گفتمان «شعوبی گرایی» در روایت شاهنامۀ فردوسی (براساس تحلیل گفتمانی ارنستو لاکلائو و شنتال موفه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران. ‏‎ ‎

10.22099/jba.2023.47077.4375

چکیده

گفتمان شعوبیه واکنشی دربرابر سروری حاکمیت غیرایرانی بر جان و ناموس ایرانیان بود که از حدود قرن اول تا قرن‌های ششم و هفتم هجری قمری ادامه یافت. این مقاله روایت شعوبی را براساس الگوی تحلیل گفتمانی لاکلائو و موفه در روایت شاهنامه تحلیل می­کند. چگونگی و چرایی مبارزات ایرانیان در بستر خیزش شعوبی به‏ویژه در روزگار فردوسی روشن می­‌شود. با منازعه‌های گفتمان شعوبی و حاکمیت غیرایرانی، گفتمان شعوبی در روایتِ فردوسی با دال­های دادگری، اختیار، خردورزی و میهن­دوستی در پیرامون هسته‌ی معناییِ «احیای حاکمیت ایرانی» بازتعریف و مفصل­بندی می­شود. سلطه‌ی سیاسی و نظام عقیدتی غزنوی، خلافت بغداد را به‌عنوان «غیرهای گفتمانی» معرفی می­کند و با برجسته ‏­کردنِ مفاهیم هویتی و حاشیه­رانیِ سخت­گیری‏های عقیدتی و اقتصادی، با گفتمان رقیب به ضدیت می­پردازد. گفتمان شعوبی برای تحقق «رهایی» از سلطه‌ی عقیدتیِ­ دستگاه خلافت بغداد و حاکمیت سیاسیِ غیرایرانی، نظریه‌ی­ حاکمیت ایرانی «آرمان­شاه» را بازتولید می­کند. عاملیّت سیاسیِ مبارزه با بیگانگان و حاکمیت غیر با سوژه‌ی آزاده‌ی­ «جهان‏پهلوان» (رستم) محقق می­شود که برای تحقق این آرمان و آرزوی گفتمانی، با دشمنان و بیگانگان مبارزه می­کند و هیچ‏گاه اسارت و خفت را در برابر غیرهای گفتمانی نمی­پذیرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Discourse of Shuubiya In The Narration Of Ferdowsi’s Shahnameh (Based On Discourse Analysis Of Ernesto Laclau And Chantal Mouffe)

نویسنده [English]

  • aliakbar kamalinahad
Assistant Prof OF Persian Language and Literature in farhangian university of Tehran
چکیده [English]

Shuubiya discourse was a reaction against the superiority and governing to Iranians life and chastity which had continued about from the first A.H. century to the sixth and seventh A.H. century. This article analyzes the shuubiya movement in Shahnameh based on the discourse analysis pattern of Laclau and Mouffe. Quality and argument of Iranians fighting become clear in the procedure of arising the Shuubiya, specially in the Ferdowsi’s era. With quarrel of Shuuvbiya discourse and non- Iranian government, Shuubiya discourse in the Ferdowsi’s narrative redefined and articulated with symbols of justice, libertarianism, rationalism and nationalism, around the meaning core of “rebirth the Iranian government”. Political domain and doctrinal system of Ghaznavians  , introduce the Caliphate of Baghdad as the non- discourses and apposes the rival’s discourse by standing out the identity concepts and marginalizing the doctrinal and economical rigidity. Shuubiya discourse reproduces the Iranian government theory of “Ideal King” for proving the “ Freedom” from doctrinal domain of Baghdad Caliphate system and non- Iranian political government. Political causality of apposing with aliens and stranger government, is ascertained with liberal subject of “Universal Hero” (Rostam) and for proving this type of discourse aim and dream fights with enemies and aliens and never accept the captivity and disgrace in front of non- discourses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse
  • Shuubiya
  • Ferdowsi’s Shhnameh Narrative
  • view point of ‎Laclau and Mouffe.‎

مراجع

قرآن کریم. (1379). ترجمه‌ی محمدمهدی فولادوند، تهران: اسوه.
اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. (1355). سرو سایه‏فکن  (درباره‌ی فردوسی و شاهنامه). بی‌جا: انجمن خوشنویسان ایران.
بذرافکن، حمیرا؛ روحانی، علی. (1389). «بازنمایی اجتماعی در شاهنامه‌ی فردوسی (بررسی سیر شکل‏گیری و دگرگونی جامعه‌ی ایرانی در شاهنامه‌ی فردوسی)». مطالعات ملی، سال 11، زمستان، شماره‏ی 4 (پیاپی 44)، صص 49-72.
پرهام، باقر. (1373). با نگاه فردوسی. تهران: مرکز.
پورجوادی، نصراله. (1367). نگاهی دیگر به فردوسی. تهران: روزبهان.
پیگولوسکایا، ن و دیگران. (1354). تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده‌ی هیجدهم. ترجمه‌ی کریم کشاورز، تهران: پیام.
تنهایی، حسین ابوالحسن. (1389). جامعه­شناسی تاریخی نظریه­های متفکرین مسلمان. تهران: بهمن برنا.
ثاقب­فر، مرتضی. (1377). شاهنامه‌ی فردوسی و فلسفه‌ی تاریخ ایران. تهران: قطره.
حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی. (1384). اسلام سیاسی در ایران. قم: دانشگاه مفید.
راوندی، مرتضی. (1347). تاریخ اجتماعی ایران (حکومت­ها و سلسله­های ایران از حمله‌ی اعراب تا استقرار مشروطیت). ج‌2، تهران: امیرکبیر.
حقیقت، سیدصادق. (1387). روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید.
حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: مرکز.
رستگار، نصرت‏الله. (1392). «ردپای هویت ایرانی در شاهنامه‌ی فردوسی». آینه‏ی میراث، پاییز و زمستان، شماره‏ی 2 (پیاپی 53)، صص 99-126.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1380). تاریخ ایران (از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان). گردآورنده ر. ن. فرای، ترجمه‌ی­ حسن انوشه، ج‌4، تهران: امیرکبیر.
سرامی، قدمعلی. (1378). از رنگ گل تا رنج خار (شکل­شناسی قصه­های شاهنامه). تهران: علمی و فرهنگی.
سلطانی، سیدعلی‏اصغر. (1384). قدرت، گفتمان و زبان (سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی). تهران: نشر نی.
صدرایی، رقیّه؛ صادقی، معصومه. (1397). «تحلیل گفتمان ناسیونالیستی در مجموعه اشعار احمد شاملو (برمبنای نظریه‌ی تحلیل گفتمانی لاکلا و موفه)». متن‏پژوهی ادبی، دوره‏ی 22، شماره‏ی 75، خرداد، صص 175-206.
عطایی، فرهاد؛ بهستانی، مجید. (1389). «هویت و غیریت در زمان شکل‏گیری کشور ایران از منظر شاهنامه: دیدگاه انسان‏باورانه‌ی ایرانی در سیاست خارجی». روابط خارجی، سال 2، زمستان، شماره‏ی 4، صص 79-109.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره‏المعارف بزرگ اسلامی.
فرزاد، عبدالحسین. (1384). «نقد و بررسی اندیشه‌ی خردگرایی و آزاداندیشی در شعر متنبّی شاعر عرب و ناصرخسرو قبادیانی». شناخت، پژوهشنامه‌ی­ علوم انسانی دانشکده‌ی­ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره‌ی 45-46، بهار و تابستان، صص 1۷۵- 1۸۸.
گیلانی، نجم‏الدین؛ موسوی، مهسا. (1400). «تحلیل و تطبیق فرهنگ سیاسی ایرانیان در شاهنامه‌ی فردوسی و نامه‌ی طاهر به عبدالله». مطالعات ایرانی، سال 20، بهار و تابستان، شماره‏ی 39، صص 249-281.
لاکلائو، ارنستو؛ شنتال موفه. (1392). هژمونی و استراتژی سوسیالیستی (به‏سوی سیاست دموکراتیک رادیکال). ترجمه‌ی محمد رضایی، تهران: ثالث.
مک­دانل، دایان. (1380). مقدمه‌ای بر نظریه‌ی‌ گفتمان. ترجمه‌ی حسین‏علی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان.
مجلسی، محمدتقی. (1362). بحارالانوار. ج 22، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
ممتحن، حسین‏علی. (1385). نهضت شعوبیه. تهران: علمی و فرهنگی.
منشادی، مرتضی. (1389). «پیوند اسطوره و سیاست در شاهنامه: تلاش برای بازتولید هویت ملی ایرانیان». مطالعات ملی، دوره‏ی 11، شماره‏ی 1 (41)، صص 37-56.
هادیان، مرتضی و همکاران. (1397). «گفتمان «شعوبی» در آراء ناصرخسرو قبادیانی (براساس الگوی تحلیل گفتمانی لاکلا و موفه)». پژوهشنامه‌ی ادبیات تعلیمی، سال ۱۰، شماره‌ی ۴۰، زمستان 1397، صص ۱۹۲-۲۲۲.
Ansari, Ali, M. (2003). Modern Iran Since 1921: The Pahlavi's and after. London: Longman.
Hawarth, D. Noarval, A. Stavrakakis, G. (2000). Discourse Theory and Political Analysis (Manchester University Press).
Laclau, E & Mouffe, C. (1985). Hegemoney and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
ـــــــــــــــــــــ (1990). New Reflections on the Revolution of our Time. (London: Verso).
Jorgensen, M. & Phillips, L. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method. London: Sage Publication.
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار