شعر پژوهی(بوستان ادب)

تشبیه مرکب از فاخرترین گونه‌های تشبیه است که تصویر کاملی از هیأت دو یا چند چیز را ارائه می‌کند. تشبیه مرکب از دوره‌های اول شعر فارسی همواره موردتوجه بوده‌ و در شعر معاصر نیز جلوه‌ی خاصی یافته‌است. ... بیشتر تشبیه مرکب از فاخرترین گونه‌های تشبیه است که تصویر کاملی از هیأت دو یا چند چیز را ارائه می‌کند. تشبیه مرکب از دوره‌های اول شعر فارسی همواره موردتوجه بوده‌ و در شعر معاصر نیز جلوه‌ی خاصی یافته‌است. شاملو یکی از برجسته‌ترین شاعران معاصر است که شعر منثور (شعر سپید) با نام او رقم خورده و در موارد متعدد و با هنرنمایی از تشبیه مرکب بهره‌ی بسیار برده ‌است. در این تحقیق که کتابخانه‌ای است و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، تشبیهات مرکب در اشعار شاملو بررسی می‌‌شود تا شگردهای هنری‌اش در ساختار تشبیه مرکب، نقش آرایه‌های بدیعی در کنار تشبیه مرکب و اغراض تشبیه مرکب معلوم شود. نتیجه‌ی تحقیق نشان داد که تعدّد مشبه و مشبه‌به، مقدّم آوردن مشبه‌به و مقیّد کردن تشبیه مرکب از ویژگی‌های ساختاری تشبیه مرکب در شعر شاملو است که از هریک از این ویژگی‌ها برای تقویت موسیقی شعر و نیز روشن کردن مفهوم و محتوای شعر استفاده شده ‌است. اغراض تشبیه نیز در شعر شاملو قابل‌توجه است. با توجه به اینکه شعر شاملو شعری اجتماعی- انتقادی است و شاعر در بیشتر اشعارش لحنی اندرزگویانه و منتقدانه دارد، «تقبیح و زشت جلوه دادن مشبه» و «استدلال برای بیان امکان مشبّه» از اغراضی است که در تشبیهات مرکب او دیده می‌شود.

بررسی و تحلیل شعر کارگری در دهه‌های پس از انقلاب اسلامی

مرضیه رحیمی؛ علی محمدی

دوره 15، شماره 2 ، شهریور 1402، صفحه 25-50

https://doi.org/10.22099/jba.2023.45201.4327

چکیده

شعر کارگری از زیرمجموعه‌های شعر متعهد است که از دوران مشروطه تا انقلاب اسلامی، در آثار برخی از شاعران رواج داشته است. ازآنجاکه بعد از پیروزی انقلاب با تغییر ساختار سیاسی و اجتماعی، جامعه‌ی ایران دچار ... بیشتر شعر کارگری از زیرمجموعه‌های شعر متعهد است که از دوران مشروطه تا انقلاب اسلامی، در آثار برخی از شاعران رواج داشته است. ازآنجاکه بعد از پیروزی انقلاب با تغییر ساختار سیاسی و اجتماعی، جامعه‌ی ایران دچار تحول و ادبیات نیز دستخوش تغییراتی شده؛ بنابراین سیر تحولات این نوع شعر در دوران پس از انقلاب با توجه به این تغییرات قابل‌بررسی است. به‌منظور انجام این پژوهش، آثار شاعران کارگری پیش از انقلاب که در طول نزدیک به سه‌دهه پس از انقلاب اسلامی شعر سروده بودند و همچنین مطرح‌ترین مجموعه شعرهای شاعرانِ پس از انقلاب در قالب‌های گوناگون به روش توصیفی- تحلیلی و متکی به فرآورده‌های پژوهشی که از مطالعه در کتابخانه و فیش‌بردای‌ به دست آمده‌، بررسی شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش شعر کارگری پس از انقلاب تا پایان دهه‌ی هشتاد، دچار رکود شده است و نه‌تنها از سوی شاعران تازه‌ی این ‌دوره استقبال نشده، در اشعار شاعران کارگری پیش از انقلاب هم ادامه نیافته است؛ اما در دهه‌ی نود شاهد رونق نسبی شعر کارگری نسبت به سایر دهه‌های پس از انقلاب تاکنون هستیم. نکته‌ی قابل‌توجه در شعر کارگریِ دهه‌ی نود آن است که ازنظر محتوا و مضمون نسبت به اشعار کارگری دوران پیش از انقلاب دچار تغییراتی شده که این تغییرات با ذکر نمونه‌هایی از شعر کارگری دهه‌ی نود و مقایسه‌ی آن با شعر کارگری پیش از انقلاب نشان داده شده است.

کاربست الگوی خوانش نشانه‌شناسانة مایکل ریفاتر در تفسیر غزل «اگر آن تُرک شیرازی...» با تمرکز بر معنای عبارت «میِ باقی»

ایوب مرادی؛ فاروق نعمتی؛ مرتضی قاسمی

دوره 15، شماره 2 ، شهریور 1402، صفحه 51-80

https://doi.org/10.22099/jba.2023.46968.4369

چکیده

در تاریخ ادب فارسی کمتر شاعری را همچون حافظ می‌توان یافت که جزئیات اشعارش تابه‌این‌اندازه اهمیت داشته باشد. در طول تاریخ سنّت شرح‌نویسی بر اشعار این شاعر بسیاری از نکات و ملاحظات واژگانی، نحوی، ادبی ... بیشتر در تاریخ ادب فارسی کمتر شاعری را همچون حافظ می‌توان یافت که جزئیات اشعارش تابه‌این‌اندازه اهمیت داشته باشد. در طول تاریخ سنّت شرح‌نویسی بر اشعار این شاعر بسیاری از نکات و ملاحظات واژگانی، نحوی، ادبی و فکری محل بحث صاحب‌نظران بوده و هر شارحی به‌فراخور میزان فهم و درک خود در مسیر حل دشواری‌های دیوان شعر او گام برداشته است؛ البته نباید از این واقعیت غافل بود که دراین‌میان برخی از مفاهیم، عبارات و واژگان هستند که فهم دقیق آن‌ها نقش بسزایی در درک ظرایف شعر حافظ دارد. یکی از این موارد مهم عبارت «می باقی» در غزل سوم دیوان مطابق ترتیب الفبایی است. بررسی تفاسیر ارائه‌شده نشان‌ می‌دهد که بیشتر شارحان برای این عبارت معنای «باقی‌مانده‌ی مِی» را پیشنهاد داده‌اند؛ معنایی که گرچه خللی در دریافت بیت ایجاد نمی‌کند؛ اما به نظر می‌رسد با حال‌وهوای کلی غزل هم‌خوانی ندارد؛ ازهمین‌رو تلاش شد تا در این مقاله که به روش تحلیلی-توصیفی نوشته شده است، با استفاده از الگوی پیشنهادی مایکل ریفاتر برای خوانش نشانه‌شناسانه‌ی شعر، غزل موردنظر بازخوانی شود تا ازاین‌طریق ضمن استخراج گرانی‌گاه معنایی غزل، معنایی مستند به شواهد متنی برای عبارت «مِی باقی» ارائه شود. براین‌اساس کلیت غزل به پنج بخش مجزا تقسیم شد و پس از بررسی انباشت‌ها و تقابل‌های دوگانه، مفهوم «برتری نقد، ماندگار و حقیقی بر نسیه، ناماندگار و غیرحقیقی»، به‌عنوان ماتریس یا محور معنایی منتشر در سطح غزل شناسایی شد. مفهومی که بازخوانی عبارت موردبحث و بیت محل واقع‌شدنش براساس آن نشان می‌دهد که معنی «مِی ماندگار» در نقطه‌ی مقابل «مِی فرّار» می‌تواند معتبرترین معنا برای عبارت «می باقی» باشد؛ معنایی که با کلیت غزل نیز همخوان است.

چهره‌ی لیلی در شعر معاصر فارسی با توجه به رویکرد اسطوره‌کاوی ‏(مطالعه‌ی موردی: نصرت رحمانی، فروغ فرخزاد و حسین منزوی) ‏

لیلا معصومی نایینی؛ مرتضی هاشمی؛ محمد رضا نصر اصفهانی

دوره 15، شماره 2 ، شهریور 1402، صفحه 81-106

https://doi.org/10.22099/jba.2023.46649.4355

چکیده

شناخت شخصیت‌های اساطیری و زنان اساطیری به‌طورخاص در شعر معاصر فارسی، راهی برای شناخت زن در روزگار معاصر و نیز شناخت شعر، لایه‌های معنایی و تحلیل آن است. در میان زنان، چهره‌ی لیلی در شعر فارسی اعم از ... بیشتر شناخت شخصیت‌های اساطیری و زنان اساطیری به‌طورخاص در شعر معاصر فارسی، راهی برای شناخت زن در روزگار معاصر و نیز شناخت شعر، لایه‌های معنایی و تحلیل آن است. در میان زنان، چهره‌ی لیلی در شعر فارسی اعم از کلاسیک و معاصر چهره‌ای شاخص است. لیلی در شعر فارسی یکی از بارزترین نمادهای معشوق است که در این پژوهش با تمرکز بر اشعار حسین منزوی، نصرت رحمانی و فروغ فرخزاد بازتاب چهره‌ی لیلی در شعر معاصر بررسی می‌شود. دلیل انتخاب این سه شاعر توجه آنان به جایگاه لیلی از حیث کمیت و کیفیت بوده است. پرسش اصلی پژوهش پیش رو این است که لیلی به‌عنوان یکی از شخصیت‌های مهم زن اسطوره‌ای در ادبیات فارسی، در شعر معاصر چگونه بازتاب یافته و چه نسبتی با چهره‌ی حقیقی زن در روزگار ما دارد. در این مجال پس از توضیح مبانی نظری، به کاربست نظریه‌ی اسطوره‌کاوی ژیلبر دوران در بازخوانی اسطوره‌ی لیلی در شعر نصرت رحمانی، حسین منزوی و فروغ فرخزاد پرداخته شده است. رویکرد اسطوره‌کاوی دوران رویکردی است که در آن بررسی چگونگی تأثیر زندگی شخصی مؤلف در کنار بافت- متن‌پژوهی به‌معنای تأثیرات تاریخی و اجتماعی در تألیف اثر موردتوجه است. این مقاله در سه بخش به کاربست الگوی دوران در بازخوانی اسطوره‌ی لیلی در شعر سه شاعر نام‌برده می‌پردازد. در این پژوهش مشخص می‌شود که هر سه شاعر برگزیده نگاهی متفاوت به اسطوره‌ی لیلی داشته‌اند و کارکرد اسطوره‌ها در شعر معاصر از وجوه گوناگون با کارکرد اسطوره در شعر سنتی متفاوت است. نصرت رحمانی از چهره‌ی لیلی اسطوره‌زدایی می‌کند. لیلی شعر نصرت، رها، آزاد و بی‌مرز است. در شعر منزوی گاه لیلی همان معشوق اساطیری است و گاه شاعر، لیلی را به‌خاطر اتخاذ موضع منفعلانه در عشق نکوهش می‌کند و فروغ نیز اسطوره‌ی لیلی را اسطوره‌‌ای کهنه برای عشق‌ورزی در زمانه‌ی معاصر می‌داند.

تهدید، نمودی از قدرت در سخن حافظ!

امیر مهرابی؛ کاووس حسن لی

دوره 15، شماره 2 ، شهریور 1402، صفحه 107-134

https://doi.org/10.22099/jba.2023.46704.4358

چکیده

تاکنون درباره‌ی شعرِ حافظ نوشته‌های فراوانی پدید آمده است؛ اما در این متن برجسته، ‏همچنان ظرفیت‌هایی برای پژوهش‌های تازه وجود دارد. در جستارِ پیشِ رو برای نخستین بار ‏موضوع «تهدید» در غزل‌های ... بیشتر

نقشِ خرده فرهنگ های منحرف قلندریّه درعزلت آنان براساسِ رباعیّاتِ قلندرانه

مراد نوشادی فرد؛ مهدی ملک ثابت؛ محمدرضا نجاریان

دوره 15، شماره 2 ، شهریور 1402، صفحه 135-168

https://doi.org/10.22099/jba.2023.46483.4346

چکیده

قلندریّه یک گروه خاص با خرده‌فرهنگ‌های خاص است و عزلت با وجود حضور در متن جامعه جزو مهم‌ترین آن‌هاست. چگونگی تحقّق خرده‌فرهنگ مزبور وظیفه‌ی جستار حاضر است که در حوزه‌ی مطالعات بینارشته‌ای ادبیّات ... بیشتر قلندریّه یک گروه خاص با خرده‌فرهنگ‌های خاص است و عزلت با وجود حضور در متن جامعه جزو مهم‌ترین آن‌هاست. چگونگی تحقّق خرده‌فرهنگ مزبور وظیفه‌ی جستار حاضر است که در حوزه‌ی مطالعات بینارشته‌ای ادبیّات صوفیانه و جامعه‌شناسی فرهنگی است و برپایه‌ی مطالعات کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی و با کمک رهیافت تحلیل محتوا انجام شده. به‌دلیل اهتمام ویژه‌ی متصوّفه به قالب رباعی، پیکره‌ی متنی پژوهش حاضر را رباعیّات فارسی شکل داده است. بازه‌ی زمانی از آغاز تا قرن هشتم (ه.ق.) و بستر موضوعی محدود به حوزه‌ی جامعه‌شناسی فرهنگی، منهای مؤلّفه‌های اعتقادی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که عزلت خاص قلندریّه که عزلتی در میان مردم است، به‌وسیله‌ی خرده‌فرهنگ‌های منحرف آن‌ها نسبت به فرهنگ حاکم بر جامعه‌ی اصلی و فرهنگ جماعت صوفیان غیرقلندر محقّق می‌شود. خرده‌فرهنگ‌هایی که در انحراف زندگی قلندران از عرف و عادات اجتماعی مردم نقش دارند، عبارت‌اند از: زبان دیگرگونه و غیرقابل درک برای عوام و آمیختگی آن با شطح و طامات، کم‌حرفی و خاموشی افراطی، بدنامی و ملامتجویی قلندران در عین تلاش برای بی‌آزاری نسبت به خلق و شادسازی دیگران و حتّی ترجیح ستم‌کشی بر ستمگری، تجرّد و پشت کردن به فرهنگ ازدواج و تشکیل خانواده، سفرهای پی‌درپی و آوارگی دائمی و پرسه زدن‌های بی‌هدف در اسواق و اماکن مختلف، زندگی دیوانه‌وار و به‌خصوص نعره زدن‌های بی‌دلیل قلندرانه، رفتارهای مرموز همراه با حیله‌گری و زیرکی، تکدّی‌گری باوجود ادّعای استغنای از خلق و مصرف بی‌پروای بنگ و تریاک و شراب.

مقاله کوتاه: «این عروس» یا «إبن عِرس»؟ تصحیح بیتی از دیوان خاقانی

حمید آقاجانی

دوره 15، شماره 2 ، شهریور 1402، صفحه 169-174

https://doi.org/10.22099/jba.2023.45204.4329

چکیده

در شعر خاقانی به‌سبب وفور واژه‌ها و ترکیبات و اطلاعات ‌گونا‌گون، گشتگی‌ها و خوانش‌های اشتباه بسیاری رخ داده که برخی از این تصحیف‌ها همچنان تا به امروز ازنظر شارحان و مصححان دیوان خاقانی پنهان مانده ... بیشتر

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 56، شهریور 1402

شگردهای شاملو در کاربرد تشبیه مرکب

چکیده

بررسی و تحلیل شعر کارگری در دهه‌های پس از انقلاب اسلامی

چکیده

کاربست الگوی خوانش نشانه‌شناسانة مایکل ریفاتر در تفسیر غزل «اگر آن تُرک شیرازی...» با تمرکز بر معنای عبارت «میِ باقی»

چکیده

چهره‌ی لیلی در شعر معاصر فارسی با توجه به رویکرد اسطوره‌کاوی ‏(مطالعه‌ی موردی: نصرت رحمانی، فروغ فرخزاد و حسین منزوی) ‏

چکیده

تهدید، نمودی از قدرت در سخن حافظ!

چکیده

نقشِ خرده فرهنگ های منحرف قلندریّه درعزلت آنان براساسِ رباعیّاتِ قلندرانه

چکیده

مقاله کوتاه: «این عروس» یا «إبن عِرس»؟ تصحیح بیتی از دیوان خاقانی

چکیده