بررسی و تطبیق مؤلفه‌های پدیدارشناسی و عرفانی در منظومه‌ی گنجینه‌ی اسرار عمان سامانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز.

10.22099/jba.2024.48247.4443

چکیده

مکتب فلسفی پدیدارشناسی هوسرل مؤلفه‌هایی دارد که میان آن‌‌ها و مؤلفه‌هایی که در عرفان هست، شباهت‌هایی وجود دارد. تا زمانی‌که به مؤلفه‌ها در جایگاه نظریه نگریسته شود، قضاوت به تشابه و تفاوت آن‌ها چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. هدف این پژوهش بررسی و تطبیق این مؤلفه‌ها در منظومه‌ی عرفانی- عاشورایی گنجینه‌ی اسرار عمان سامانی است. در راستای این هدف ابتدا با مطالعه‌ی متون مربوط به حوزه‌ی پدیدارشناسی پنج مؤلفه که سنخیت بیشتری با مفاهیم عرفانی داشتند، استخراج و سپس مؤلفه‌های عرفانی مشابه معرفی شده‌اند. پس از مطالعه‌ی دقیق گنجینه‌ی اسرار عمان سامانی شواهدی که بیانگر مؤلفه‌های عرفانی موردنظر بوده است، جمع‌آوری، مقایسه و بررسی شده است. این مقاله مدعی است که اگرچه اساس و خاستگاه نظریات پدیدارشناسانه و عرفان متفاوت است؛ اما هر دو درراستای دستیابی آگاهی راستین مسیرهای مشابهی را طی کرده‌اند. مؤلفه‌‌های انسان کامل و تأویل و شهود در عرفان، خاستگاهی الهی دارند؛ درحالی‌که مفهوم «من» در فلسفه‌‌ی هوسرل بیانگر تکامل دیدگاه انسان‌گرایانه در فلسفه‌ی غرب است. ریشه‌ی اصطلاح «تأویل فلسفی» را می‌توان در فلسفه‌ی انتقادی کانت (kant) تکامل آن را در سنت‌ها و نظریه‌های فلسفی مختلف جست‌وجو کرد. منشأ شهود فلسفی نیز عقل و استدلال بشری است. تجرید به‌معنای عرفانی آن ریشه در باورهای الهی دارد و خاستگاه اپوخه1 به نظریات شکاکان یونانی می‌رسد. ماهیت فلسفه و عرفان با هرگونه تقلید سازگار نیست. از فیلسوفان متقدم غربی افلاطون و ارسطو و در فلسفه‌ی شرق ابن‌سینا وشیخ اشراق در باب علم حضوری تأمل داشته‌اند. درنهایت نمی‌توان از نظریه‌ی شباهت میان مؤلفه‌ها، آن هم تنها در بخشی جزئی از مفاهیم گسترده‌ی عرفانی، فراتر رفت.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating and comparison the Phenomenological and ‎Mystical Components in the Versified Story, Ganjineye Asrar ‎by Oman Samani

نویسندگان [English]

  • Sahar Borazjani 1
  • Zarin Taj Varedi 2
  • Gholam Reza Kafi 3
1 PHD Student of Persian Language and Literature, Shiraz University.
2 Full professor of Persian Language and Literature, Shiraz University
3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Shiraz University.
چکیده [English]

There are components in Husserl's philosophical school of phenomenology that are similar to those of mysticism. As long as the components are looked at in the position of theory, judging their similarities and differences does not seem logical. This paper is to investigate these components in the mystical-Ashuraic versified story, Ganjineye Asrar by Oman Samani. To do so, first by studying the texts related to the field of phenomenology, five components are extracted that were more similar to mystical concepts, then similar mystical components are introduced. After a close reading of Oman Samani’s Ganjineye Asrar, the evidences that indicated the Intended mystical components are collected, compared and analyzed. This article claims that although the basis of phenomenological theories and mysticism are different, both of them have followed similar paths in order to achieve genuine awareness. The components of the perfect human being, interpretation and intuition in mysticism have a divine origin, while the concept of "I" in Husserl's philosophy represents the evolution of the humanistic view in Western philosophy; The root of the term "philosophical interpretation" can be found in Kant's critical philosophy and its evolution can also be found in different philosophical traditions and theories, and the source of philosophical intuition is human intellect and reasoning. Abstraction in its mystical sense is rooted in divine beliefs, and the origin of Epoch (reduction) goes to the ideas of Greek skeptics.The nature of philosophy and mysticism is not compatible with any kind of imitation. Among the advanced Western philosophers, Plato and Aristotle, and in the Eastern philosophy, Ibn Sina and Sheikh Eshraq have reflected on the subject of present knowledge. In the end, it is not possible to go beyond the theory of similarity between the components- especially in a small part of the broad mystical concepts.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • mysticism
  • phenomenology
  • Ashura literature
  • Oman Samani

مراجع

قرآن مجید. (۱۳۹۷). ترجمه‌ی کریم زمانی، تهران: علمی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (بی‌تا).  الفتوحات مکیه. بیروت: دار صادر.
ابومخنف، لوط‌بن‌یحیی. (1377). مقتل ابی مخنف (نخستین گزارش مستند از نهضت عاشورا). تألیف محمدهادی یوسفی‌غروی، ترجمه‌ی جواد سلیمانی، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی (ره).
اسپیلبرگ، هربرت. (1391). جنبش پدیدارشناسی؛ درآمدی تاریخی. ج1، ترجمه‌ی مسعود علیا، تهران: مینوی خرد.
اشمیت، ریچارد. (1375). «تأویل استعلایی پدیدارشناختی هوسرل». ترجمه‌ی ضیاء موحد، فرهنگ فلسفه، شماره‌ی ۱۸، صص 27-37.
انصاری، خواجه عبدالله. (1361). منازل‌السایرین. ترجمه و شرح از عبدالغفور روان فرهادی، تهران: مولی.
آملی، حیدر بن علی. (1385). تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز المحکم. ج1، قم: نور علی نور.
باخرزی، یحیی‌بن‌احمد. (1383). اورادالاحباب و فصوص الآداب. به‌کوشش ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران.
بدوی، عبدالرحمن. (1354)، الإنسان الکامل فی الإسلام. ج1، کویت: وکاله المطبوعات.
بل، دیوید. (1373). اندیشه‌های هوسرل. ترجمه‌ی فریدون فاطمی، تهران: مرکز.
پازوکی، بهمن. (1399). درآمدی بر پدیدارشناسی هوسرل: بررسی بعضی مفاهیم اساسی. تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
خوشحال دستجردی، طاهره و راضیه حجتی زاده (1390). «نقد و تحلیل پدیدار شناختی عرفان روزبهان با تأکید بر مبحث تجلیات التباسی در عبهرالعاشقین». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال 3، شماره‌ی 5، صص1-25.
دارتیک، آندره. (1396). پدیدارشناسی چیست. ترجمه‌ی محمود نوالی، تهران: سمت.
راغب اصفهانی، محمدحسین. (1374). المفردات فی غریب القرآن. تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق: دارالقلم.
ریخته‌گران، محمدرضا. (۱۳۸۲). مقالاتی درباره‌ی پدیدارشناسی هنر و مدرنیته. تهران: ساقی.
سام‌خانیانی، علی‌اکبر. (۱۳۹۲). «رویکردهای پدیدارشناختی سهراب سپهری». پژوهشنامه‌ی ادب غنایی، سال 11، شماره‌ی 20، صص121-142.
ـــــــــــــــــــــ. (1392). مؤلفه‌های پدیدارشناسی هوسرل در شناخت‌شناسی». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال 5، شماره‌ی 9، صص 173-204.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1378). ادبیّات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمه‌ی حجت‌الله اصیل، تهران‌: نی.
شیروانی، علی. (1389). «مفهوم شهود در فلسفه غرب و نسبت آن با علم حضوری». آیین حکمت، سال 2، شماره‌ی 6، صص ۶۵-۱۱۰.
صبور، داریوش. (1370). آفاق غزل فارسی. تهران: گفتار.
صدرالدین‌ شیرازی‌، محمد. (1384). الاسفارالاربعه. ج1، تهران: مولی.
طریحی نجفی، فخرالدین. (1373). المنتخب فی جمع المراثی و الخطب. بیروت: مؤسسه‌ی الاعلمی للمطبوعات.
عبدالباقی، محمدفؤاد. (1364). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. قاهره: دارالحدیث.
 عمان سامانی، نورالله. (1370). گنجینه‌ی اسرار. به‌اهتمام محمدعلی مجاهدی. قم: اسوه.
فتحی، علی. (1401). روایت «فلسفی- تاریخی» هوسرل  از خاستگاه «اصالت روانشناسی» و ضرورت «چرخش استعلایی». تاریخ فلسفه، سال 13، شماره‌ی 2، صص17-42.
فرشیدورد، خسرو. (1382). درباره‌ی ادبیّات ایران. تهران: امیرکبیر.
فروغی، محمد علی. (1344). سیر حکمت در اروپا. تهران: زوار.
قشیری، عبدالکریم‌بن‌هوازن. (1374). رساله‌ی قشیریه. به‌تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
کازه بیه، آلن. (138۲). پدیدارشناسی و سینما. ترجمه‌ی علاءالدین طباطبایی، تهران: هرمس.
کاشی، عبدالرزاق. (1372) شرح منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری. به کوشش محسن بیدارفر، قم: بیدار.
کربن‌، هانری.‌ (1373). تاریخ‌ فلسفه اسلامی‌. ترجمه جواد طباطبایی‌، ج1، تهران: کویر.
کورنگ بهشتی، رضا؛ طاووسی ینگابادی، مجید. (1400). «مشق مرگ؛ قرابت مضمونی
و بیانی سهروردی و افلاطون در باب مسئله تجرید». الهیات تطبیقی، سال ۱۲، شماره‌ی ۲، پیاپی ۲۶، صص 139-156.
مایل هروی، نجیب. (1380). انسان کامل در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج10، ص 4051.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1361). بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام. ج 45، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مستملی‌بخاری، ابوابراهیم اسماعیل بن محمد. (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. مصحح محمد روشن، ج 4، تهران: اساطیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1390). مثنوی معنوی. با مقدمه‌ی عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: مجید.
نجم‌رازی، ابوبکر عبدالله بن محمد. (1391). مرصادالعباد من إلی المعاد. تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
ورنو، روژه؛ وال، آندره ژان. (1372). نگاهی به پدیدارشناسی فلسفه‌های هست بودن. ترجمه‌ی یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
هجویری، ابوالحسن علی‌بن‌عثمان. (1383). کشف‌المحجوب. به‌تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
هوسرل، ادموند (1393). ایده پدیده‌شناسی. به ترجمه‌ی عبدالکریم رشیدیان، تهران: علمی فرهنگی.
یاحقی، محمّدجعفر. (1389). کلیات تاریخ ادبیّات فارسی. تهران: سمت.
یثربی، یحیی. (1386). پژوهشی در نسبت دین و عرفان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
__________ (1399). عرفان عملی در اسلام. تهران: بوستان کتاب.
Husserl, Edmund, Kerston, F. (1983). Ideas pertaining to a pure phenomenology and to a phenomenological philosophy, First book, Dordrecht, Kluwer.
Moran, Dermot. (2000). Introduction to Phenomenology.
Waldenfels, B. (1960). "Review of Existence et signification, by A. de Waelhens". Philosophische Rundschau, 8(2/3), PP 109–118.
Yuri, Nikolaevich, Tarkhanov. (2022). The phenomenon of intuition in the western European. philosophical tradition.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار