university of Chicago Press.
Nicholson, Reynold (1898). Selected Poems from The Divani Shamsi Tabriz. Cambridge: University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار