نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

• یاسین اسمعیلی

دانش آموخته ی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

کتاب مثنوی مولوی یکی از آثار عرفانی است که امروزه بخش­های شش­گانه­اش را با تعبیر دفتر از هم بازمی‌شناسیم. در این پژوهش این نکته بررسی می­شود که واحد شمارش این بخش­ها در دوره‌ی مولوی و در نظر شارحان مثنوی، به‌ترتیب تاریخی چه بوده‌ است؟ آیا از همان آغاز واحد شمارش بخش­های مثنوی، دفتر بوده ‌است یا مولانا و نزدیکانش غیر از بخش­بندی کتاب به‌صورت مشهور امروزی از تعابیر دیگر استفاده می­کرده­اند. بررسی سیر تاریخی نشان می­دهد که مولوی خود از تعابیر مختلفی ازجمله مثنوی و دفتر و... برای نامیدن بخش­های شش­گانه استفاده کرده و نکته‌ی قابل‌توجّه این است که شاعر خود بخش‌های شش‌گانه را با یک نام خطاب نکرده ‌است. نزدیکان و مریدان مولوی هم تعبیری واحد برای اشاره به بخش‌های شش‌گانه‌ی کتاب نداشته‌اند؛ امّا قراینی در متون مربوط به زندگی مولوی هست که نشان می‌دهد برای اشاره به بخش‌های مثنوی معنوی، ‌به تبعیّت از مولانا‌ از تعبیر مثنوی استفاده می‌کرده‌اند. سپهسالار و افلاکی اصطلاح مثنویات را برای اشاره به بخش‌های مثنوی به کار برده‌اند. با توجّه به جمع بستن واژه‌ی مثنوی در مقام اشاره به بخش‌های مثنوی، این نکته بر ما روشن می‌شود که این واژه در نزد نزدیکان مولوی به‌منزله‌ی اصطلاحی خاص برای نامیدن بخش‌های شش‌گانه‌ی مثنوی بوده ‌است. شارحان مثنوی هم اتفاق‌نظری درباره‌ی نامیدن بخش‌های مثنوی معنوی ندارند. از قرن یازدهم به بعد تعبیر عامّ دفتر به‌عنوان تعبیری خاصّ برای شمارش بخش‌های مثنوی به کار رفته‌ است، همچنان‌که نام عامّ مثنوی  ‌که نام یکی از قالب‌های شعر فارسی است، خاصّ کتاب مولوی شده ‌است.
 

کلیدواژه‌ها

• دفتر
• دفترهای شش­گانه
• شروح مثنوی
• مثنوی
• مثنویات
• مولانا

عنوان مقاله [English]

واحد شمارش بخشهای ششگانۀ مثنوی مولوی

نویسنده [English]

• Yasin Esmaeely

Phd. in Persian Language and Literature, University of Tehran

چکیده [English]

The mysticism and Sufism in Persian poetry gained strength with Sana'i and attained its peak in Mathnawi Ma'anavi. Maulawi's Mathnawi has been in the spotlight of litterateur and mystics throughout the chronicle of Persian literature. In the contemporary era, it has also appeal to the attention of investigations and scholar.  Maulawi's Mathnawi is compiled in six parts. The six parts of this book are now known by the term "Daftar = Book". From the beginning, Maulawi had a plan of six parts to complete the Mathnawi, but he did not classify the six parts of the book with a particular and equable name and title. In this investigation, consideration the orgins that have been written about Maulawi and Mathnawi, this moot point has been investigated.
About the topic of the present investigation, so far nothing has been written either in the form of an essay or in the establishment of books that are related to the life of Maulawi and his mystical compartment. The current investigation was conducted in a library and its purpose is that to answer the following questions:
 What interpretations and titles did Maulawi use to name section of the Mathnawi? What interpretations did Maulawi's relatives and disciples who wrote books about his life use?  What titles have the commentators and scholiast of the Mathnawi used? What changes have been made in naming the six sections of the Mathnawi over time?

کلیدواژه‌ها [English]

• Maulawi
• Mathnawiat
• Mathnawi
• Daftar (Book)
• six Daftar (parts) of ‎mathnawi
• Explanations of Mathnawi.‎