مقاله کوتاه: آیین پرستی یا پایین پرستی؟ تصحیح و شرح بیتی از امیرخسرو دهلوی

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد یاسوج

10.22099/jba.2023.48131.4436

چکیده

در منظومه‌ی شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی (تولد: 651ق، وفات: 725ق) که به تقلید از خسرو و شیرین نظامی سروده شده، بیتی به قرارِ زیر آمده:




کــه باشم مـن به خدمت زیردستی




 


کنیــــزان تـــو را آیین­پرستـــــی






این بیت در شیرین و خسرو به‌تصحیحِ غضنفر علی­یف و نیز در خمسه‌ی امیرخسرو دهلوی به قرار مذکور است؛ یعنی در بیت، ترکیبِ «آیین­پرستی» قید شده است. در پژوهش حاضر که به‌صورت میدانی و کتابخانه­ای انجام شده، پژوهشگر با این پرسش روبه‌رو شد که آیا تصحیفی در ترکیب بالا انجام شده است یا خیر؟ چون کلمات کلیدی بیت مانند «خدمت»، «زیردستی» و «کنیز» نسبتِ معنایی دقیقی با «آیین­پرستی» ندارد. ازسوی‌دیگر در سه دستنویسِ خمسه‌ی امیرخسرو در کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی به‌جای آیین­پرستی، پایین­پرستی آمده که این جستار در پی آن است که با ذکر نمونه­های دیگر از نظامی گنجوی که موردتوجه خاص و تقلید امیرخسرو بوده اثبات کند «پایین­پرستی» ترکیب اصح است که امیرخسرو آن را از نظامی به امانت گرفته؛ ولی به‌دلیلِ رواجِ اندک این ترکیب در ادبیات فارسی و نزدیکی نوشتاری آیین و پایین در نسخ خطی، توسط نسخه­نویسان دچار تصحیف یا تحریف شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Religion or low worship? Correction and description of a verse by Amir Khosro Dehlavi

نویسنده [English]

  • Mohammad hadi Khaleghzadeh
Associate Professor of Persian Language and Literature Islamic Azad University, Yasouj Branch
چکیده [English]

verse by Amir Khosro Dehlavi

Abstract:
In the poem Shirin and Khosro by Amir Khosro Dehlavi (born: 651 AH, died: 725 AH), which was collected in imitation of Khosro and Shirin Nizami, there is a verse as follows:
I am a subservient for your slaves to worship
This verse in Shirin and Khosro, which was edited by Ghazanfar Aliyev and published by the Institute of Asian Nations in Moscow (1961) and also in Khamseh of Amir Khosro Dehlavi, which was revised by Amir Ahmad Ashrafi (1983), is the same as mentioned, means, in that verse, the above combination "Religion" is stated.
In the present research, which was conducted in the field and in the library, this researcher faced the question of whether there was any revision in the above work or not? Because the key words of this verse such as "servant", "subservient" and "maid" do not have a precise semantic relationship with "ritual worship or religion".
On the other hand, in the three manuscripts of Amir Khosrow's khumsa in the library of the Islamic Council, instead of religion-worship, low-level worship is mentioned to prove that it is a valid combination that Amir Khosrow borrowed from Nezami, but due to the low prevalence of this combination in Persian literature and the closeness of the writings of ritual and low in the manuscripts, it was corrected or distorted by the hand writers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Religiousness"
  • "Amir Khosro Dehlavi"
  • "Low worship"
  • "Correction"
  • "Nezami"

مراجع

انوری، حسن. (1381). فرهنگ سخن. هشت مجلّد، ج2، تهران: سخن.
ثروت، منصور. (1379). فرهنگ کنایات. تهران: سخن.
خلف تبریزی، محمدحسین. (1376). برهان قاطع. به‌اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377) لغت­نامه. زیرنظر محمّد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: مؤسسه‌ی دهخدا.
دهلوی، امیرخسرو. (972ق). نسخه‌ی خطی ثمانیه‌ی امیرخسرو. تهران: کتابخانه‌ی کاخ گلستان، شماره‌ی 342، تألیف 715ق، تاریخ کتابت 972ق.
ـــــــــــــــــ. (1961م) شیرین و خسرو. به‌تصحیح غضنفر علی­یف، مسکو: ادبیات خاور انستیتو ملل آسیا.
ـــــــــــــــــ (1362) خمسه. به‌تصحیح امیراحمد اشرفی، تهران: شقایق.
ـــــــــــــــــ نسخه‌ی خطی خمسه. به شماره‌ی 78513، تهران: کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
ـــــــــــــــــ نسخه‌ی خطی خمسه. به شماره‌ی 212288، تهران: کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
ـــــــــــــــــ نسخه‌ی خطی خمسه. به شماره‌ی 35535، تهران: کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
رامپوری، غیاث‌الدّین محمّد. (1388). غیاث اللغات. به‌کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
سارتر، ژان­پل. (1363). ادبیات چیست. ترجمه‌ی ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران: کتاب زمان.
فردوسی، ابوالقاسم. (1379). شاهنامه. به‌تصحیح سعید حمیدیان، ج۴، تهران: قطره.
قاسمی­پور، قدرت. (1390). «ترکیب­سازی واژگانی در پنج گنج نظامی». متن­شناسی ادب فارسی، سال 3، شماره‌ی 2، پیاپی 10، صص 117-136.
مایل هروی، نجیب. (1379). تاریخ نسخه­پردازی و تصحیح انتقادی نسخه­های خطّی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
معین، محمّد. (1371). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجوی، الیاس‌بن‌یوسف. (1368). شرفنامه. به‌تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: توس.
ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1378الف) اقبالنامه یا خردنامه. به‌تصحیح حسن وحید دستگردی، به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: توس.
ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1378ب). شرفنامه. به‌تصحیح حسن وحید دستگردی، به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: توس.
ـــــــــــــــــــــــــــــ.(1380) شرفنامه. به‌تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1383) خمسه. بر اساس نسخه‌ی سعدلو، به‌تصحیح سامیه بصیر مژدهی، تهران: دوستان.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1387) خمسه. بر اساس چاپ مسکو، به ویراستاری هوشنگ رهنما، تهران: هرمس.
نفیسی، علی‌اکبر. (1355). فرهنگ نفیسی. تهران: خیام.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار