شگردهای شاملو در کاربرد تشبیه مرکب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.22099/jba.2023.45047.4316

چکیده

تشبیه مرکب از فاخرترین گونه‌های تشبیه است که تصویر کاملی از هیأت دو یا چند چیز را ارائه می‌کند. تشبیه مرکب از دوره‌های اول شعر فارسی همواره موردتوجه بوده‌ و در شعر معاصر نیز جلوه‌ی خاصی یافته‌است. شاملو یکی از برجسته‌ترین شاعران معاصر است که شعر منثور (شعر سپید) با نام او رقم خورده و در موارد متعدد و با هنرنمایی از تشبیه مرکب بهره‌ی بسیار برده ‌است. در این تحقیق که کتابخانه‌ای است و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، تشبیهات مرکب در اشعار شاملو بررسی می‌‌شود تا شگردهای هنری‌اش در ساختار تشبیه مرکب، نقش آرایه‌های بدیعی در کنار تشبیه مرکب و اغراض تشبیه مرکب معلوم شود. نتیجه‌ی تحقیق نشان داد که تعدّد مشبه و مشبه‌به، مقدّم آوردن مشبه‌به و مقیّد کردن تشبیه مرکب از ویژگی‌های ساختاری تشبیه مرکب در شعر شاملو است که از هریک از این ویژگی‌ها برای تقویت موسیقی شعر و نیز روشن کردن مفهوم و محتوای شعر استفاده شده ‌است. اغراض تشبیه نیز در شعر شاملو قابل‌توجه است. با توجه به اینکه شعر شاملو شعری اجتماعی- انتقادی است و شاعر در بیشتر اشعارش لحنی اندرزگویانه و منتقدانه دارد، «تقبیح و زشت جلوه دادن مشبه» و «استدلال برای بیان امکان مشبّه» از اغراضی است که در تشبیهات مرکب او دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shamolu’s methods in the application of Compound simile

نویسنده [English]

  • zohre ahmadipooranari
assistant professor of the Persian language and literature department. Farhangian university. Tehran. Iran
چکیده [English]

A Compound simile is one of the finest types of similes that provide a complete picture of the association of two or more things. Compound simile has always been of interest since the first periods of Persian poetry and has also found a special effect in contemporary poetry. Shamlou is one of the most prominent contemporary poets, whose prose poetry (white poetry) is named after him and he has used compound similes in many cases and with great artistry. In this research, which is a library and is done with a descriptive-analytical method, the compound similes in Shamlou’s. Poems are examined in order to find out the artistic techniques of Shamlou in the structure of compound simile, the role of novel arrays in addition to the compound simile, and the purposes of simile. The result of the research showed that the plurality of tenor and vehicle, priority vehicle over tenors, and adding to compound similes are structural features of compound similes in Shamlou’s s poetry, and each of these features has been used to strengthen the music of the poem and also its semantic purposes. The purposes of simile are also significant in Shamlou's poetry; considering that Shamlou's poetry is a critical social poem and the poet has a rhetorical and critical tone in most of this poem, "condemning and making the tenors look ugly" and "arguing to express the possibility of the tenors" are among the purposes that can be seen in his compound similes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • simile
  • simile purposes
  • compound simile
  • the plurality of tenor
  • the plurality of vehicle
  • Shamlou
آقاحسینی و همکاران. (1387). «تشبیه مرکب در غزل سبک عراقی». پژوهشنامه‌ی ادب غنایی، سال ۶، شماره‌ی ۱۱، صص 5-36.
اسکندری، بهاءالدین. (1385). «نگاهی دوباره به تشبیه مرکب و مقید». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره‌ی ‌۲، شماره‌ی 47، صص 83- 97.
براهنی، رضا. (1380). طلا در مس (در شعر و شاعری). ج2، تهران: زریاب.
بزی‌حسینی، محسن. (1392). تشبیه مرکب در بوستان سعدی. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه مازندران.
پورنامداریان، تقی. (1390). سفر در مه. تأملی در شعر احمد شاملو، تهران: سخن.
تجلیل، جلیل. (1397). معانی و بیان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جلالی‌پندری، یدالله. (1398). مهدی اخوان ثالث؛ نقد و بررسی شعر معاصر؛ تقریرات درس اخوان ثالث در دانشگاه تهران به همراه چند مقاله‌ی انتقادی، به‌کوشش یدالله جلالی‌پندری، تهران: مروارید.
دستغیب، عبدالعلی. (1373). نقد آثار احمد شاملو. تهران: آروین.
زرقانی، مهدی. (1394). چشم‌انداز شعر معاصر ایران؛ جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم. تهران: ثالث.
سپهری، سهراب. (1389). هشت کتاب سهراب سپهری. تهران: راستین.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدین. (1372). بوستان سعدی. به‌تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
شاملو، احمد. (1391). مجموعه آثار. تهران: نگاه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1370). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــــ (1390). با چراغ و آینه در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــ (1391). رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی درباره‌ی نظریه‌ی ادبی صورتگرایان روس. تهران: سخن.
شمس لنگرودی، محمد. (1370). تاریخ تحلیلی شعر نو. ج 4، تهران: مرکز.
شمیسا، سیروس. (1381). بیان و معانی. تهران: فردوس.
علوی‌مقدم، محمد؛ اشرف‌زاده، رضا. (1398). معانی و بیان. تهران: سمت.
مختاری، محمد. (1378). انسان در شعر معاصر. تهران: توس.
همایی، جلال‌الدین. (1388). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما.
یوشیج، نیما. (1334). مجموعه آثار نیمایوشیج. تهران: صفی علیشاه.