نقشِ خرده فرهنگ های منحرف قلندریّه درعزلت آنان براساسِ رباعیّاتِ قلندرانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه یزد

2 استادوعضو هیئت علمی دانشگاه یزد

3 استاد و عضو هیات علمی دانشگاه یزد

چکیده

قلندریّه یک گروه خاص با خرده‌فرهنگ‌های خاص است و عزلت با وجود حضور در متن جامعه جزو مهم‌ترین آن‌هاست. چگونگی تحقّق خرده‌فرهنگ مزبور وظیفه‌ی جستار حاضر است که در حوزه‌ی مطالعات بینارشته‌ای ادبیّات صوفیانه و جامعه‌شناسی فرهنگی است و برپایه‌ی مطالعات کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی و با کمک رهیافت تحلیل محتوا انجام شده. به‌دلیل اهتمام ویژه‌ی متصوّفه به قالب رباعی، پیکره‌ی متنی پژوهش حاضر را رباعیّات فارسی شکل داده است. بازه‌ی زمانی از آغاز تا قرن هشتم (ه.ق.) و بستر موضوعی محدود به حوزه‌ی جامعه‌شناسی فرهنگی، منهای مؤلّفه‌های اعتقادی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که عزلت خاص قلندریّه که عزلتی در میان مردم است، به‌وسیله‌ی خرده‌فرهنگ‌های منحرف آن‌ها نسبت به فرهنگ حاکم بر جامعه‌ی اصلی و فرهنگ جماعت صوفیان غیرقلندر محقّق می‌شود. خرده‌فرهنگ‌هایی که در انحراف زندگی قلندران از عرف و عادات اجتماعی مردم نقش دارند، عبارت‌اند از: زبان دیگرگونه و غیرقابل درک برای عوام و آمیختگی آن با شطح و طامات، کم‌حرفی و خاموشی افراطی، بدنامی و ملامتجویی قلندران در عین تلاش برای بی‌آزاری نسبت به خلق و شادسازی دیگران و حتّی ترجیح ستم‌کشی بر ستمگری، تجرّد و پشت کردن به فرهنگ ازدواج و تشکیل خانواده، سفرهای پی‌درپی و آوارگی دائمی و پرسه زدن‌های بی‌هدف در اسواق و اماکن مختلف، زندگی دیوانه‌وار و به‌خصوص نعره زدن‌های بی‌دلیل قلندرانه، رفتارهای مرموز همراه با حیله‌گری و زیرکی، تکدّی‌گری باوجود ادّعای استغنای از خلق و مصرف بی‌پروای بنگ و تریاک و شراب.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of Qalandariya"s deviant subcultres in their isolation, based on persian Qalandari quatrains

نویسندگان [English]

  • Morad noshadi fard 1
  • Mehdi maleksabet 2
  • mohamad reza najarian 3
1 the student of yazd university
2 professor of yazd university
3 professor of yazd university
چکیده [English]

Qalandariya is a distinct group with specific subcultures, and isolation within the society is one of them. To determine how the subculture gets acctualized is the goal of the present study in interdisciplinary field of Sufist literature and cultural sociology. This investigation bases on library studies. It applies descriptive analytical method and content analysis approach. The text corpus includes Persian quatrains due to the significance of this form to Sufism. The time zone is from the beginning to the 8th century (A.H.). The subject is limited to the field of cultural sociology, excluding the religious elements. The findings show that Qalandars achive their summoned seclusion despite being among the people by their deviant sub-cultures. The mentioned sub-culture gets determined by comparing it to the dominant culture of the main society, including the culture of the non-Qalandari Sufi community. Regarding sociology of literature, the most critival subcultures that contribute to the deviation of Qalandars’ life from the customs and social habits of the people are as follow: their different and incomprehensible language for the ordinary people and its mixing with profanation, reticence and extreme silence, their infamy and reproaching while trying to be inoffensive, gladdening to people and even preferring being exposed to oppression than being tyrant, celibacy and turning their back on the culture of marriage, family formation, and intercommunicate with relatives, constent trips and permanent displacement and wandering aimlessly in markets and different places, crazy life and especially sudden shouting for no reason, mysterious behaviour with slyness and cleverness, begging despite claiming to be ignorant to others wealth, reckless consumption of cannabis and opium.

کلیدواژه‌ها [English]

  • deviant subcultures
  • Qalandri isolation
  • Qalandari quatrains
  • sufist literature

مراجع

نهج‌البلاغه.(1387). ترجمه‌ی محمّد دشتی، قم: شهاب‌الدّین.
ابن یمین، محمود‌بن یمین‌الدّین فریومدی. (1344). دیوان ابن یمین. به‌تصحیح حسین‌علی باستانی‌راد، تهران: سنایی.
ابوالبشری، پیمان؛ نجاتی، میترا. (1393). «نگاهی به کارنامه‌ی قلندرپژوهی (با تکیه بر قلندریّه در تاریخ نوشته‌ی محمّدرضا شفیعی کدکنی». تاریخ‌پژوهی، دوره‌ی 15، شماره‌ی60، پاییز، صص۳۹-۵۸.
اعزازی، شهلا. (1385). جامعه‌شناسی خانواده: با تأکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
افشاری، مهران. (1346). سی فتوّت‌نامه‌ی دیگر: سی رساله‌ی ناشناخته در فتوّت و پیشه‌وری و قلندری. تهران: علمی.
افلاکی العارفی، شمس‌الدّین احمد. (1362). مناقب العارفین. به‌تصحیح و حواشی تحسین یازیجی، تهران: دنیای کتاب.
امامی هروی، رضی‌الدّین عبدالله. (1343). دیوان کامل امامی هروی. به‌‌کوشش همایون شهیدی، تهران: علمی.
امینی‌لاری، نیلوفر. (1382). پژوهشی درباره‌ی قلندریّه و تصحیح و توضیح چهل قصیده و غزل قلندریّه‌ی سنایی. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
انصاری، خواجه عبدالله‌‌بن محمّد. (1365). رسائل جامع عارف قرن پنجم هجری قمری خواجه عبدالله‌انصاری. به‌تصحیح و مقابله‌ی وحید دستگردی و مقدّمه و شرح حال کامل به قلم سلطان‌حسین تابنده گنابادی، تهران: فروغی.
اوحدی‌کرمانی، اوحدالدّین حامدبن‌ابی‌الفخر. (1366). دیوان رباعیّات اوحدالدّین کرمانی. به‌کوشش احمد ابومحبوب، با مقدّمه‌ی محمّدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: سروش.
اوحدی مراغی، رکن‌الدّین اوحدی اصفهانی مراغه‌ای. (1340). دیوان، منطق العشّاق و جام جم. به‌تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
باباافضل، محمّدبن حسین کاشانی. (1311). رباعیّات بابا افضل کاشانی. به‌تصحیح سعید نفیسی، تهران: دانشکده.
برومند سعید، جواد. (1385). «ریشه‌یابی و اشتقاق واژه‌ی قلندر». مطالعات ایرانی، شماره‌ی10، سال5، صص۳۳-۵۵.
تارگون‌کارا مصطفی، احمد. (1395). تاریخ کهن قلندریّه. ترجمه‌ی مرضیّه سلیمانی، تهران: فرهنگ معاصر.
ترنر، جاناتان اچ. (1378). «جامعه‌پذیری». ترجمه‌ی محمّد فولادی، معرفت، سال 3، شماره‌ی30، پاییز، صص5۰-5۵.
ثواقب، جهان‌بخش؛ روشنفکر، محمّدمهدی. (1388). «نگرشی بر شورش شاه قلندر در عصر صفویّه». پژوهش‌های تاریخی، دوره‌ی 1، شماره‌ی1، بهار، صص۱۷-۵۰.
حاجی‌عبدالرّحیم. (1395).  قلندرنامه‌ای به نام آداب الطّریق همراه با پژوهشی نو درباره‌ی قلندریّه. تصحیح مهران افشاری، تهران: چشمه.
حرّ عاملی، محمّدبن‌حسن. (1364). جهاد النّفس (وسائل الشّیعه). ترجمه‌ی علی صحّت، قم: ناس.
حکیم نزاری، شمس‌الدبین محمّد قهستانی. (1371). دیوان حکیم نزاری مهستانی. به‌اهتمام مظاهر مصفّا، تهران: علمی.
حیدری، سمیرا. (1399). «مطالعه‌ی بازتاب آموزه‌های قلندریّه در شعر فارسی». مجموعه‌ی مقالات نخستین کنفرانس ملّی حقوق، فقه و فرهنگ تهران، صص8۰۱-8۲۰.
خاقانی شروانی، بدین‌بن علی. (1382). دیوان خاقانی شروانی. به‌تصحیح صیاء‌الدّین سجّادی، تهران: زوّار.
خطیب فارسی. (1362). قلندرنامه‌ی خطیب فارسی(سیرت جمال‌الدّین ساوجی)، به‌تصحیح حمید زرّین‌کوب، تهران: توس.
خواجوی کرمانی، کمال‌الدین ابوالعطاء. (1369). دیوان خواجوی کرمانی. به‌تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: پاژنگ.
خوسفی، محمّدبن حسام. (1366). دیوان ابن‌حسام خوسفی. به‌‌اه‍ت‍م‍ام‌ اح‍م‍د اح‍م‍دی ‌ب‍ی‍رج‍ن‍دی‌ و م‍ح‍مّ‍دت‍ق‍ی‌ س‍ال‍ک، مشهد: اوقاف.
درزی، ر. پ. آ.(1359). فرهنگ البسه‌ی مسلمانان، ترجمه‌ی حسین‌علی هروی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دوب‍ری‍ن‌، جی. تی. پی. (1375). «ق‍ل‍ن‍دریّ‍ات‌ در ش‍ع‍ر ع‍رف‍ان‍ی‌ ف‍ارس‍ی‌ از س‍ن‍ای‍ی‌ ب‍ه‌ ب‍ع‍د». ترجمه‌ی هاشم بناپور، معارف، سال 10، شماره‌ی37، تیر، صص 1۰۵-1۱۹.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377).  لغت‌نامه. به‌اهتمام محمّد معین، تهران: دانشگاه تهران.
دهقان، علی؛ صدّیقی ‌لیقوان، جواد. (1394). «از قلندر عطّار تا رند حافظ». عرفان اسلامی، دوره‌ی 8، شماره‌ی44، تابستان، صص۳۱-۵۲.
راجردی، و.؛ دومینیک، ج. آ. (1384). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه‌ی کاووس سیّدامامی، تهران: سروش.
رفیع‌پور، فرامرز. (1377). آناتومی جامعه یا سنّت‌الله: مقدّمه‌ای بر جامعه‌شناسی کاربردی. تهران: کاوه.
رنجبر چقاکبودی، وحید. (۱۳۹۱). زبان و زبان‌گونه‌ها. کرمانشاه: باغ‌نی.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1363). جستجو در تصوّف ایران. تهران: امیرکبیر.
زکی، محمّدعلی. (1383). «درآمدی بر جامعه شناسی جهانگردی و گردشگری». مطالعات مدیریّت گردشگری، دوره‌ی2، شماره‌ی 5، صص ۸۷-۱۱۲.
سعدی، مشرف‌الدّین مصلح‌بن عبدالله. (1385). کلّیّات سعدی. به‌تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: هرمس.
سنایی غزنوی، ابوالمجدبن آدم. (1362). دیوان حکیم سنایی غزنوی. به‌تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: سنایی.
شاکر الکتبی، محمّد. (1299ق.). فوات الوفیّات. قاهره: دارالطّباعه.
شرافتی، زهرا؛ نوروزی، زهرا. (1398). «صفات عرفانی و نمادین قلندران در آثار سنایی، عطّار، مولانا و حافظ». ادبیّات و عرفان، شماره‌ی5، سال2، صص1۳۷-1۶۰.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1384). «قلندر». بخارا، دوره‌ی 7، شماره‌ی42، خرداد و تیر، صص11۳-11۷.
ـــــــــــــــــــــــــ. (1394). قلندریّه در تاریخ. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1383). نقد ادبی. تهران: فردوس.
ــــــــــــــــ (1389). انواع ادبی. تهران: میترا.
شیخ ابوسعید ابوالخیر، جمال‌الدّین ابوروح. (1350). سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر. به‌تصحیح سعید نفیسی، تهران: سنایی.
صرّاف، مرتضی. (1349). «آیین قلندری(1)». ارمغان، دوره‌ی39، شماره‌های 1۱-1۲، صص 7۰۵-7۱5.
ـــــــــــــــ. (1350). «آیین قلندری(2)». ارمغان، شماره‌ی1، دوره‌ی70، صص ۱۵-۲۱.
الطّریحى، فخرالدین. (1403ق.). مجمع البحرین. تحقیق احمد حسینى، بیروت: مؤسسه الوفاء.
عبیدزاکانی، نظام‌الدّین عبدالله. (1379). کلّیّات عبید زاکانی. به‌تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، تهران: زوّار.
عراقی، فخرالدّین ابراهیم همدانی. (1362). کلّیّات عراقی. به‌تصحیح و مقدّمه‌ی سعید نفیسی، تهران: گلشایی.
عطّارنیشابوری، شیخ فریدالدّین. (1387). مختارنامه. با مقدّمه‌ی محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: نگاه.
عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمّد. (1392). تمهیدات. به‌تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
قاسمی، شیرین. (1388). مؤلّفه‌های غزل قلندرانه در غزلیّات سنایی و عطّار. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه رازی.
قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن. (1399). رساله‌ی قشیریّه. ترجمه‌ی ابوعلی حسن‌بن‌احمد عثمانی، تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
قوامی، بدریّه. (1382). توصیف مضامین قلندری در غزل فارسی (سنایی، عطّار، مولوی، عراقی و حافظ). پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسیدانشگاه تربیت معلّم.
کاشانی، عزّالدّین محمودبن علی. (1391). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه در تصوّف اسلامی. به‌تصحیح و تعلیقات جلال‌الدّین همایی، تهران: هما.
کاشانی، محسن؛ مصطفی، محمود. (1370). المحجه البیضا فی تهذیب الاحیا. ترجمه‌ی هادی خسروشاهی، قم: خرّم.
کجاترک، سعدالدّین. (1348). تصحیح قلندرنامه‌ی خطیب فارسی و تحقیق درباره‌ی قلندرنامه. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
کوئن، بوریس. (1372). مبانی جامعه‌شناسی. ترجمه‌ی غلام‌عبّاس توسّلی و رضا فاضل، تهران: سمت.
کیانی، محسن. (1369). تاریخ خانقاه در ایران. تهران: کتابخانه‌ی طهوری.
کیوانفر، علی‌اکبر. (1390). «ابعاد اجتماعی و پیوندهای مردمی در تصوّف اسلامی، با نگاهی به نسبت‌های تصوّف و آیین‌های جوانمردی، ملامتیّه و قلندریّه». پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، سال 6، شماره‌ی22، پاییز، صص ۷۳-۹۴.
مجد همگر، هبه‌الله‌بن احمد. (1375). دیوان مجد همگر. به‌تصحیح احمد کرمی، تهران: ما.
مرتضوی، مکتب منوچهر.(1365). حافظ. تهران: توس.
مرزبان طبری، رستم بن شروین. (1389). مرزبان‌نامه. به‌تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفر‌علی‌شاه.
معصوم شیرازی، محمّد. (1345). طرائق الحقایق. به‌تصحیح محمّدجعفر محجوب، تهران: بارانی.
مولوی، جلال‌الدّین محمّد. (1386). کلّیّات شمس تبریزی. ج۲، تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: بیهق.
میرعابدینی، ابوطالب؛ مهران افشاری. (1374). آیین قلندری. تهران: فراروان.
ناتل‌خانلری، پرویز. (1346). «آیین عیّاری». سخن، شماره‌ی1، دوره‌ی19، صص 28-20.
نجم رازی، ابوبکربن محمّد. (1371). مرصادالعباد. به‌تصحیح محمّدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
نوروزی، زهرا. (1391). قلندر و صور شعری و صور معنایی آن در آثار سنایی، عطّار، مولوی و حافظ. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
واعظ‌پور، رسول. (1375). با قافله‌ی قلندران: تحلیلی بر اشعار فخرالدّین عراقی، شامل شرح احوال، عرفان، اشعار و صورخیال. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی.
Evans, Nicholas & Stephen Levinson. (2009), “The Myth of Language Universals: Language Diversity and Its Importance for Cognitive Science”, Behavioral and Brain Sciences Journal, 32(5), PP. 429-448.
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار